متن عربی
186.وَ مِنْ خُطبَةٍ لَهُ عَلیهِ السَّلامُ فِی التَّوحِیدِ وَ تَجْمَعُ هذِهِ الخُطْبَةُ مِنْ أُصولِ الْعِلْمِ مَا لَا تَجْمَعُهُ خُطْبَةٌ
- مَا وَحَّدَهُ مَنْ کَیَّفَهُ،
- وَ لا حَقِیقَتَهُ أَصَابَ مَنْ مَثَّلَهُ،
- وَ لا إِیَّاهُ عَنَى مَنْ شَبَّهَهُ.
- وَ لا صَمَدَهُ مَنْ أَشَارَ إِلَیْهِ وَ تَوَهَّمَهُ.
- کُلُّ مَعْرُوفٍ بَنَفْسِهِ مَصْنُوعٌ،
- وَ کُلُّ قَائِمٍ فِی سِوَاهُ مَعْلُولٌ.
- فَاعِلٌ لا بِاضْطِرَابِ آلَةٍ.
- مُقَدِّرٌ لا بِجَوْلِ فِکْرَةٍ.
- غَنِىّ لا بِاسْتِفَادَةٍ.
- لا تَصْحَبُهُ الْاَوْقَاتُ،
- وَ لا تَرْفِدُهُ الْاَدَواتُ،
- سَبَقَ الْاَوْقَاتَ کَوْنُهُ.
- وَ الْعَدَمَ وُجُودُهُ.
- وَ الْاِبْتِدَاءَ أَزَلُهُ.
- بِتَشْعِیرِهِ الْمَشَاعِرَ عُرِفَ أَنْ لا مَشْعَرَ لَهُ،
- وَ بِمُضَادَّتِهِ بَیْنَ الْاُمُورِ عُرِفَ أَنْ لا ضِدَّ لَهُ.
- وَ بِمُقَارَنَتِهِ بَیْنَ الْاَشْیَاءِ عُرِفَ أَنْ لا قَرِینَ لَهُ.
- ضَادَّ النُّورَ بِالظُّلْمَةِ،
- وَ الْوُضُوحَ بِالْبُهْمَةِ،
- وَ الْجُمُودَ بِالْبَلَلِ،
- وَ الْحَرُورَ بِالصَّرَدِ.
- مُؤَلِّفٌ بَیْنَ مُتَعَادِیَاتِهَا.
- مُقَارِنٌ بَیْنَ مُتَبَایِناتِها،
- مُقَرِّبٌ بَیْنَ مُتَبَاعِدَاتِهَا.
- مُفَرِّقٌ بَیْنَ مُتَدَانِیَاتِها.
- لا یُشْمَلُ بِحَدٍّ،
- وَلا یُحْسَبُ بِعَدٍّ،
- وَ إِنَّما تَحُدُّ الْاَدَوَاتُ أَنْفُسَهَا،
- وَ تُشِیرُ الْآلاَتُ إِلَى نَظَائِرِهَا.
- مَنَعَتْهَا «مُنْذُ» الْقِدْمَةَ،
- وَ حَمَتْهَا «قَدُ» الْاَزَلِیَّةَ.
- وَ جَنَّبَتْهَا «لَوْلَا» التَّکْمِلَةَ،
- بِهَا تَجَلَّى صَانِعُهَا لِلْعُقُولِ،
- وَ بِهَا امْتَنَعَ عَنْ نَظَرِ الْعُيُونِ
- وَ لا یَجْرِی عَلَیْهِ السُّکُونُ وَ الْحَرَکَةُ.
- وَ کَیْفَ یَجْرِی عَلَیْهِ مَا هُوَ أَجْرَاهُ.
- وَ یَعُودُ فِیهِ مَا هُوَ أَبْدَاهُ،
- وَ یَحْدُثُ فِیهِ مَا هُوَ أَحْدَثَهُ!
- إِذاً لَتَفَاوَتَتْ ذَاتُهُ،
- وَ لَتَجَزَّأَ کُنْهُهُ،
- وَ لَامْتَنَعَ مِنَ الْأَزَلِ مَعْنَاهُ،
- وَ لَکَانَ لَهُ وَرَاءٌ إِذْ وُجِدَ لَهُ أَمَامٌ،
- وَ لَا لْتَمَسَ التَّمَامَ إِذْ لَزِمَهُ النُّقْصَانُ.
- وَ إِذاً لَقَامَتْ آیَةُ الْمَصْنُوعِ فِیهِ،
- وَ لَتَحَوَّلَ دَلِیلاً بَعْدَ أَنْ کانَ مَدْلُولاً عَلَیْهِ.
- وَ خَرَجَ بِسُلْطَانِ الِامْتِنَاعِ مِنْ أَنْ يُؤَثِّرَ فِيهِ مَا يُؤَثِّرُ فِي غَيْرِهِ؛
- الَّذِی لا یَحُولُ وَ لا یَزُولُ،
- وَ لا یَجُوزُ عَلَیْهِ الْاُفُولُ.
- لَمْ یَلِدْ فَیَکُونَ مَوْلوداً،
- وَ لَمْ یُولَدْ فَیَصِیرَ مَحْدُوداً.
- جَلَّ عَنِ اتِّخَاذِ الْاَبْنَاءِ،
- وَ طَهُرَ عَنْ مُلاَمَسَةِ النِّسَاءِ.
- لا تَنَالُهُ الْاَوْهَامُ فَتُقَدِّرَهُ،
- وَ لا تَتَوَهَّمُهُ الْفِطَنُ فَتُصَوِّرَهُ.
- وَ لا تُدْرِکُهُ الْحَوَاسُّ فَتُحِسَّهُ،
- وَ لا تَلْمِسُهُ الْاَیْدِی فَتَمَسَّهُ.
- وَ لا یَتَغَیَّرُ بِحَالٍ،
- وَ لا یَتَبَدَّلُ فِی الْاَحْوالِ.
- وَ لا تُبْلِیهِ اللَّیَالِی وَ الْاَیَّامُ،
- وَ لا یُغَیِّرُهُ الضِّیَاءُ وَ الظَّلامُ.
- وَ لا یُوصَفُ بِشَىْءٍ مِنَ الْاَجْزَاءِ،
- وَ لا بِالْجَوارِحِ وَالْاَعْضَاءِ.
- وَ لا بِعَرَضٍ مِنَ الْاَعْرَاضِ،
- وَ لا بِالْغَیْرِیَّةِ وَالْاَبْعاضِ.
- وَ لا یُقَالُ: لَهُ حَدٌّ وَ لا نِهَایَةٌ،
- وَ لا انْقِطَاعٌ وَ لا غَایَةٌ.
- وَ لا أَنَّ الْاَشْیاءَ تَحْوِیهِ فَتُقِلَّهُ أَوْ تُهْوِیَهُ،
- أَوْ أَنَّ شَیْئاً یَحْمِلُهُ فَیُمیلَهُ أَوْ یُعَدِّلَهُ.
- لَیْسَ فِی الْاَشْیَاءِ بِوَالِجٍ،
- وَ لا عَنْهَا بِخَارِجٍ.
- یُخْبِرُ لا بِلِسَانٍ وَلَهَوَاتٍ،
- وَ یَسْمَعُ لا بِخُرُوقٍ وَ أَدَوَاتٍ.
- یَقُولُ وَ لا یَلْفِظُ،
- وَ یَحْفَظ وَ لا یَتَحَفَّظ،
- وَ یُرِیدُ وَلا یُضْمِرُ.
- یُحِبُّ وَ یَرْضَى مِنْ غَیْرِ رِقَّةٍ،
- وَ یُبْغِضُ وَ یَغْضَبُ مِنْ غَیْرِ مَشَقَّةٍ.
- یَقُولُ لِمَنْ أَرَادَ کَوْنَهُ:«کُنْ، فَیَکُونُ»
- لا بِصَوْتٍ یَقْرَعُ،
- وَ لا بِنِدَاءٍ یُسْمَعُ.
- وَ إِنَّما کَلامُهُ سُبْحَانَهُ فِعْلٌ مِنْهُ أَنْشَأَهُ وَ مَثَّلَهُ،
- لَم یَکُنْ مِنْ قَبْلِ ذَلِکَ کائِناً،
- وَ لَوْ کَانَ قَدِیماً لَکانَ إِلهاً ثَانیاً.
- لا یُقَالُ: کانَ بَعْدَ أَنْ لَمْ یَکُنْ،
- فَتَجْرِیَ عَلَیْهِ الصِّفَاتُ الْمُحْدَثَاتُ،
- وَ لا یَکُونُ بَیْنَهَا وَ بَیْنَهُ فَصْلٌ،
- وَ لا لَهُ عَلَیْهَا فَضْلٌ،
- فَیَسْتَوِیَ الصَّانِعُ وَ الْمَصْنُوعُ، وَ یَتَکَافَأَ الْمُبْتَدَعُ وَ الْبَدِیعُ.
- خَلَقَ ألْخَلائِقَ عَلَى غَیْرِ مِثَالٍ خَلا مِنْ غَیْرِهِ،
- وَ لَمْ یَسْتَعِنْ عَلَى خَلْقِهَا بِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ.
- وَ أَنْشَأَ الْاَرْضَ فَأَمْسَکَهَا مِنْ غَیْرِ اشْتِغَالٍ.
- وَ أَرْسَاهَا عَلَى غَیْرِ قَرَارٍ،
- وَ أَقَامَهَا بِغَیْرِ قَوَائِمَ.
- وَ رَفَعَهَا بِغَیْرِ دَعَائِمَ.
- وَ حَصَّنَهَا مِنَ ألْاَوَدِ وَ الْاِعْوِجَاجِ.
- وَ مَنَعَهَا مِنَ التَّهَافُتِ وَ الْاِنْفِرَاجِ.
- أَرْسَى أَوْتَادَهَا،
- وَ ضَرَبَ أَسْدَادَهَا،
- وَ اسْتَفَاضَ عُیُونَها،
- وَ خَدَّ أَوْدِیَتَهَا.
- فَلَمْ یَهِنْ مَا بَنَاهُ،
- وَ لا ضَعُفَ مَا قَوَّاهُ.
- هُوَ الظَّاهِرُ عَلَیْهَا بِسُلْطَانِهِ وَ عَظَمَتِهِ،
- وَ هُوَ الْبَاطِنُ لَهَا بِعِلْمِهِ وَ مَعْرِفَتِهِ،
- وَ الْعَالِی عَلَى کُلِّ شَیْءٍ مِنْهَا بِجَلالِهِ وَ عِزَّتِهِ.
- لا یُعْجِزُهُ شَیْءٌ مِنْهَا طَلَبَهُ،
- وَ لَا يَمْتَنِعُ عَلَيْهِ فَيَغْلِبَهُ ،
- وَ لا یَفُوتُهُ السَّرِیعُ مِنْهَا فَیَسْبِقَهُ،
- وَ لا یَحْتَاجُ إِلَى ذِی مَالٍ فَیَرْزُقَهُ.
- خَضَعَتِ الْاَشْیَاءُ لَهُ،
- وَ ذَلَّتْ مُسْتَکِینَةً لِعَظَمَتِهِ،
- لا تَسْتَطِیعُ الْهَرَبَ مِنْ سُلْطَانِهِ إِلَى غَیْرِهِ فَتَعَ مِنْ نَفْعِهِ وَ ضَرِّهِ،
- وَ لا کُفْءَ لَهُ فَیُکَافِئَهُ،
- وَ لا نَظِیرَ لَهُ فَیُسَاوِیَهُ.
- هُوَ الْمُفْنِی لَهَا بَعْدَ وُجُودِهَا،
- حَتَّى یَصِیرَ مَوْجُودُهَا کَمَفْقُودِهَا.
- وَلَیْسَ فَنَاءُ ألدُّنْیَا بَعْدَ ابْتِدَاعِهَا بِأَعْجَبَ مِنْ إِنْشَائِهَا وَ اخْتِرَاعِهَا.
- وَ کَیْفَ وَ لَوِ اجْتَمَعَ جَمِیعُ حَیَوَانِها مِنْ طَیْرِهَا وَ بَهَائِمِهَا،
- وَ مَا کَانَ مِنْ مُرَاحِهَا وَ سَائِمِهَا،
- وَ أَصْنَافِ أَسْنَاخِهَا وَ أَجْنَاسِهَا،
- وَ مُتَبَلِّدَةِ أُمَمِهَا وَ أَکْیَاسِهَا،
- عَلَى إِحْدَاثِ بَعُوضَةٍ، مَا قَدَرَتْ عَلَى إِحْدَاثِهَا،
- وَ لا عَرَفَتْ کَیْفَ السَّبِیلُ إِلَى إِیجَادِهَا.
- وَ لَتَحَیَّرَتْ عُقُولُها فِی عِلْمِ ذَلِکَ وَ تَاهَتْ،
- وَ عَجَزَتْ قُوَاهَا وَ تَنَاهَتْ،
- وَ رَجَعَتْ خَاسِئَةً حَسِیرَةً،
- عَارِفَةً بِأَنَّها مَقْهُورَةٌ،
- مُقِرَّةً بِالْعَجْزِ عَنْ إِنْشَائِهَا،
- مُذْعِنَةً بِالضَّعْفِ عَنْ إِفْنَائِهَا!
- وَ إِنَّ اللّهَ، سُبْحَانَهُ، یَعُودُ بَعْدَ فَنَاءِ الدُّنْیَا وَحْدَهُ لا شَیْءَ مَعَهُ.
- کَمَا کانَ قَبْلَ ابْتِدَائِهَا،
- کَذَلِکَ یَکُونُ بَعْدَ فَنَائِهَا.
- بِلا وَقْتٍ وَ لا مَکانٍ،
- وَ لاحِینٍ وَ لا زَمَانٍ.
- عُدِمَتْ عِنْدَ ذَلِکَ الآجَالُ وَ الْاَوْقَاتُ،
- وَ زَالَتِ السِّنُونَ وَالسَّاعَاتُ.
- فَلا شَیْءَ، إِلَّا اللّهُ الْوَاحِدُ القَهَّارُ،
- الَّذِی إِلَیْهِ مَصِیرُ جَمِیعِ الْاُمُورِ.
- بِلا قُدْرَةٍ مِنْهَا کَانَ ابْتِدَاءُ خَلْقِهَا،
- وَ بِغَيْرِ امْتِنَاعٍ مِنْهَا كَانَ فَنَاؤُهَا،
- وَ لَوْ قَدَرَتْ عَلَى الِامْتِنَاعِ لَدَامَ بَقَاؤُهَا.
- لَمْ یَتَکَاءَدْهُ صُنْعُ شَیْءٍ مِنْهَا إِذْ صَنَعَهُ،
- وَ لَمْ یَؤُدْهُ مِنْهَا خَلْقُ مَا خَلَقَهُ وَ بَرَأَهُ.
- وَ لَمْ یُکَوِّنْها لِتَشْدِیدِ سُلْطَانٍ.
- وَ لا لِخَوْفٍ مِنْ زَوَالٍ وَ نُقْصَانٍ،
- وَ لا لِلاِسْتِعَانَةِ بِهَا عَلَى نِدًّ مُکاثِرٍ،
- وَ لا لِلْاِحْتِرَازِ بِهَا مِنْ ضِدٍّ مُثَاوِرٍ.
- وَ لا لِلازْدِیَادِ بِهَا فِی مُلْکِهِ،
- وَ لا لِمُکَاثَرَةِ شَرِیکٍ فِی شِرْکِهِ.
- وَ لا لِوَحْشَةٍ کَانَتْ مِنْهُ،
- فَأَرَادَ أَنْ یَسْتَأْنِسَ إِلَیْهَا.
- ثُمَّ هُوَ یُفْنِیهَا بَعْدَ تَکْوِینِهَا،
- لا لِسَأَمٍ دَخَلَ عَلَیْهِ فِی تَصْرِیفِهَا وَ تَدْبِیرِهَا،
- وَ لا لِرَاحَةٍ وَاصِلَةٍ إِلَیْهِ،
- وَ لا لِثِقَلِ شَیْءٍ مِنْهَا عَلَیْهِ.
- لا یُمِلُّهُ طُولُ بَقَائِهَا،
- فَیَدْعُوَهُ إِلَى سُرْعَةِ إِفْنَائِهَا،
- وَ لکِنَّهُ سُبْحَانَهُ دَبَّرَهَا بِلُطْفِهِ،
- وَ أَمْسَکَهَا بِأَمْرِهِ،
- وَ أَتْقَنَهَا بِقُدْرَتِهِ،
- ثُمَّ یُعِیدُهَا بَعْدَ الْفَنَاءِ مِنْ غَیْرِ حَاجَةٍ مِنْهُ إِلَیْهَا،
- وَ لا اسْتِعَانَةٍ بِشَیْءٍ مِنْهَا عَلَیْهَا،
- وَ لا لاِنْصِرَافٍ مِنْ حَالِ وَحْشَةٍ إِلَى حَالِ اسْتِئْنَاسٍ،
- وَ لا مِنْ حَالِ جَهْلٍ وَ عَمىً إِلَى حَالِ عِلْمٍ وَ الِتمَاسٍ.
- وَ لا مِنْ فَقْرٍ وَحَاجَةٍ إِلَى غِنىً وَ کَثْرَةٍ،
- وَ لا مِنْ ذُلٍّ وَضَعَةٍ إِلَى عِزٍّ وَ قُدْرَةٍ.
متن فارسی
186.از خطبه های آن حضرت درباره توحید مشتمل بر اصول علمى (در حوزه اعتقادات) که در هیچ خطبه اى به قدر آن وجود ندارد
- صفات خدا: کسى که براى خدا کیفیّتى قائل گردد او را یگانه ندانسته
- و آن کس که براى او مانند قرار دهد به حقیقتش پى نبرده
- و هر کس او را به چیزى تشبیه کند به مقصد نرسیده
- و آن کس که به او اشاره کند یا در وهم و اندیشه آورد، او را منزّه (از صفات مخلوقات) ندانسته است.
- (کنه ذاتش هرگز شناخته نمى شود، زیرا) آنچه کنه ذاتش شناخته شده، مصنوع و مخلوق است
- و آنچه بقایش به دیگرى وابسته است معلول علّتى است.
- او فاعلى است که نیازمند حرکت دادن ابزار و آلات نیست
- و مدبّرى است که احتیاج به جولان فکر و اندیشه ندارد،
- بى نیاز است امّا نه به این معنا که (قبلا از شخص یا چیزى) بهره گرفته باشد.
- نه با زمان ها همراه است
- و نه از ابزار و وسایل بهره مى گیرد
- (بلکه) وجودش بر زمان پیشى گرفته
- و بر عدم، سبقت جسته
- و ازلیّتش بر آغاز مقدّم بوده است.
- با آفرینش حواس (براى مخلوقات) معلوم شد که او از داشتن حواس پیراسته است
- و با آفرینش اشیاى متضاد معلوم شد که ضدى براى او نیست
- و با قرین ساختن موجودات به یکدیگر روشن شد که قرین و همتایى ندارد،
- نور را ضد ظلمت،
- و رنگ هاى روشن را ضد رنگ هاى تیره و تار،
- و خشکى را ضد رطوبت
- و گرمى را ضد سردى قرار داده است.
- اضداد را با هم ترکیب کرد
- و متباینات را قرین هم ساخت،
- امورى را که از هم دور بودند به یکدیگر نزدیک کرد
- و آن ها را که به یکدیگر نزدیک بودند از هم جدا ساخت.
- حدّ و اندازه اى براى او نیست،
- و به شمارش درنمى آید،
- زیرا «واژه ها» خود را محدود مى سازند
- و«کلمات» به مانند خود اشاره مى کنند. (منظور از ادوات وآلات، واژه هایى همچون «متى»، «قد» و «لعل» است که در عبارات بعد به آن اشاره خواهد شد).
- این که مى گوییم: موجودات از فلان زمان پیدا شده اند آن ها را از قدیم بودن بازمى دارد،
- و این که مى گوییم: به تحقیق به وجود آمده اند آن ها را از ازلى بودن ممنوع مى سازد
- و هنگامى که گفته مى شود: اگر چنین نبود مشکلى نداشتند،دلیلى بر آن است که به کمال نرسیده اند.
- آفریدگار جهان با آفرینش مخلوقات در برابر عقل ها تجلى کرد،
- و به همین سبب مشاهده او با چشم هاى ظاهر غیر ممکن است.
- سکون و حرکت در او راه ندارد
- (زیرا) چگونه ممکن است چیزى بر او عارض شود که خودش آن را ایجاد کرده است؟
- و چگونه ممکن است آنچه او ظاهر کرده به خودش بازگردد،
- و تحت تأثیر آفریده خویش قرار گیرد؟
- که اگر حرکت و سکون در ذات او راه پیدا کند ذاتش تغییر مى پذیرد
- و کنه ذاتش تجزیه مى شود،
- مفهوم ازلیّت براى او ممتنع مى گردد
- و باید پشت سرى داشته باشد اگر پیش رویى دارد،
- و به سبب نقصان باید در جستجوى کمال باشد،
- و در این حال نشانه مخلوق بودن در او ظاهر خواهد شد
- وخود دلیل بر وجود خالقى دیگر خواهد بود؛
- نه این که مخلوقات دلیل وجود او باشند (و سرانجام این که) به سبب دارا بودن قدرت مطلقه،
- آنچه در غیر او اثر مى گذارد در او اثر نخواهد گذاشت.
- آرى او خداوندى است که نه تغییر در ذات او راه دارد و نه زوال و غروب و افول بر او رواست.
- کسى را نزاد، تا خود مولود دیگرى باشد
- و از کسى زاده نشد تا محدود به حدودى گردد،
- برتر از آن است که فرزندانى برگزیند
- و پاک تر از آن است که تصوّر آمیزش با زنان درباره او شود.
- دست وهم و خیال به دامان کبریایى اش نمى رسد تا محدودش سازد
- و تیزهوشى هوشمندان نمى تواند نقش او را در ذهن و تصوّر آورد.
- نه حواس قادر بر ادراک او هستند تا محسوس گردد،
- و نه دست ها مى توانند او را لمس کنند تا ملموس شود،
- هیچ گاه تغییر نمى پذیرد
- و دگرگونى در او حاصل نمى شود،
- آمد و شد شب ها و روزها وى را کهنه نمى سازد
- و روشنایى و تاریکى تغییرش نمى دهد،
- هرگز به داشتن اجزا
- و جوارح و اعضا،
- و عرضى از اعراض
- و تفاوت و ابعاض توصیف نمى شود،
- نه حد و نهایتى براى اوست،
- و نه انقطاع و پایانى،
- اشیا به او احاطه ندارند تا وى را بالا و پایین برند،
- و چیزى او را حمل نمى کند تا به جانبى متمایل سازد یا ثابت نگهدارد.
- نه درون اشیا داخل است
- و نه از آن ها خارج،
- خبر مى دهد، اما نه با زبان و حنجره،
- و مى شنود ولى نه با کمک استخوان ها (ى شنوایى) و سوراخ گوش،
- سخن مى گوید، اما نه با الفاظ.
- (همه چیز را) در علم خود دارد، ولى نه با رنج به خاطر سپردن،
- و اراده مى کند، اما نه با تصمیم گیرى درونى.
- دوست مى دارد و خشنود مى شود، اما نه از روى رقت قلب و نازک دلى،
- و دشمن مى دارد و خشم مى گیرد، اما نه از روى ناراحتى و رنج درون،
- هر گاه اراده چیزى کند، مى گوید: «موجود باش» و بى درنگ موجود مى شود؛
- نه به این معنا که صدایى از او در گوش ها بنشیند
- یا فریادى شنیده شود،
- بلکه سخن خداوند همان چیزى است که ایجاد مى کند و صورت مى بخشد
- و پیش از آن چیزى وجود نداشته
- و اگر پیش از آن چیزى از ازل وجود داشت خدا معبود دوم بود.
- شایسته نیست گفته شود: خداوند موجود شد بعد از آن که نبود؛
- که در این صورت صفات موجودات حادث بر او جارى مى شود
- و میان او و آن ها تفاوتى باقى نمى ماند
- و هیچ گونه برترى اى بر سایر مخلوقات نخواهد داشت؛
- در نتیجه صانع و مصنوع و ایجادکننده و ایجاد شونده یکسان خواهد شد.
- مخلوقات را بدون همانندى که از دیگرى گرفته باشد آفرید
- و در آفرینش آن ها از کسى یارى نجست.
- زمین را آفرید و آن را در جاى خود ثابت نگه داشت بى آن که این کار او را به خود مشغول سازد
- و در عین حرکت و بى قرارى به آن ثبات بخشید.
- بدون هیچ پایه اى آن را بر پا کرد
- و بى هیچ ستونى آن را برافراشت
- و از کژى و اعوجاج نگاه داشت
- و از سقوط و شکافتن آن جلوگیرى کرد.
- خداوند میخ هاى زمین را محکم کرد
- و سدهایى در آن به وجود آورد،
- چشمه هایش را جارى ساخت
- و درّه هایش را (براى جریان سیلاب ها) شکافت.
- آنچه بنا کرد هرگز سست نشد
- و هر آنچه به آن قوت بخشید ناتوان نگشت.
- او با عظمتش بر ظاهر آن سلطه دارد
- و با علم و آگاهى اش از درون آن باخبر است،
- با جلال و عزّت بر همه چیز آن مسلط است
- و چیزى از قلمرو قدرتش بیرون نیست.
- هرگز موجودى از فرمانش سرنمى پیچد تا بر او چیره گردد
- و هیچ شتاب کننده اى از چنگ قدرتش نمى گریزد تا بر او پیشى گیرد
- و به هیچ ثروتمندى نیاز ندارد تا به او روزى دهد.
- تمامى اشیا در برابر وى خاضع و فرمانبردار
- و در مقابل عظمتش ذلیل و خوارند.
- هیچ موجودى قدرت فرار از محیط حکومتش را به خارج از آن ندارد
- تا از پذیرش سود وزیانش خوددارى کند.
- نه مانندى دارد تا همتاى او گردد
- و نه نظیر و شبیهى براى او متصوّر است تا با او مساوى شود.
- قدرت خدا: اوست که اشیا را پس از ایجاد (در زمان معینى) نابود خواهد کرد (و بساط جهان را در هم مى پیچد) تا وجودش همچون عدمش گردد.
- فناى جهان بعد از وجودش، شگفت آورتر از ایجاد آن بعد از عدم نیست،
- زیرا اگر تمام جانداران اعم از پرندگان و چهارپایان و حیواناتى که شبانگاه به جایگاهشان مى روند
- و آن ها که در بیابان مشغول چرا هستند
- و انواع و اقسام گوناگون آن ها اعم از آن ها
- که کم هوش (یا غیر عاقل) هستند و آن ها که (مانند انسان ها) زیرک اند،
- (آرى، اگر همه آن ها) جمع شوند هرگز توانایى خلق پشه اى را ندارند
- و هیچ گاه طریق ایجاد آن را نتوانند شناخت.
- (نه تنها نمى توانند پشه اى بیافرینند بلکه) عقول آن ها در کشف اسرار آفرینش آن حیران مى ماند
- و قواى آن ها در این راه ناتوان مى شود و سرانجام پس از تلاش فراوان شکست خورده
- و وامانده بازمى گردند
- و به شکست خود اعتراف
- و به ناتوانى خود اقرار مى کنند؛
- حتى به ناتوانى خود از نابود ساختن آن نیز اذعان دارند!
- فناى جهان: خداوندسبحان بعدازفناى جهان، تنها باقى مى ماند، چیزى با او نخواهد بود
- و همان گونه که قبل ازآفرینش جهان تنها بود
- بعد از فناى آن نیز چنین خواهد شد.
- (در آن هنگام) نه وقتى وجود خواهد داشت
- نه مکانى و نه حین و نه زمانى.
- در آن هنگام سرآمدها،
- اوقات،سال ها و ساعت ها همه ازمیان مى رود
- و چیزى جز خداوند یکتاى قاهر نیست،
- همان خدایى که همه امور به او بازگشت مى کند،
- کائنات همان گونه که در آغاز آفرینش از خود قدرتى نداشتند،
- به هنگام فنا و نابودى نیز توان امتناع ندارند،
- زیرا اگر قدرت بر امتناع مى داشتند بقاى آن ها ادامه مى یافت.
- در آن زمان که موجودات را آفرید آفرینش آن ها براى او رنج آور نبود
- وبه سبب خلقت آن ها خستگى براى او پدید نیامد.
- خداوند (هرگز) موجودات جهان را براى استحکام بخشیدن به حکومتش نیافرید
- ونه براى ترس از زوال ونقصان،
- نه براى کمک گرفتن از آن ها در برابر همتایى برترى جو
- ونه براى دورى جستن از دشمنى مهاجم،
- نه براى افزودن بر ملک خویش،
- نه براى فزون طلبى در برابر شریکى همطراز
- و نه به سبب وحشت از تنهایى وانس گرفتن با مخلوقات خود.
- هدف از خلقت و فنا: سپس خداوند موجودات را بعد از ایجاد، فانى مى کند
- نه به دلیل خستگى از تدبیر واداره آن ها
- ونه براى این که (با فناى آن ها) آسایشى یابد؛
- نه به علت (رفع) رنج سنگینى که از ناحیه آن ها بر او وارد مى شود
- ونه این که طول بقاى موجودات، اسباب ملالت اوست
- و این امر او را به تسریع در فناى آن ها دعوت مى کند،
- بلکه خداوند سبحان با لطف خود موجودات جهان را تدبیر کرده؛
- با امر وفرمانش آن ها را نگاه داشته
- وبا قدرتش متقن ساخته است.
- سپس همه آن ها را بعد از فنا بازمى گرداند (و حیات نوین مى بخشد)
- بى آن که نیازى به آن ها داشته باشد
- یا از بعضى براى ایجاد بعضى دیگر کمک گیرد
- یا از حال وحشت وتنهایى به حال انس وآرامش منتقل شود؛
- یا از نادانى وبى خبرى، به علم وتجربه اى برسد؛
- یا از فقر ونیاز، به توانگرى وفزونى دست یابد
- ویا از ناتوانى وذلت به عزّت وقدرت راه یابد.
