متن عربی

164.و من خطبة له (علیه السلام):يذكر فيها عجيب خلقة الطاوس‏

خلقة الطيور

(1)ابْتَدَعَهُمْ خَلْقاً عَجِيباً مِنْ حَيَوَانٍ وَ مَوَاتٍ وَ سَاكِنٍ وَ ذِي حَرَكَاتٍ‏

(2)وَ أَقَامَ مِنْ شَوَاهِدِ الْبَيِّنَاتِ عَلَى لَطِيفِ صَنْعَتِهِ وَ عَظِيمِ قُدْرَتِهِ

(3) مَا انْقَادَتْ لَهُ الْعُقُولُ مُعْتَرِفَةً بِهِ وَ مَسَلِّمَةً لَهُ

(4)وَ نَعَقَتْ فِي أَسْمَاعِنَا دَلَائِلُهُ عَلَى وَحْدَانِيَّتِهِ

(5)وَ مَا ذَرَأَ مِنْ مُخْتَلِفِ صُوَرِ الْأَطْيَارِ الَّتِي أَسْكَنَهَا أَخَادِيدَ الْأَرْضِ وَ خُرُوقَ فِجَاجِهَا وَ رَوَاسِيَ أَعْلَامِهَا

(6)مِنْ ذَاتِ أَجْنِحَةٍ مُخْتَلِفَةٍ وَ هَيْئَاتٍ مُتَبَايِنَةٍ

(7)مُصَرَّفَةٍ فِي زِمَامِ التَّسْخِيرِ وَ مُرَفْرِفَةٍ بِأَجْنِحَتِهَا فِي مَخَارِقِ الْجَوِّ الْمُنْفَسِحِ وَ الْفَضَاءِ الْمُنْفَرِجِ

(8)كَوَّنَهَا بَعْدَ إِذْ لَمْ تَكُنْ فِي عَجَائِبِ صُوَرٍ ظَاهِرَةٍ

(9)وَ رَكَّبَهَا فِي حِقَاقِ مَفَاصِلَ مُحْتَجِبَةٍ

(10)وَ مَنَعَ بَعْضَهَا بِعَبَالَةِ خَلْقِهِ أَنْ يَسْمُوَ فِي الْهَوَاءِ خُفُوفاً وَ جَعَلَهُ يَدِفُّ دَفِيفاً

(11)وَ نَسَقَهَا عَلَى اخْتِلَافِهَا فِي الْأَصَابِيغِ بِلَطِيفِ قُدْرَتِهِ وَ دَقِيقِ صَنْعَتِهِ (12)فَمِنْهَا مَغْمُوسٌ فِي قَالَبِ لَوْنٍ لَا يَشُوبُهُ غَيْرُ لَوْنِ مَا غُمِسَ فِيهِ

(13)وَ مِنْهَا مَغْمُوسٌ فِي لَوْنِ صِبْغٍ قَدْ طُوِّقَ بِخِلَافِ مَا صُبِغَ بِهِ‏

الطاوس‏

(14)وَ مِنْ أَعْجَبِهَا خَلْقاً الطَّاوُسُ الَّذِي أَقَامَهُ فِي [أَحْسَنِ‏] أَحْكَمِ تَعْدِيلٍ (15)وَ نَضَّدَ أَلْوَانَهُ فِي أَحْسَنِ تَنْضِيدٍ

(16)بِجَنَاحٍ أَشْرَجَ قَصَبَهُ وَ ذَنَبٍ أَطَالَ مَسْحَبَهُ

(17)إِذَا دَرَجَ إِلَى الْأُنْثَى نَشَرَهُ مِنْ طَيِّهِ وَ سَمَا بِهِ مُطِلًّا عَلَى رَأْسِهِ (18)كَأَنَّهُ قِلْعُ دَارِيٍّ عَنَجَهُ نُوتِيُّهُ

(19)يَخْتَالُ بِأَلْوَانِهِ وَ يَمِيسُ بِزَيَفَانِهِ

(20)يُفْضِي كَإِفْضَاءِ الدِّيَكَةِ وَ يَؤُرُّ بِمَلَاقِحِهِ أَرَّ الْفُحُولِ الْمُغْتَلِمَةِ لِلضِّرَابِ
(21)أُحِيلُكَ مِنْ ذَلِكَ عَلَى مُعَايَنَةٍ لَا كَمَنْ يُحِيلُ عَلَى ضَعِيفٍ إِسْنَادُهُ

(22) وَ لَوْ كَانَ كَزَعْمِ مَنْ يَزْعُمُ أَنَّهُ يُلْقِحُ بِدَمْعَةٍ تَسْفَحُهَا مَدَامِعُهُ فَتَقِفُ فِي ضَفَّتَيْ جُفُونِهِ

(23)وَ أَنَّ أُنْثَاهُ تَطْعَمُ ذَلِكَ ثُمَّ تَبِيضُ لَا مِنْ لِقَاحِ فَحْلٍ سِوَى الدَّمْعِ الْمُنْبَجِسِ

(24)لَمَا كَانَ ذَلِكَ بِأَعْجَبَ مِنْ مُطَاعَمَةِ الْغُرَابِ

(25)تَخَالُ قَصَبَهُ مَدَارِيَ مِنْ فِضَّةٍ

(26)وَ مَا أُنْبِتَ عَلَيْهَا مِنْ عَجِيبِ دَارَاتِهِ وَ شُمُوسِهِ خَالِصَ الْعِقْيَانِ وَ فِلَذَ الزَّبَرْجَدِ

(27)فَإِنْ شَبَّهْتَهُ بِمَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ قُلْتَ [جَنِيٌ‏] جَنًى جُنِيَ مِنْ زَهْرَةِ كُلِّ رَبِيعٍ

(28)وَ إِنْ ضَاهَيْتَهُ بِالْمَلَابِسِ فَهُوَ كَمَوْشِيِّ الْحُلَلِ أَوْ كَمُونِقِ عَصْبِ الْيَمَنِ (29)وَ إِنْ شَاكَلْتَهُ بِالْحُلِيِّ فَهُوَ كَفُصُوصٍ ذَاتِ أَلْوَانٍ قَدْ نُطِّقَتْ بِاللُّجَيْنِ الْمُكَلَّلِ

(30)يَمْشِي مَشْيَ الْمَرِحِ الْمُخْتَالِ وَ يَتَصَفَّحُ ذَنَبَهُ وَ [جَنَاحَهُ‏] جَنَاحَيْهِ (31)فَيُقَهْقِهُ ضَاحِكاً لِجَمَالِ سِرْبَالِهِ وَ أَصَابِيغِ وِشَاحِهِ

(32)فَإِذَا رَمَى بِبَصَرِهِ إِلَى قَوَائِمِهِ زَقَا مُعْوِلًا بِصَوْتٍ يَكَادُ يُبِينُ عَنِ اسْتِغَاثَتِهِ

(33)وَ يَشْهَدُ بِصَادِقِ تَوَجُّعِهِ

(34)لِأَنَّ قَوَائِمَهُ حُمْشٌ كَقَوَائِمِ الدِّيَكَةِ الْخِلَاسِيَّةِ

(35)وَ قَدْ نَجَمَتْ مِنْ ظُنْبُوبِ سَاقِهِ صِيصِيَةٌ خَفِيَّةٌ

(36)وَ لَهُ فِي مَوْضِعِ الْعُرْفِ قُنْزُعَةٌ خَضْرَاءُ مُوَشَّاةٌ

(37)وَ مَخْرَجُ عَنُقِهِ كَالْإِبْرِيقِ وَ مَغْرِزُهَا إِلَى حَيْثُ بَطْنُهُ كَصِبْغِ الْوَسِمَةِ الْيَمَانِيَّةِ

(38)أَوْ كَحَرِيرَةٍ مُلْبَسَةٍ مِرْآةً ذَاتَ صِقَالٍ

(39)وَ كَأَنَّهُ مُتَلَفِّعٌ بِمِعْجَرٍ أَسْحَمَ إِلَّا أَنَّهُ يُخَيَّلُ لِكَثْرَةِ مَائِهِ وَ شِدَّةِ بَرِيقِهِ أَنَّ الْخُضْرَةَ النَّاضِرَةَ مُمْتَزِجَةٌ بِهِ

(40)وَ مَعَ فَتْقِ سَمْعِهِ خَطٌّ كَمُسْتَدَقِّ الْقَلَمِ فِي لَوْنِ الْأُقْحُوَانِ أَبْيَضُ يَقَقٌ (41)فَهُوَ بِبَيَاضِهِ فِي سَوَادِ مَا هُنَالِكَ يَأْتَلِقُ

(42)وَ قَلَّ صِبْغٌ إِلَّا وَ قَدْ أَخَذَ مِنْهُ بِقِسْطٍ

(43)وَ عَلَاهُ بِكَثْرَةِ صِقَالِهِ وَ بَرِيقِهِ وَ بَصِيصِ دِيبَاجِهِ وَ رَوْنَقِهِ

(44)فَهُوَ كَالْأَزَاهِيرِ الْمَبْثُوثَةِ لَمْ تُرَبِّهَا أَمْطَارُ رَبِيعٍ وَ لَا شُمُوسُ قَيْظٍ (45)وَ قَدْ يَنْحَسِرُ مِنْ رِيشِهِ وَ يَعْرَى مِنْ لِبَاسِهِ فَيَسْقُطُ تَتْرَى

(46)وَ يَنْبُتُ تِبَاعاً فَيَنْحَتُّ مِنْ قَصَبِهِ انْحِتَاتَ أَوْرَاقِ الْأَغْصَانِ

(47)ثُمَّ يَتَلَاحَقُ نَامِياً حَتَّى يَعُودَ كَهَيْئَتِهِ قَبْلَ سُقُوطِهِ

(48)لَا يُخَالِفُ سَالِفَ أَلْوَانِهِ وَ لَا يَقَعُ لَوْنٌ فِي غَيْرِ مَكَانِهِ

(49)وَ إِذَا تَصَفَّحْتَ شَعْرَةً مِنْ شَعَرَاتِ قَصَبِهِ أَرَتْكَ حُمْرَةً وَرْدِيَّةً

(50) وَ تَارَةً خُضْرَةً زَبَرْجَدِيَّةً وَ أَحْيَاناً صُفْرَةً عَسْجَدِيَّةً

(51)فَكَيْفَ تَصِلُ إِلَى صِفَةِ هَذَا عَمَائِقُ الْفِطَنِ

(52)أَوْ تَبْلُغُهُ قَرَائِحُ الْعُقُولِ أَوْ تَسْتَنْظِمُ وَصْفَهُ أَقْوَالُ الْوَاصِفِينَ

(53)وَ أَقَلُّ أَجْزَائِهِ قَدْ أَعْجَزَ الْأَوْهَامَ أَنْ تُدْرِكَهُ وَ الْأَلْسِنَةَ أَنْ تَصِفَهُ (54)فَسُبْحَانَ الَّذِي بَهَرَ الْعُقُولَ عَنْ وَصْفِ خَلْقٍ جَلَّاهُ لِلْعُيُونِ

(55)فَأَدْرَكَتْهُ مَحْدُوداً مُكَوَّناً وَ مُؤَلَّفاً مُلَوَّناً

(56)وَ أَعْجَزَ الْأَلْسُنَ عَنْ تَلْخِيصِ صِفَتِهِ وَ قَعَدَ بِهَا عَنْ تَأْدِيَةِ نَعْتِهِ‏.

صغار المخلوقات‏

(57)وَ سُبْحَانَ مَنْ أَدْمَجَ قَوَائِمَ الذَّرَّةِ وَ الْهَمَجَةِ إِلَى مَا فَوْقَهُمَا مِنْ خَلْقِ الْحِيتَانِ وَ الْفِيَلَةِ 

(58)وَ وَأَى عَلَى نَفْسِهِ أَلَّا يَضْطَرِبَ شَبَحٌ مِمَّا أَوْلَجَ فِيهِ الرُّوحَ إِلَّا وَ جَعَلَ الْحِمَامَ مَوْعِدَهُ وَ الْفَنَاءَ غَايَتَهُ‏

منها في صفة الجنة

(59)فَلَوْ رَمَيْتَ بِبَصَرِ قَلْبِكَ نَحْوَ مَا يُوصَفُ لَكَ مِنْهَا

(60)لَعَزَفَتْ نَفْسُكَ عَنْ بَدَائِعِ مَا أُخْرِجَ إِلَى الدُّنْيَا مِنْ شَهَوَاتِهَا وَ لَذَّاتِهَا وَ زَخَارِفِ مَنَاظِرِهَا

(61)وَ لَذَهِلَتْ بِالْفِكْرِ فِي [اصْطِفَافِ‏] اصْطِفَاقِ أَشْجَارٍ غُيِّبَتْ عُرُوقُهَا فِي كُثْبَانِ الْمِسْكِ عَلَى سَوَاحِلِ أَنْهَارِهَا

(62)وَ فِي تَعْلِيقِ كَبَائِسِ اللُّؤْلُؤِ الرَّطْبِ فِي عَسَالِيجِهَا وَ أَفْنَانِهَا

(63)وَ طُلُوعِ تِلْكَ الثِّمَارِ مُخْتَلِفَةً فِي غُلُفِ أَكْمَامِهَا

(64)تُجْنَى مِنْ غَيْرِ تَكَلُّفٍ فَتَأْتِي عَلَى مُنْيَةِ مُجْتَنِيهَا

(65)وَ يُطَافُ عَلَى نُزَّالِهَا فِي أَفْنِيَةِ قُصُورِهَا بِالْأَعْسَالِ الْمُصَفَّقَةِ وَ الْخُمُورِ الْمُرَوَّقَةِ

(66)قَوْمٌ لَمْ تَزَلِ الْكَرَامَةُ تَتَمَادَى بِهِمْ حَتَّى حَلُّوا دَارَ الْقَرَارِ

(67)وَ أَمِنُوا نُقْلَةَ الْأَسْفَارِ

(68)فَلَوْ شَغَلْتَ قَلْبَكَ أَيُّهَا الْمُسْتَمِعُ بِالْوُصُولِ إِلَى مَا يَهْجُمُ عَلَيْكَ مِنْ تِلْكَ الْمَنَاظِرِ الْمُونِقَةِ

(69)لَزَهِقَتْ نَفْسُكَ شَوْقاً إِلَيْهَا

(70)وَ لَتَحَمَّلْتَ مِنْ مَجْلِسِي هَذَا إِلَى مُجَاوَرَةِ أَهْلِ الْقُبُورِ اسْتِعْجَالًا بِهَا

(71)جَعَلَنَا اللَّهُ وَ إِيَّاكُمْ مِمَّنْ يَسْعَى بِقَلْبِهِ إِلَى مَنَازِلِ الْأَبْرَارِ بِرَحْمَتِهِ‏.

تفسير بعض ما في هذه الخطبة من الغريب‏

(72)[قال السيد الشريف رضي الله عنه قوله (علیه السلام)

(73) يؤر بملاقحه الأر كناية عن النكاح يقال أر الرجل المرأة يؤرها إذا نكحها. و قوله (علیه السلام)  كأنه قلع داري

عنجه نوتيه القلع شراع السفينة و داري منسوب إلى دارين و هي بلدة على البحر يجلب منها الطيب و عنجه أي عطفه يقال عنجت الناقة كنصرت أعنجها عنجا إذا عطفتها و النوتي الملاح.

و قوله (علیه السلام)  ضفتي جفونه أراد جانبي جفونه و الضفتان الجانبان. و قوله (علیه السلام)  (79)و فلذ الزبرجد الفلذ جمع فلذة و هي القطعةو قوله (علیه السلام)كبائس اللؤلؤ الرطب الكباسة العذق و العساليج الغصون واحدها عسلوج‏]

متن فارسی

از خطبه های آن حضرت است که در آن خلقت عجیب طاووس را بیان می کند.

(1)خدای متعال موجودات را بدون نقشه قبلی با خلقت عجیب آفرید، جاندارانش و غیر جاندارانش، و ساکن و بی حرکتش و دارای حرکات را.

(2)پس برپا و اقامه نمود از دلیلهای روشن بر لطیف و ظریف بودن صنعت خود، و بزرگ بودن قدرت خود.

(3)اقامه نمود دلیل هایی را که عقلها به آنها مظیع گشته و اقرا نموددن و به او تسلیم شدند.

(4)و دلیلهای وحدانیت او در گوشهای ما فریاد میکند.

(5)و از دلیلهای اوست آنچه آفریده از پرنده ها با صورتهای مختلف و آنها را ساکن نموده در گودالهای زمین(مانند قطار که در گودالهای زمین لانه میکند) و شکافهای گشاد دره ها(مانند کیک) و قله های کوه ها(مانند عقاب و شاهین).

(6)و آنها دارای بالهای خود در شکافهای هوای گشاد و فضای وسیع پر و بال میزنند.

(7)آنها در تصرف مهار تسخیر می باشند ،و با بالهای خود در شکافهای هوای گشاد و فضای وسیع پر و بال می زنند.

(8)آنها را پس از آنکه نبودند در صورتهای آشکار و عجیب آفرید.

(9)و آنها را مرکب نمود با بند استخوانهای پوشیده با گوشت و پوست.

(10)بعضی از انها را به جهت بزرگی و سنگینی جثه اش مانع شد از اینکه با راحتی در هوای بالا پرواز کند، و آنرا طوری آفرید که در نزدیکی زمین پر میزند و پرواز میکند.

(11)و آنها را در رنگهای مختلف منظم نمود با قدرت لطیف و صنعت دقیق خود.

(12)پس بعضی از آنها فرو برده شده در قالب رنگ که غیر آن رنگ به آن قاطی نشده است(فقط یک رنگ دارد).

(13)و بعضی از آنها فروبرده شده در رنگی و طوقی در آن قرار داده شده که بر خلاف رنگ اصلی آنست.

(14)و از لحاظ آفرینش از عجیب ترین آنها(پرندگان) طاووس است که خدا آنرا با استوارترین میزان برپا نموده است.

(15)و رنگهای آنرا چیده و مرتب نموده در بهترین ترتیب.

(16)با بالی که نی هایی آنرا چیده و در گوشت منظم نموده، و بادمی که کشش آنرا طولانی کرده( با دم طولانی که بر زمین کشیده میشود).

(17)چون بسوی ماده اش حرکت میکند جمع و پیچیدگی آنرا باز کرده و بر بالای سرش بلند میکند.

(18)گویا که آن بادبان دارای (نان محلی) است که کشتیبانش آنرا بلند نموده و حرکت میدهد.

(19)به رنگهای خود تکبر میکند، و در راه رفتن خود ناز و تبختر می­نماید.

(20)عمل جنسی انجام میدهد مانند انجام دادن خروسها، و جماع میکند با وسیله آبستن نمودن مانند جماع نمودن شتر نری که برای جماع شهوتش به هیجان آمده باشد.

(21)در این باره ترا به مشاهده و دید خود حواله میدهم نه مانند کسی هستم که برسند و مدرک ضعیف خود حواله میدهد( و میگوید آبستن شدن طاووس از راه خوردن قطره دانه چشم نر است، این قول و سند آن ضعیف است).

(22) و اگر آن طور بود که بعضی گمان میکنند که آبستنی طاووس در نتیجه اشکی است که از چشم نر بیرون میآید و در اطراف پلکهای نر جمع میشود و میایستد.

(23)و ماده طاووس آن اشک آن اشک جمع شده را میخورد و سپس از آن تخم میآورد نه از تلقیح نر بغیر از اشک بیرون آمده.

(24)اگر آن طور بود این عمل از مطاعمه غراب عجیب تر نبود(مردم چون جفت گیری کلاغ را ندیده اند گمان میکنند که در سنگدان کلاغ نر چیزی است که ملاغ ماده آنرا با منقار خود برمیدارد و میخورد و از این راه تخم میگذارد).

(25)تصور میکنی که نیهای پر آن شانه ایست از نقره.

(26)و تصور میکنی آنچه بر آن بالها روئیده از دائره های آفتابهای عجیب  آن طلای خالص و تکه های زبر جداست.

(27)و اگر بخواهی آن بالا را تشبیه کنی به آنچه از زمین روئیده میگویی دسته گلی است از شکوفه های هر بهار.

(28)و اگر آنرا به لباسها تشبیه نمایی پس آن مانند حله های نقش و نگار شده است و یا مانند جامه های شگفت انگیز و خوشرنگ یمن است.

(29)و اگر آنرا به زیورها تشبیه کنی گویا نگینهای رنگارنگ است که در میان نقره مزین به جواهر نصب شده است.

(30)راه میرود مانند راه رفتن اشخاص شادمان و متکبر، و در دم و بالهایش دقت و نظر میکند.

(31)پس با قهقهه میخندد بخاطر زیبایی جامه اش و رنگاهی گردن بندش.

(32)چون به پایهایش نظر کند صدای ناله سر میدهد با صدائی که به روشنی فریاد دادرسی او را میرساند.

(33)و شاهد اندوه راستین او میباشد.

(34)چون پاهای او مانند پاهای خروس خلاسی(خاکستری رنگ) باریک است.

(35)و از پشت ساق پای او خاری پنهان روئیده است.

(36)و او در پشت گردن و محل یالش کاکلی دارد سبز رنگ و نقاشی شده.

(37)و محل بیرون آمده گردنش مانند ابریق است، و محل رویش و اصل آن تا شکمش مانند وسمه یمنی کاملاً سبز است.

(38)یا مانند ابریشم و دیبایی است که به روی آینه صیقلی کشیده شده است.

(39)و گویا او سر خود را با معجر سیاه پوشانده الا اینکه بخاطر بسیاری شادابی و شدت براقی آن گمان میشود که رنگ بسیار سبز با آن معجر سیاه قاطی شده است.

(40)و همراه شگاف گوشش خطی است باریک مانند باریکی سرقلم در رنگ گل بابونه که بسیار سفید میباشد.

(41)پس آن خط با سفیدی خود در سیاهی آنجا میدرخشد.

(42)و کمتر رنگی است که او از آن بهره نداشته باشد(بلکه از اکثر رنگها طاووس بهره های گرفته است).

(43)و بر آن برتری داده است صیقلی و براقی خود را، و زیبایی و رونق دیبایی خود را(براقی و زیبایی آن بر رنگ جلوه و فزونی بخشیده است).

(44)پس آن مانند گلهای پراکنده است که بارانهای بهاری و آفتابهای گرم آنها را تربیت نکرده است.

(45)و گاهی از پرهای خود بیرون میرود، و از لباسش عریان میشود، و پرهایی در پی میافتد.

(46)و در پی آن پرهای دیگر میرود، پس پرهای بزرگش میریزند مانند ریختن برگهای شاخه های درختان.

(47)سپس پی در پی پرها میروید و رشد میکند تا برمیگردد به آن هیئتی که پیش از ریختن پرها داشت.

(48)با رنگهای قبلی مخالف نمیباشد، و رنگی بجای رنگ دیگر نمیافتد.

(49)و اگر موئی از موهای پرش با دقت نگاه کنی بر تو رنگ قرمز گل سرخ را می نمایاند.

(50)و گاهی سبز زبر جد رنگ، و گاهی زرد برنگ طلا.

(51)پس چگونه به تعریف و توصیف این میرسد ذکاوتها و فهمهای عمیق.

(52)یا چگونه اندیشه عقلها به آن میرسد، یا سخنان توصیف کنندگان تعریف و توصیف اوصاف او را منظم و مرتب میکند.

(53)در حالیکه کمترین اجزاء آن عقلها از درک آن و زبانها از وصف آن عاجزند.

(54)پس پاک و منزه است خدائی که عقلها را مغلوب نمود از توصیف مخلوقی که آنرا در مقابل چشمها آشکار و جلوه گر نموده.

(55)پس چشمها نرا مخلوق محدود، و ترکیب یافته از رنگها درک کرده است.

(56)و زبانها را از بیان خلاصه اوصاف آن عاجز نموده، آنها را از پرداختن به شمائل آن خسته کرده است.

(57)و پاک و منزه است خدائی که محکم و استوار نموده پاهای مورچه و پشه و مخلوقات بالاتر از آنها را از قبیل ماهیها و فیلها.

(58)و بر خود وعده لازم نموده که هیچ چیزی که روح در آن داخل شده حرکت ننماید مگر اینکه مرگ را وعده گاه او، و نیستی را پایان کارش قرار دهد.

از آن خطبه است در تعریف و توصیف بهشت.

(59)پس اگر بدیده دلت نگاه اندازی بسوی آنچه برای تو تعریف و توصیف میشود از نعتمهای بهشت:

(60)هر آینه نفس تو دوری میکند و غافل میگردد از چیزهای عجیبی که در دنیا است از شهوتها و لذتها و مناظر آراسته آن.

(61)نفس تو حیران میشود اگر فکر کند در بهم خوردن برگهای درختانی که ریشه های آنها در کنار جویهای بهشت در تلها و ریگهای مشک فرو رفته است.

(62)و –فکر حیران شود در آویزان بودن خوشه های مروارید تر و تازه در شاخه های گوناگون آن.

(63)و از نمایان بودن آن میوه های مختلف در پوششهای شکوفه ها.

(64)این میوه ها بودن زحمت چیده میشود، و مطابق آرزوی قلبی و دل خواه چیننده به پیش او میآید.

(65)و گردش داده میشود بر ساکنان بهشت در جلو قصرها عسلهای پاکیزه و شرابهای تصفیه شده.

(66)اهل بهشت  قومی هستند که کرامت و عنایت الهی به ایشان متصل ادامه یافت تا آنکه وارد سرای استقرار و جاویدان شدند.

(67)و از انتقال سفرها(به اینجا و آنجا رفتنها) ایمن و بی نیاز شدند.

(68)اگر قلب خود را ای شنونده مشغول و متوجه کنی به رسیدن به آنجه به تو میرسد از این منظره های شگفت آور(اگر درباره حالتی که از دیدن این مناظر زیبای بهشت به تو دست میدهد فکر کنی).

(69)هر آینه جانت از اشتیاق آنها از تنت بیرون میرود.

(70)و خود را از این مجل من بیرون می بری به همسایگی اهل گورستان به جهت شتاب نمودن بر رسیدن آن مناظر.

(71)خدا ما و شما را از کسانی قرار میدهد که با قلب خود به سوی جایگاههای نیکان سعی و کوشش میکند، با فضل و رحمت خود.

(72)سید میفرماید: تفسیر بعض الفاظ غریب و نادرکه در این خطبه هست.

(73)یؤرّ بملاقحةٍ:ارّ به معنی نزدیکی کردن عربها میگویند:ارّ الرّجل المراة آنگاه که مرد با زن آمیزش کندکانّه قلع داریّ:ق لع: بادبان کشتی، دارایّ: منسوب است به دارین و آن شهری است که از آنجا عطر آورده میشود، عنجه:یعنی آنرا برگردانده است، گفته میشود:

عنجتَ الناق:سر شتر را برگرداندم،نوتی: کشتیبانضَفّتی جفونه:از این جمله دو طرف پلکهای چشم طاووس را اراده فرموده است، کلمه «ضفتان» بمعنی هر دو جانب استفلذ الزبرجد:فلذ جمع فلذه است بمعنی قطعه و تکه.کبائس: حمع کباسه است بمعنی عذق یعنی خوشه خرما عسالیج: بمعنی شاخه ها، مفرد آن عسلوج است.