متن عربی
165. و من خطبة له (علیه السلام):يذكر فيها عجيب خلقة الطاوس
خلقة الطيور
- ابْتَدَعَهُمْ خَلْقاً عَجِيباً مِنْ حَيَوَانٍ وَ مَوَاتٍ وَ سَاكِنٍ وَ ذِي حَرَكَاتٍ وَ أَقَامَ مِنْ شَوَاهِدِ الْبَيِّنَاتِ عَلَى لَطِيفِ صَنْعَتِهِ وَ عَظِيمِ قُدْرَتِهِ مَا انْقَادَتْ لَهُ الْعُقُولُ مُعْتَرِفَةً بِهِ وَ مَسَلِّمَةً لَهُ وَ نَعَقَتْ فِي أَسْمَاعِنَا دَلَائِلُهُ عَلَى وَحْدَانِيَّتِهِ .
- وَ مَا ذَرَأَمِنْ مُخْتَلِفِ صُوَرِ الْأَطْيَارِ الَّتِي أَسْكَنَهَا أَخَادِيدَ الْأَرْضِ وَ خُرُوقَ فِجَاجِهَا وَ رَوَاسِيَ أَعْلَامِهَا مِنْ ذَاتِ أَجْنِحَةٍ مُخْتَلِفَةٍ وَ هَيْئَاتٍ مُتَبَايِنَةٍ مُصَرَّفَةٍ فِي زِمَامِ التَّسْخِيرِ وَ مُرَفْرِفَةٍ بِأَجْنِحَتِهَا فِي مَخَارِقِ الْجَوِّ الْمُنْفَسِحِ وَ الْفَضَاءِ الْمُنْفَرِجِ.
- كَوَّنَهَا بَعْدَ إِذْ لَمْ تَكُنْ فِي عَجَائِبِ صُوَرٍ ظَاهِرَةٍ وَ رَكَّبَهَا فِي حِقَاقِ مَفَاصِلَ مُحْتَجِبَةٍ وَ مَنَعَ بَعْضَهَا بِعَبَالَةِ خَلْقِهِ أَنْ يَسْمُوَ فِي الْهَوَاءِ خُفُوفاً وَ جَعَلَهُ يَدِفُّ دَفِيفاً .
- وَ نَسَقَهَا عَلَى اخْتِلَافِهَا فِي الْأَصَابِيغِ بِلَطِيفِ قُدْرَتِهِ وَ دَقِيقِ صَنْعَتِهِ فَمِنْهَا مَغْمُوسٌ فِي قَالَبِ لَوْنٍ لَا يَشُوبُهُ غَيْرُ لَوْنِ مَا غُمِسَ فِيهِ وَ مِنْهَا مَغْمُوسٌ فِي لَوْنِ صِبْغٍ قَدْ طُوِّقَ بِخِلَافِ مَا صُبِغَ بِهِ.
الطاوس - وَ مِنْ أَعْجَبِهَا خَلْقاً الطَّاوُسُ الَّذِي أَقَامَهُ فِي [أَحْسَنِ] أَحْكَمِ تَعْدِيلٍ وَ نَضَّدَ أَلْوَانَهُ فِي أَحْسَنِ تَنْضِيدٍ بِجَنَاحٍ أَشْرَجَ قَصَبَهُ وَ ذَنَبٍ أَطَالَ مَسْحَبَهُ .
- إِذَا دَرَجَ إِلَى الْأُنْثَى نَشَرَهُ مِنْ طَيِّهِ وَ سَمَا بِهِ مُطِلًّا عَلَى رَأْسِهِ كَأَنَّهُ قِلْعُ دَارِيٍّ عَنَجَهُ نُوتِيُّهُ يَخْتَالُ بِأَلْوَانِهِ وَ يَمِيسُ بِزَيَفَانِهِ يُفْضِي كَإِفْضَاءِ الدِّيَكَةِ وَ يَؤُرُّ بِمَلَاقِحِهِ أَرَّ الْفُحُولِ الْمُغْتَلِمَةِ لِلضِّرَابِ.
- أُحِيلُكَ مِنْ ذَلِكَ عَلَى مُعَايَنَةٍ لَا كَمَنْ يُحِيلُ عَلَى ضَعِيفٍ إِسْنَادُهُ وَ لَوْ كَانَ كَزَعْمِ مَنْ يَزْعُمُ أَنَّهُ يُلْقِحُ بِدَمْعَةٍ تَسْفَحُهَا مَدَامِعُهُ فَتَقِفُ فِي ضَفَّتَيْ جُفُونِهِ وَ أَنَّ أُنْثَاهُ تَطْعَمُ ذَلِكَ ثُمَّ تَبِيضُ لَا مِنْ لِقَاحِ فَحْلٍ سِوَى الدَّمْعِ الْمُنْبَجِسِ لَمَا كَانَ ذَلِكَ بِأَعْجَبَ مِنْ مُطَاعَمَةِ الْغُرَابِ.
- تَخَالُ قَصَبَهُ مَدَارِيَ مِنْ فِضَّةٍ وَ مَا أُنْبِتَ عَلَيْهَا مِنْ عَجِيبِ دَارَاتِهِ وَ شُمُوسِهِ خَالِصَ الْعِقْيَانِ وَ فِلَذَ الزَّبَرْجَدِ .
- فَإِنْ شَبَّهْتَهُ بِمَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ قُلْتَ [جَنِيٌ] جَنًى جُنِيَ مِنْ زَهْرَةِ كُلِّ رَبِيعٍ وَ إِنْ ضَاهَيْتَهُ بِالْمَلَابِسِ فَهُوَ كَمَوْشِيِّ الْحُلَلِ أَوْ كَمُونِقِ عَصْبِ الْيَمَنِ وَ إِنْ شَاكَلْتَهُ بِالْحُلِيِّ فَهُوَ كَفُصُوصٍ ذَاتِ أَلْوَانٍ قَدْ نُطِّقَتْ بِاللُّجَيْنِ الْمُكَلَّلِ.
- يَمْشِي مَشْيَ الْمَرِحِ الْمُخْتَالِ وَ يَتَصَفَّحُ ذَنَبَهُ وَ [جَنَاحَهُ] جَنَاحَيْهِ فَيُقَهْقِهُ ضَاحِكاً لِجَمَالِ سِرْبَالِهِ وَ أَصَابِيغِ وِشَاحِهِ فَإِذَا رَمَى بِبَصَرِهِ إِلَى قَوَائِمِهِ زَقَا مُعْوِلًا بِصَوْتٍ يَكَادُ يُبِينُ عَنِ اسْتِغَاثَتِهِ وَ يَشْهَدُ بِصَادِقِ تَوَجُّعِهِ لِأَنَّ قَوَائِمَهُ حُمْشٌ كَقَوَائِمِ الدِّيَكَةِ الْخِلَاسِيَّةِ وَ قَدْ نَجَمَتْ مِنْ ظُنْبُوبِ سَاقِهِ صِيصِيَةٌ خَفِيَّةٌ .
- وَ لَهُ فِي مَوْضِعِ الْعُرْفِ قُنْزُعَةٌ خَضْرَاءُ مُوَشَّاةٌ وَ مَخْرَجُ عَنُقِهِ كَالْإِبْرِيقِ وَ مَغْرِزُهَا إِلَى حَيْثُ بَطْنُهُ كَصِبْغِ الْوَسِمَةِ الْيَمَانِيَّةِ أَوْ كَحَرِيرَةٍ مُلْبَسَةٍ مِرْآةً ذَاتَ صِقَالٍ .
- وَ كَأَنَّهُ مُتَلَفِّعٌ بِمِعْجَرٍ أَسْحَمَ إِلَّا أَنَّهُ يُخَيَّلُ لِكَثْرَةِ مَائِهِ وَ شِدَّةِ بَرِيقِهِ أَنَّ الْخُضْرَةَ النَّاضِرَةَ مُمْتَزِجَةٌ بِهِ .
- وَ مَعَ فَتْقِ سَمْعِهِ خَطٌّ كَمُسْتَدَقِّ الْقَلَمِ فِي لَوْنِ الْأُقْحُوَانِ أَبْيَضُ يَقَقٌ فَهُوَ بِبَيَاضِهِ فِي سَوَادِ مَا هُنَالِكَ يَأْتَلِقُ.
- وَ قَلَّ صِبْغٌ إِلَّا وَ قَدْ أَخَذَ مِنْهُ بِقِسْطٍ وَ عَلَاهُ بِكَثْرَةِ صِقَالِهِ وَ بَرِيقِهِ وَ بَصِيصِ دِيبَاجِهِ وَ رَوْنَقِهِ فَهُوَ كَالْأَزَاهِيرِ الْمَبْثُوثَةِ لَمْ تُرَبِّهَا أَمْطَارُ رَبِيعٍ وَ لَا شُمُوسُ قَيْظٍ .
- وَ قَدْ يَنْحَسِرُ مِنْ رِيشِهِ وَ يَعْرَى مِنْ لِبَاسِهِ فَيَسْقُطُ تَتْرَى وَ يَنْبُتُ تِبَاعاً فَيَنْحَتُّ مِنْ قَصَبِهِ انْحِتَاتَ أَوْرَاقِ الْأَغْصَانِ ثُمَّ يَتَلَاحَقُ نَامِياً حَتَّى يَعُودَ كَهَيْئَتِهِ قَبْلَ سُقُوطِهِ لَا يُخَالِفُ سَالِفَ أَلْوَانِهِ وَ لَا يَقَعُ لَوْنٌ فِي غَيْرِ مَكَانِهِ.
- وَ إِذَا تَصَفَّحْتَ شَعْرَةً مِنْ شَعَرَاتِ قَصَبِهِ أَرَتْكَ حُمْرَةً وَرْدِيَّةً وَ تَارَةً خُضْرَةً زَبَرْجَدِيَّةً وَ أَحْيَاناً صُفْرَةً عَسْجَدِيَّةً.
- فَكَيْفَ تَصِلُ إِلَى صِفَةِ هَذَا عَمَائِقُ الْفِطَنِ أَوْ تَبْلُغُهُ قَرَائِحُ الْعُقُولِ أَوْ تَسْتَنْظِمُ وَصْفَهُ أَقْوَالُ الْوَاصِفِينَ وَ أَقَلُّ أَجْزَائِهِ قَدْ أَعْجَزَ الْأَوْهَامَ أَنْ تُدْرِكَهُ وَ الْأَلْسِنَةَ أَنْ تَصِفَهُ.
- فَسُبْحَانَ الَّذِي بَهَرَ الْعُقُولَ عَنْ وَصْفِ خَلْقٍ جَلَّاهُ لِلْعُيُونِ فَأَدْرَكَتْهُ مَحْدُوداً مُكَوَّناً وَ مُؤَلَّفاً مُلَوَّناً وَ أَعْجَزَ الْأَلْسُنَ عَنْ تَلْخِيصِ صِفَتِهِ وَ قَعَدَ بِهَا عَنْ تَأْدِيَةِ نَعْتِهِ.
صغار المخلوقات - وَ سُبْحَانَ مَنْ أَدْمَجَ قَوَائِمَ الذَّرَّةِ وَ الْهَمَجَةِ إِلَى مَا فَوْقَهُمَا مِنْ خَلْقِ الْحِيتَانِ وَ الْفِيَلَةِ .
- وَ وَأَى عَلَى نَفْسِهِ أَلَّا يَضْطَرِبَ شَبَحٌ مِمَّا أَوْلَجَ فِيهِ الرُّوحَ إِلَّا وَ جَعَلَ الْحِمَامَ مَوْعِدَهُ وَ الْفَنَاءَ غَايَتَهُ.
منها في صفة الجنة - فَلَوْ رَمَيْتَ بِبَصَرِ قَلْبِكَ نَحْوَ مَا يُوصَفُ لَكَ مِنْهَا لَعَزَفَتْ نَفْسُكَ عَنْ بَدَائِعِ مَا أُخْرِجَ إِلَى الدُّنْيَا مِنْ شَهَوَاتِهَا وَ لَذَّاتِهَا وَ زَخَارِفِ مَنَاظِرِهَا .
- وَ لَذَهِلَتْ بِالْفِكْرِ فِي [اصْطِفَافِ] اصْطِفَاقِ أَشْجَارٍ غُيِّبَتْ عُرُوقُهَا فِي كُثْبَانِ الْمِسْكِ عَلَى سَوَاحِلِ أَنْهَارِهَا وَ فِي تَعْلِيقِ كَبَائِسِ اللُّؤْلُؤِ الرَّطْبِ فِي عَسَالِيجِهَا وَ أَفْنَانِهَا وَ طُلُوعِ تِلْكَ الثِّمَارِ مُخْتَلِفَةً فِي غُلُفِ أَكْمَامِهَا تُجْنَى مِنْ غَيْرِ تَكَلُّفٍ فَتَأْتِي عَلَى مُنْيَةِ مُجْتَنِيهَا .
- وَ يُطَافُ عَلَى نُزَّالِهَا فِي أَفْنِيَةِ قُصُورِهَا بِالْأَعْسَالِ الْمُصَفَّقَةِ وَ الْخُمُورِ الْمُرَوَّقَةِ .
- قَوْمٌ لَمْ تَزَلِ الْكَرَامَةُ تَتَمَادَى بِهِمْ حَتَّى حَلُّوا دَارَ الْقَرَارِ وَ أَمِنُوا نُقْلَةَ الْأَسْفَارِ .
- فَلَوْ شَغَلْتَ قَلْبَكَ أَيُّهَا الْمُسْتَمِعُ بِالْوُصُولِ إِلَى مَا يَهْجُمُ عَلَيْكَ مِنْ تِلْكَ الْمَنَاظِرِ الْمُونِقَةِ لَزَهِقَتْ نَفْسُكَ شَوْقاً إِلَيْهَا وَ لَتَحَمَّلْتَ مِنْ مَجْلِسِي هَذَا إِلَى مُجَاوَرَةِ أَهْلِ الْقُبُورِ اسْتِعْجَالًا بِهَا .
- جَعَلَنَا اللَّهُ وَ إِيَّاكُمْ مِمَّنْ يَسْعَى بِقَلْبِهِ إِلَى مَنَازِلِ الْأَبْرَارِ بِرَحْمَتِهِ.
تفسير بعض ما في هذه الخطبة من الغريب
[قال السيد الشريف رضي الله عنه قوله (علیه السلام) يؤر بملاقحه الأر كناية عن النكاح يقال أر الرجل المرأة يؤرها إذا نكحها. و قوله (علیه السلام) كأنه قلع داري عنجه نوتيه القلع شراع السفينة و داري منسوب إلى دارين و هي بلدة على البحر يجلب منها الطيب و عنجه أي عطفه يقال عنجت الناقة كنصرت أعنجها عنجا إذا عطفتها و النوتي الملاح. و قوله (علیه السلام) ضفتي جفونه أراد جانبي جفونه و الضفتان الجانبان. و قوله (علیه السلام) و فلذ الزبرجد الفلذ جمع فلذة و هي القطعة. و قوله (علیه السلام) كبائس اللؤلؤ الرطب الكباسة العذق و العساليج الغصون واحدها عسلوج]
متن فارسی
از یک خطبه ی آن حضرت در آفرینش شگفت انگیز طاووس
آفرینش پرندگان
- خداوند همه ی آفریدگان را از جاندار و بی جان، و ساکن و جنبان به صورت - شگفت انکیزی آفرید،و از شواهد روشن بر کار ظریف و قدرت بزرگش چندان به پا داشت که خردها از درک آن فرو مانده و با اعتراف به وجود او سر تسلیم در برابرش فرود آورده اند. و دلایل در گوشهای ما طنین افکنده.
- و همچنین دلایلی که در آفریده های اوست از صور گوناگون مرغانی که آنها را در لانه های زمین و درون غارها و فراز کوه ها جای داده است، مرغانی با بالهای مختلف و اندام های گوناگون که در کمند تسخیر او در کارند، و با بالهای خود در لابه لای فضای بیکران و هوای پهناور در پروازند.
- آنها را پس از آنکه نبودند در صورت های ظاهر شگفت انگیزی آفرید، و در هیشت مفاصل سر به هم آورده و پوشیده در پوست و گوشت ترکیب بخشید. برخی را به جهت جثه سنگین آنها از آنکه به سرعت در فضا اوج گیرند بازداشت، بلکه طوری بساخت که بتوانند اندکی بالاتر از زمین پرواز کنند.
- این مرغان را با قدرت لطیف و صنعت ظریف خویشد در رنگهای گوناگون ترتیب داد. برخی را در قالب رنگی یکدست بریخت و رنگی دیگر بدان در نیامیخت. و برخی دیگر را سراسر یک رنگ بخشید ولی طوق گردنش را با قلمی دیگر کشید.
طاووس - شگفت انگیزترین مرغان در افرینش طاووس است که ان را در استوارترین قامت موزون به پا داشت، و رنگ های پر و بال او را در زیباترین ترتیب نگاشت؛ با بالی که استخوانهای تار و پودش را در هم آورد، و دمی که دامنش را کشیده ساخت.
- هنگامی که به سوی جفتش به راه می آفتد آن ذم بسته را از هم میگشاید و چون چتری بر بالای سر می افرازد. گویی کشتی ناحیه ی «دارین» است که ناخدا بادبانش را به این سو و آن سو مسیر می گرداند. به بال رنگارنگش می نازد و نازان و خرامانگام برمی دارد. مانند خروس بر جفتش میجهد، و همچون نران پر تب و تاب که برای جفتگیری آماده اند با آلت نرینه اش با جفت خود در می آمیزد.
- در این زمینه تو را به مشاهده ی خود حوالت می دهم نه مانند کسی که به نقل ضعیف حوالت می کند.و اگر بر فرض چنان باشد که دیگران پندارند که طاووس نر با اشکك چشمی که کانون اشکش بیرون می دهد و این اشک در گوشه های چشمشی می آیستد، آنگاه جفتش آن را به منقار می گیرد و بدین وسیله تخم می کند نه از آب نرینه اش که غیر از اشک جهنده ی او باشد، تازه از آمیزش جنسی زاغ شگفت انگیزتر نیست (که گویند آبی از سنگدان زاغ نر بر منقارش مینشیند و جفتش آن را با منقار خود برمی گیرد).
- ني پر او را پنداری میلهای سیمین است، و هاله های رنگارنگ و شمسه های نگارینی که بر روی آن روییده پنداری طلای ناب و پاره های زبرجدین است.
- و اگر بخواهی آن را به گل و گیاهی که از زمین میروید تشبیه کنی گویی: دسته گلی است که از شکوفه های گوناگون بهاری چیده اند.و اگر به جامه ها تشبیه کنی خله هایی است که آن را زردوزی کرده اند یا بردهای یمنی است که به انواع رنگ ها نقش نموده اند.و اگر به زیورآلاتش تشبیه سازی نگین های رنگارنگی است که بر روی حلقه ای سیمین و جواهر نشان نشانده اند.
- مانند متکبران خودپسند راه میرود، و با دقت به ذم و بالهایش می نگرد و از زیبایی جامه ی نگارین و سینه ریز رنگارنگش قاه قاه می خندد، اما همین که به پاهایش می نگرد از ته دل با صدایی که نشان می دهد به ستوه آمده و واقعاً دلش به درد آمده است مینالد، زیرا پاهایش مانند پاهای خروس دورگه باریک است و از قوزک پایش خاری پنهان بر دمیده است.
- کاکلی سبز رنگ و منقش بر فرق سر دارد، و لوله ی گردنش به سان پارچه ی "حریری است که پوششی از سوده های آیینه ی جلا داده ای بر آن افکنده اند.
- و گویی یک روسری سیاه بر سر و گردن پیچیده که از کثرت صفا و براقی به نظر می رسد رنگ سبز چمنی است که با سیاهی در آمیخته است.
- و در شکاف گوشش خطی است که گویی بانیش قلم کشیده اند به سپیدی کل بابونه سپید و بزاق. و این خط سپید در میان - سیاهی لاله ی کوشش درخششی خاص دارد.
- کمتر رنگی است که نقشی از آن در او به کار نرفته باشد گرچه این رنگ ها به خاطر صفا و براق بودن و درخشش و زیبایی پر و بالش بر هر رنگی برتری دارند.تازه این رنگ ها به گلهای پراکندهای ماند که دست پرورده ی بارانهای بهاری و آفتاب های تابستانی نیستند (بلکه دست پرورده ی آفریننده ی بی چون اند).
- آنگاه پرهایش میریزد و از این لباس برهنه می گردد. پرهای وی رفته رفته میریزد و باز به تدریج می روید؛ پرها از نی خود مانند برگ درختان می ریزد، سپس پی در پی می روید و به هم میپیوندد تا مانند اولش پیش از ریختن در آید، با این حال رنگ پرهای نو با رنگ های پیشین تفاوت ندارد و هیچ رنگی در غیر جای خود قرار نمی گیرد!.
- و اگر پری از پرهای نی او را به دقت بنگری سرخی گل و گاه سبزی زبرجدی، و گاه زرد طلایی در نظرات می آورد.
- با این همه شگفتیها چگونه اندیشه های ژرف به توصیف آن خواهند رسید، یا خردهای خوش ذوق بدان دست خواهند یافت، یا گفتار واصفان وصف او را به رشته ی عبارت خواهند کشید!کوچکترین اجزای او پندارها را از پی بردن به حقیقت خود ناتوان ساخته ، و زبان ها را از وصف خود عاجز نموده است!
- منزه است خدایی که خردها را از وصف آفریده ای که در نظرها پدید آورده مبهوت و مقهور نموده، چنان که توانستند تنها آن را محدود و آفریده و ترکیب یافته و نگارین بدانند؛ و زبانها را از وصف خالصش ناتوان ساخته ، و از ادای وصفش بازنشانده است!
آفریده های کوچک - و پاک و منزه است خدایی که پاهای حیوانات را از مورچه ی ریز و حشرات گرفته تا حیوانات بزرگتر چون نهنگان و پیلان، در بدنشان کار گذارده.
- و با خود قرار نهاده که هیچ جسمی که روح در آن نفوذ نموده به جنب و جوش نپردازد جزآنکه مرگ را وعده گاه و فنا را پایان کار او قراردهد.
وصف بهشت - و اگر به نعمتهای بهشتی که برایت وصف می کنند چشم دل بیفکنی، هر آینه دلت از شهوات و لذت ها و دیدنیهای زیبا و شگفتانگیزی که به دنیا روانه ساخته اند سیر می گردد.
- و با اندیشه در نوایی که از برگهای درختانی که ریشه های آنها در زیر توده های انبوه مُشک بر ساحل جویها پنهان است به گوش می رسد، و با تصور میوه های رسیده ای که چون دانه های مروارید تر از شاخه های نازک و ستبر آنها آویخته، و میوه های گوناگونی که از میان شکوفه ها سربرآورده و بدون زحمت چیده می شود و هرگونه که چینندگان بخواهند در اختیارشان قرار می گیرد.
- و در عرصه ی کاخ های بهشتی همراه با عسل های مصفا و شراب های ناب و خوشاب بر کاخ نشینان دور می گردانند و تعارف می کنند هوش از سرش میپرد.
- بهشتیانی که پیوسته کرامتهای الهی به آنان می رسد تا در سرای اقامت همیشگی رخت بیفکنند، و از زحمت سفرهای جانکاه آسوده شوند.
- پس ای شنونده، اگر دلت را به وصول آن همه مناظر فرح بخش و شگفت انگیزی که در اختیارت قرار خواهد گرفت مشغول بداری، جانت از شوق از کالبد برآید، و هم اینک از مجلس من به همسایگی مردگان خواهی شتافت تا هر چه زودتر به آن نعمت ها دست یابی!
- خداوند به رحمت بی دریغ خویش ما و شما را از کسانی سازد که با قدم دل به سوی جایگاه نیکان می شتابند.
مولف: «یوز بملاقجه»، از کنایه از آمیزش جنسی است، گویند: از الزجل المزاق، یورها یعنی با او آمیزش کرد.
«کائه ی قلغ داری عنجه ی نوتیه»، قلع بادبان کشتی است، و داری منسوب به دارین است و آن شهری ساحلی است که از آنجا عطریات می آورند.
و غنجه ی یعنی آن را به این سو و آن سو می کشاند، گویند: عنجت الناقة - بر وزن نضرث - آغنجها عنجاً هنگامی که شتر را به سویی بکشانی، و نوتین ناخداست.
«ضقتین جفونه» منظور دو طرف پلک چشم است، و ضفتان یعنی دو طرف. «فلذ الز بزجد»، فلذجمع فلذة است به معنای پاره و قطعه، «کبائس اللؤلؤ الرّطب) کباسة به معنی خوشه است. و (عسالیج) یعنی شاخه ها که واحد آن عسلوج است.
قبلی بعدی
