متن عربی

23.و من خطبة له (علیه السلام):و تشتمل على تهذيب الفقراء بالزهد و تأديب الأغنياء بالشفقة

تهذيب الفقراء

(1)أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الْأَمْرَ يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ [كَقَطْرِ] كَقَطَرَاتِ الْمَطَرِ

(2)إِلَى كُلِّ نَفْسٍ بِمَا قُسِمَ لَهَا مِنْ زِيَادَةٍ أَوْ نُقْصَانٍ

(3)فَإِنْ رَأَى أَحَدُكُمْ لِأَخِيهِ غَفِيرَةً فِي أَهْلٍ أَوْ مَالٍ أَوْ نَفْسٍ فَلَا تَكُونَنَّ لَهُ فِتْنَةً

(4) فَإِنَّ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ مَا لَمْ يَغْشَ دَنَاءَةً تَظْهَرُ

(5) فَيَخْشَعُ لَهَا إِذَا ذُكِرَتْ

(6)وَ يُغْرَى بِهَا لِئَامُ النَّاسِ

(7)كَانَ كَالْفَالِجِ الْيَاسِرِ

(8)الَّذِي يَنْتَظِرُ أَوَّلَ فَوْزَةٍ مِنْ قِدَاحِهِ

(9) تُوجِبُ لَهُ الْمَغْنَمَ وَ يُرْفَعُ بِهَا عَنْهُ [بِهَا] الْمَغْرَمُ

(10) وَ كَذَلِكَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ الْبَرِي‏ءُ مِنَ الْخِيَانَةِ يَنْتَظِرُ مِنَ اللَّهِ‏ إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ‏

(11)إِمَّا دَاعِيَ اللَّهِ فَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ لَهُ

(12)وَ إِمَّا رِزْقَ اللَّهِ فَإِذَا هُوَ ذُو أَهْلٍ وَ مَالٍ وَ مَعَهُ دِينُهُ وَ حَسَبُهُ

(13)وَ إِنَّ الْمَالَ وَ الْبَنِينَ حَرْثُ الدُّنْيَا وَ الْعَمَلَ الصَّالِحَ حَرْثُ الْآخِرَةِ (14)وَ قَدْ يَجْمَعُهُمَا اللَّهُ تَعَالَى لِأَقْوَامٍ

(15)فَاحْذَرُوا مِنَ اللَّهِ مَا حَذَّرَكُمْ‏ مِنْ نَفْسِهِ

(16)وَ اخْشَوْهُ خَشْيَةً لَيْسَتْ بِتَعْذِيرٍ

(17)وَ اعْمَلُوا فِي غَيْرِ رِيَاءٍ وَ لَا سُمْعَةٍ

(18)فَإِنَّهُ مَنْ يَعْمَلْ لِغَيْرِ اللَّهِ يَكِلْهُ اللَّهُ [إِلَى مَنْ‏] لِمَنْ عَمِلَ لَهُ

(19)نَسْأَلُ اللَّهَ مَنَازِلَ الشُّهَدَاءِ وَ مُعَايَشَةَ السُّعَدَاءِ وَ مُرَافَقَةَ الْأَنْبِيَاءِ

تأديب الأغنياء

(20)أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَا يَسْتَغْنِي الرَّجُلُ وَ إِنْ كَانَ ذَا مَالٍ عَنْ [عَشِيرَتِهِ‏] عِتْرَتِهِ وَ دِفَاعِهِمْ عَنْهُ بِأَيْدِيهِمْ وَ أَلْسِنَتِهِمْ

(21)وَ هُمْ أَعْظَمُ النَّاسِ حَيْطَةً مِنْ وَرَائِهِ

(22)وَ أَلَمُّهُمْ لِشَعَثِهِ

(23)وَ أَعْطَفُهُمْ  عَلَيْهِ عِنْدَ نَازِلَةٍ إِذَا [إِنْ‏] نَزَلَتْ بِهِ

(24) وَ لِسَانُ الصِّدْقِ يَجْعَلُهُ اللَّهُ لِلْمَرْءِ فِي النَّاسِ خَيْرٌ لَهُ مِنَ الْمَالِ [يُوَرِّثُهُ غَيْرَهُ‏] يَرِثُهُ غَيْرُهُ‏

و منها

(25)أَلَا لَا يَعْدِلَنَّ أَحَدُكُمْ عَنِ الْقَرَابَةِ يَرَى بِهَا الْخَصَاصَةَ

(26)أَنْ يَسُدَّهَا بِالَّذِي لَا يَزِيدُهُ إِنْ أَمْسَكَهُ وَ لَا يَنْقُصُهُ إِنْ أَهْلَكَهُ

(27)وَ مَنْ يَقْبِضْ يَدَهُ عَنْ عَشِيرَتِهِ فَإِنَّمَا تُقْبَضُ مِنْهُ عَنْهُمْ يَدٌ وَاحِدَةٌ (28)وَ تُقْبَضُ مِنْهُمْ عَنْهُ أَيْدٍ كَثِيرَةٌ

(29)وَ مَنْ تَلِنْ حَاشِيَتُهُ يَسْتَدِمْ مِنْ قَوْمِهِ الْمَوَدَّةَ.

(30)[قال السيد الشريف أقول الغفيرة هاهنا الزيادة و الكثرة من قولهم للجمع الكثير الجم الغفير و الجماء الغفير و يروى عفوة من أهل أو مال و العفوة الخيار من الشي‏ء يقال أكلت عفوة الطعام أي خياره.

(31)و ما أحسن المعنى الذي أراده (علیه السلام)بقوله و من يقبض يده عن عشيرته .. إلى تمام الكلام فإن الممسك خيره عن‏ عشيرته إنما يمسك نفع يد واحدة فإذا احتاج إلى نصرتهم و اضطر إلى مرافدتهم قعدوا عن نصره و تثاقلوا عن صوته فمنع ترافد الأيدي الكثيرة و تناهض الأقدام الجمة]

متن فارسی

و از خطبه های آن حضرت است

(1) پس از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر و آل او، همانا امر الهی- درباره عالم و شئون مخلوقات) از آسمان به زمین نازل می شود مانند قطره های باران.

(2)بسوی هر نفس و ذی حیات درباره آنچه قسمت اوست از قبیل زیادت و کمی(برای عده ای عمر ویا روزی اضافه می شود، و برای عده ای ناقص و کم می شود).

(3)اگر یکی از شما در برادر دینی خود زیادتی و پیشترفتی دید درباره اهل یا مال یا جان او این زیادتی باعث فتنه او نشود(به او حسد و بدبینی و بدخواهی نکنند) غفیره: زیادت.

(4)چون مرد مسلمان مادامی که مرتکب گناه و پستی ظاهر و عنلی نشود.

(5)که موقع ذکر وبیان نمودن آن تحقیر و خاشع شود.

(6)و بخاطر آن دنائت و پستی اشخاص لئیم و پست بر علیه او تحریک شوند.

(7)اگر مسلمان مرتکب همچو گناهی نشود، مانند قمار باز برنده می شود.

(8) که منتظر اول برنده بودن تیرهای خودش می باشد.

(9)که برایش باعث سود و غنیمت می شود و از او غرامت و جریمه برداشته می شود.

توضیح: در ایام جاهلیت مرسوم بود که ده نفر جمع شده و شتری خریده و ذبح کرده و به ده قسمت تقسیم می کردند، ده عدد تیز چوبی را که از شماره یک تا شماره هفت دارای سهمیه مخصوص بود و شماره های 8-9-10 بی سهمیه بود، در کیسه جمع بوده بعداً بتدریج بنام اشخاص بیرون می آورند، سه تیر بی سهمیه بنام هر کس بیاید می آمد لازم بود پول شتر را بدهد و از گوشت سهم نداشت و هفت تیر دیگر از گوشت سهمیه و غنیمت داشت و جریمه پل نمی داد، با این تیرها قداح و از لام می گفتند.

(10)همچنان است شخص مسلمان پاک و مبرا از خیانت از خدا منتظر یکی از دو نیکی است.

(11)یا دعوت کننده خدا است (یا با مرگ ملاقات می کند) پس آنچه از مقامات نزد خدا برای او تهیه شده برای او بهتر است.

(12)و یا در دنیا زنده مانده و از روزی خداوندی استفاده می کند که صاحب اهل و عیال و ثروت است(هم دین دارد و هم دارای افتخارات است).

(13)مال و اولاد کشت و زراعت دنیا و عمل صالح کشت و زراعت آخرت است.

(14)و گاهی می شود که خدای متعال این دو(مال و اولاد- عمل صالح) را برای اشخاصی فراهم می سازد.

(15)از خدا بترسید آن مقداری که شما را از خود ترسانده است( نه کم و نه زیاد).

(16)و از او بترسید ترسی که برای بهانه درست کردن نباشد بلکه ترس واقعی باشد.

(17)عمل نمائید بدون ریاء و سمعة. ریا : نشان دادن عمل به دیگران، سمعة: شنواندن عمل.

(18)چون هر کس برای غیر خدا کاری انجام دهد خدا او را به کسی محول می کند که برای او عمل کرده است، یکل:موکول، محول می کند.

(19)از خدا هم منزل بودن با شهیدان، و مانند خوش بختان زندگی کردن و هم صحبت شدن با پیامبران راخواستاریم.

(20)ای مردم هیچ مردی هرچند که ثروتمند باشد بی نیازنیست از خویشاوندان خود از دفاع نمودن آنها با دست و زبان خود از او.

(21)و ایشان بزرگترین و مهم ترین مردمند برای احاطه و حفظ نمودند پشت سر او.

(22)جمع کننده ترین مردمند پریشانی او را.

(23)و مهربانترین مردمند زمانیکه بلائی به او نازل شود و گرفتار آید.

(24)زبان راستین (نام نیک) اگر خدا در میان مردم برای مرد عطا کند بهتر است از مالی که به دیگران به ارث گذارد.

نام نیکی گر بماند ز آدمی                  به کزو ماند سرای زرنگار

از آن خطبه است درباره تشویق به صله رحم نمودن.

(25)اگاه باشید عدول و اعراض نکند یکی از شما از خویشاوندی که دراو احساس  فقر شدید می کند، خصاصه: فقر و احتیاج شدید.

(26)که جلو آ« (فقر شدید) را بگیرد با چیزیکه (ّا مالی) او را زیاد نمی کند اگر نگهدارد و ناقص نمی کند اگر انرا هلاک و صرف بکند.

(27)و هرکس بازدارد دست خود را از خویشاوندانش یک دست از جانب او از ایشان نگهداری شده(هرکس به خویشان مساعدت نند یک نفر است که مساعدت نمی کند).

(28)و بازداشته می شود از ایشان باو دستهای بسیار( واو از مساعدت اشخاص بسیار محروم می ماند).

(29)و هرکس اخلاق و رفتارش خوب باشد همیشه از قوم خود محبت خواهد دید.

(30)می گویم: الغفیره در اینجا بمعنی زیادت و کثرت است، چنانچه الجمّ الغفیر، و الجمّاء الغفیر نیز می گویند، و بجای غفیره، عفوة من اهل او مال هم نقل شده «عفوة» به بهترین هر چیز گفته می شود، می گویند: اکلت عفوة الطعام: یعنی بهترین طعام را خوردم

(31)چه بهتر است معنایی که حضرت اراده نموده است و از جمله و من یقبض یده عن عشیرته.... چون کسی که خیر خود را از خویشاوندان خود مضایقه کرده زمانی که به یاری آنها محتاح شود و به کمک آنها ناچار شود آنها هم از یاری او بازنشینند و از شنیدن صدای او سنگینی می کنند، پس از یاری دستهای زیاد و حرکت قدمهای بسیار محروم می ماند.