متن عربی

184.و من خطبة له (علیه السلام):يصف فيها المتقين‏

(1)رُوِيَ أَنَّ صَاحِباً لِأمير المؤمنين ‏ (علیه السلام) يُقَالُ لَهُ هَمَّامٌ كَانَ رَجُلًا عَابِداً

(2)فَقَالَ لَهُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ صِفْ لِيَ الْمُتَّقِينَ حَتَّى كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِمْ

(3)فَتَثَاقَلَ (علیه السلام)عَنْ جَوَابِهِ

(4)ثُمَّ قَالَ يَا هَمَّامُ اتَّقِ اللَّهَ وَ أَحْسِنْ

(5)فَ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَ الَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ‏

(6)فَلَمْ يَقْنَعْ هَمَّامٌ بِهَذَا الْقَوْلِ حَتَّى عَزَمَ عَلَيْهِ

(7)فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ وَ صَلَّى عَلَى النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله و سلم)ثُمَّ قَالَ ‏ (علیه السلام):

(8)أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى خَلَقَ الْخَلْقَ حِينَ خَلَقَهُمْ غَنِيّاً عَنْ طَاعَتِهِمْ آمِناً مِنْ مَعْصِيَتِهِمْ

(9)لِأَنَّهُ لَا تَضُرُّهُ مَعْصِيَةُ مَنْ عَصَاهُ وَ لَا تَنْفَعُهُ طَاعَةُ مَنْ أَطَاعَهُ

(10)فَقَسَمَ بَيْنَهُمْ مَعَايِشَهُمْ

(11)وَ وَضَعَهُمْ مِنَ الدُّنْيَا مَوَاضِعَهُمْ

(12)فَالْمُتَّقُونَ فِيهَا هُمْ أَهْلُ الْفَضَائِلِ

(13)مَنْطِقُهُمُ الصَّوَابُ

(14)وَ مَلْبَسُهُمُ الِاقْتِصَادُ

(15)وَ مَشْيُهُمُ التَّوَاضُعُ

(16)غَضُّوا أَبْصَارَهُمْ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ

(17)وَ وَقَفُوا أَسْمَاعَهُمْ عَلَى الْعِلْمِ النَّافِعِ لَهُمْ

(18)نُزِّلَتْ أَنْفُسُهُمْ مِنْهُمْ فِي الْبَلَاءِ كَالَّتِي نُزِّلَتْ فِي الرَّخَاءِ

(19) وَ لَوْ لَا الْأَجَلُ الَّذِي كَتَبَ اللَّهُ [لَهُمْ‏] عَلَيْهِمْ لَمْ تَسْتَقِرَّ أَرْوَاحُهُمْ فِي أَجْسَادِهِمْ طَرْفَةَ عَيْنٍ شَوْقاً إِلَى الثَّوَابِ وَ خَوْفاً مِنَ الْعِقَابِ

(20)عَظُمَ الْخَالِقُ فِي أَنْفُسِهِمْ فَصَغُرَ مَا دُونَهُ فِي أَعْيُنِهِمْ

(21)فَهُمْ وَ الْجَنَّةُ كَمَنْ قَدْ رَآهَا فَهُمْ فِيهَا مُنَعَّمُونَ

(22)وَ هُمْ وَ النَّارُ كَمَنْ قَدْ رَآهَا فَهُمْ فِيهَا مُعَذَّبُونَ

(23)قُلُوبُهُمْ مَحْزُونَةٌ

(24)وَ شُرُورُهُمْ مَأْمُونَةٌ

(25)وَ أَجْسَادُهُمْ نَحِيفَةٌ

(26)وَ حَاجَاتُهُمْ‏ خَفِيفَةٌ

(27)وَ أَنْفُسُهُمْ عَفِيفَةٌ

(28)صَبَرُوا أَيَّاماً قَصِيرَةً أَعْقَبَتْهُمْ رَاحَةً طَوِيلَةً

(29)تِجَارَةٌ مُرْبِحَةٌ يَسَّرَهَا لَهُمْ رَبُّهُمْ

(30)أَرَادَتْهُمُ الدُّنْيَا فَلَمْ يُرِيدُوهَا

(31)وَ أَسَرَتْهُمْ فَفَدَوْا أَنْفُسَهُمْ مِنْهَا

(32)أَمَّا اللَّيْلَ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ

(33)تَالِينَ لِأَجْزَاءِ الْقُرْآنِ

(34)يُرَتِّلُونَهَا تَرْتِيلًا

(35)يُحَزِّنُونَ بِهِ أَنْفُسَهُمْ

(36)وَ يَسْتَثِيرُونَ بِهِ دَوَاءَ دَائِهِمْ

(37)فَإِذَا مَرُّوا بِآيَةٍ فِيهَا تَشْوِيقٌ رَكَنُوا إِلَيْهَا طَمَعاً

(38) وَ تَطَلَّعَتْ نُفُوسُهُمْ إِلَيْهَا شَوْقاً وَ ظَنُّوا أَنَّهَا نُصْبَ أَعْيُنِهِمْ

   (39) وَ إِذَا مَرُّوا بِآيَةٍ فِيهَا تَخْوِيفٌ أَصْغَوْا إِلَيْهَا مَسَامِعَ قُلُوبِهِمْ

(40)وَ ظَنُّوا أَنَّ زَفِيرَ جَهَنَّمَ وَ شَهِيقَهَا فِي أُصُولِ آذَانِهِمْ

(41)فَهُمْ حَانُونَ عَلَى أَوْسَاطِهِمْ

(42)مُفْتَرِشُونَ لِجِبَاهِهِمْ وَ أَكُفِّهِمْ وَ رُكَبِهِمْ وَ أَطْرَافِ أَقْدَامِهِمْ

(43)يَطْلُبُونَ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى فِي فَكَاكِ رِقَابِهِمْ

(44)وَ أَمَّا النَّهَارَ فَحُلَمَاءُ عُلَمَاءُ أَبْرَارٌ أَتْقِيَاءُ

(45)قَدْ بَرَاهُمُ الْخَوْفُ بَرْيَ الْقِدَاحِ

(46)يَنْظُرُ إِلَيْهِمُ النَّاظِرُ فَيَحْسَبُهُمْ مَرْضَى وَ مَا بِالْقَوْمِ مِنْ مَرَضٍ

(47) وَ يَقُولُ لَقَدْ خُولِطُوا وَ لَقَدْ خَالَطَهُمْ أَمْرٌ عَظِيمٌ

(48)لَا يَرْضَوْنَ مِنْ أَعْمَالِهِمُ الْقَلِيلَ

(49)وَ لَا يَسْتَكْثِرُونَ الْكَثِيرَ

(50)فَهُمْ لِأَنْفُسِهِمْ مُتَّهِمُونَ وَ مِنْ أَعْمَالِهِمْ مُشْفِقُونَ

(51)إِذَا زُكِّيَ أَحَدٌ مِنْهُمْ خَافَ مِمَّا يُقَالُ لَهُ

(52)فَيَقُولُ أَنَا أَعْلَمُ بِنَفْسِي مِنْ غَيْرِي وَ رَبِّي أَعْلَمُ بِي مِنِّي بِنَفْسِي

 (53)اللَّهُمَّ لَا تُؤَاخِذْنِي بِمَا يَقُولُونَ وَ اجْعَلْنِي أَفْضَلَ مِمَّا يَظُنُّونَ وَ اغْفِرْ لِي مَا لَا يَعْلَمُونَ

(54)فَمِنْ عَلَامَةِ أَحَدِهِمْ أَنَّكَ تَرَى لَهُ قُوَّةً فِي دِينٍ

(55)وَ حَزْماً فِي لِينٍ

(56)وَ إِيمَاناً فِي يَقِينٍ

(57)وَ حِرْصاً فِي عِلْمٍ

(58)وَ عِلْماً فِي حِلْمٍ

(59)وَ قَصْداً فِي غِنًى

(60)وَ خُشُوعاً فِي عِبَادَةٍ

(61)وَ تَجَمُّلًا فِي فَاقَةٍ

(62)وَ صَبْراً فِي شِدَّةٍ

(63)وَ طَلَباً فِي حَلَالٍ

(64)وَ نَشَاطاً فِي هُدًى

(65)وَ تَحَرُّجاً عَنْ طَمَعٍ

(66)يَعْمَلُ الْأَعْمَالَ الصَّالِحَةَ وَ هُوَ عَلَى وَجَلٍ

(67)يُمْسِي وَ هَمُّهُ الشُّكْرُ

(68)وَ يُصْبِحُ وَ هَمُّهُ الذِّكْرُ

(69)يَبِيتُ حَذِراً وَ يُصْبِحُ فَرِحاً حَذِراً لِمَا حُذِّرَ مِنَ الْغَفْلَةِ وَ فَرِحاً بِمَا أَصَابَ مِنَ الْفَضْلِ وَ الرَّحْمَةِ

 (70)إِنِ اسْتَصْعَبَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ فِيمَا تَكْرَهُ لَمْ يُعْطِهَا سُؤْلَهَا فِيمَا تُحِبُّ

(71)قُرَّةُ عَيْنِهِ فِيمَا لَا يَزُولُ

(72)وَ زَهَادَتُهُ فِيمَا لَا يَبْقَى

(73)يَمْزُجُ الْحِلْمَ بِالْعِلْمِ

(74)وَ الْقَوْلَ بِالْعَمَلِ

(75)تَرَاهُ قَرِيباً أَمَلُهُ

(76)قَلِيلًا زَلَلُهُ

(77)خَاشِعاً قَلْبُهُ

(78)قَانِعَةً نَفْسُهُ

(79)مَنْزُوراً أَكْلُهُ

(80)سَهْلًا أَمْرُهُ

(81)حَرِيزاًدِينُهُ
(82)مَيِّتَةً شَهْوَتُهُ

(83)مَكْظُوماً غَيْظُهُ

(84الْخَيْرُ مِنْهُ مَأْمُولٌ

(85)وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ

(86)إِنْ كَانَ فِي الْغَافِلِينَ كُتِبَ فِي الذَّاكِرِينَ

(87)وَ إِنْ كَانَ فِي الذَّاكِرِينَ لَمْ يُكْتَبْ مِنَ الْغَافِلِينَ

(88) يَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَهُ

(89)وَ يُعْطِي مَنْ حَرَمَهُ

(90)وَ يَصِلُ مَنْ قَطَعَهُ

(91)بَعِيداً فُحْشُهُ

(92)لَيِّناً قَوْلُهُ

(93)غَائِباً مُنْكَرُهُ

(94)حَاضِراً مَعْرُوفُهُ

(95)مُقْبِلًا خَيْرُهُ مُدْبِراً شَرُّهُ

(96)فِي الزَّلَازِلِ وَقُورٌ

(97)وَ فِي الْمَكَارِهِ صَبُورٌ

(98)وَ فِي الرَّخَاءِ شَكُورٌ

(99)لَا يَحِيفُ عَلَى مَنْ يُبْغِضُ

(100)وَ لَا يَأْثَمُ فِيمَنْ يُحِبُّ

(101)يَعْتَرِفُ بِالْحَقِّ قَبْلَ أَنْ يُشْهَدَ عَلَيْهِ

(102)لَا يُضِيعُ مَا اسْتُحْفِظَ

(103)وَ لَا يَنْسَى مَا ذُكِّرَ

(104)وَ لَا يُنَابِزُ بِالْأَلْقَابِ

(105)وَ لَا يُضَارُّ بِالْجَارِ

(106)وَ لَا يَشْمَتُ بِالْمَصَائِبِ

(107)وَ لَا يَدْخُلُ فِي الْبَاطِلِ وَ لَا يَخْرُجُ مِنَ الْحَقِّ

(108إِنْ صَمَتَ لَمْ يَغُمَّهُ صَمْتُهُ

(109)وَ إِنْ ضَحِكَ لَمْ يَعْلُ صَوْتُهُ

(110)وَ إِنْ بُغِيَ عَلَيْهِ صَبَرَ حَتَّى يَكُونَ اللَّهُ هُوَ الَّذِي يَنْتَقِمُ لَهُ

(111)نَفْسُهُ مِنْهُ فِي عَنَاءٍ وَ النَّاسُ مِنْهُ فِي رَاحَةٍ

(112)أَتْعَبَ نَفْسَهُ لِآخِرَتِهِ وَ أَرَاحَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ

(113)بُعْدُهُ عَمَّنْ تَبَاعَدَ عَنْهُ زُهْدٌ وَ نَزَاهَةٌ

(114)وَ دُنُوُّهُ مِمَّنْ دَنَا مِنْهُ لِينٌ وَ رَحْمَةٌ

(115)لَيْسَ تَبَاعُدُهُ بِكِبْرٍ وَ عَظَمَةٍ وَ لَا دُنُوُّهُ بِمَكْرٍ وَ خَدِيعَةٍ

(116)قَالَ فَصَعِقَ هَمَّامٌ صَعْقَةً كَانَتْ نَفْسُهُ فِيهَا

(117)فَقَالَ أمير المؤمنين ‏ (علیه السلام) أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ كُنْتُ أَخَافُهَا عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ أَ هَكَذَا تَصْنَعُ الْمَوَاعِظُ الْبَالِغَةُ بِأَهْلِهَا (118)فَقَالَ لَهُ قَائِلٌ فَمَا بَالُكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ

(119)فَقَالَ ‏ (علیه السلام):وَيْحَكَ إِنَّ لِكُلِّ أَجَلٍ وَقْتاً لَا يَعْدُوهُ وَ سَبَباً لَا يَتَجَاوَزُهُ فَمَهْلًا لَا تَعُدْ لِمِثْلِهَا فَإِنَّمَا نَفَثَ الشَّيْطَانُ عَلَى لِسَانِكَ‏.

متن فارسی

از خطبه های آن حضرت است که در آن متقین را توصیف می­کند.

(1)نقل شده که مردی از یاران امیرالمؤمنین علیه السلام که به او همام می­گفتند و مردی عابد بود.

(2)به آن حضرت عرض نمود: ای امیرمؤمنان علیه السلام متقین را برایم تعریف و توصیف کن آن چنانکه گویا ایشان را می­بینم و مشاهده می­کنم.

(3)پس حضرت از جواب او اظهار سنگینی نمود.

(4)سپس حضرت فرمود: ای همام از خدا تقوی نموده و نیکو کن یعنی تقوی را بوجه نیکو و شایسته داشته باش.

(5)چون لطف و عنایت مخصوص خدا شامل حال کسانی است که تقوی را پیشه نموده اند و آنهایی که نیکوکارند

(6)همام به این مقدار سخن قناعت نکرد تا آنکه اصرار نموده و حضرت را سوگند داد.

(7)پس آن بزرگوار خدا را حمد و ثنا گفت و بر پیغمبر و خاندان او درود فرستاد و سپس فرمود:

(8)پس از حمد و صلوات همانا خدای پاک و متعال مخلوقات را آفرید در حالی­که از اطاعت ایشان بی­نیاز و از ضرر مخالفت و نافرمانی ایشان درامن و امان بود.

(9)چون نافرمانی اشخاص معصیت کار به او ضرر نمی­رساند و اطاعت آنهایی که از او فرمان برداری می­کنند به او سود نمی­رساند.

(10)پس اسباب معیشتو لوازم زندگی را به مقتضای حکمت خود میان آنها قسمت کرد.

(11)و ایشان را در دنیا در جایگاه مخصوص خود قرار داد.

(12)پس اشخاص متقی در این دنیا صاحبان فضائل و دارای اوصاف عالی می­باشند.

(13)گفتار آنها راست و درست است.

(14)لباس و پوشش آنها از روی اقتصاد و میانه روی است.

(15)راه رفتن آنها با تواضع و فروتنی است.

(16)پایین آورده اند چشمهای خود را از آنچه خدا به آنها حرام کرده است.

(17)گوشهای خود را به دانشی که به دنیا و آخرت آنها سودمند است وقف و حبس و مشغول کرده اند.

(18) نفس آنها در بلا و گرفتاری به آنها تنزل نموده و رام شده همچنانکه درنعمت و فراوانی رام شده است.

(19) اگر نبود اجلی که خدا برای ایشان نوشته و مقرر داشته روح آنها به اندازه یک چشم بهم زدن در تن آنها برقرار نمی شد به جهت اشتیاق به ثواب الهی، و ترس از عذاب اخروی. )

(20) پروردگار آفریننده در دل و نظر آنها بزرگ شده و با عظمت جلوه نموده لذا آنچه غیر از او است در چشم آنها حقير و کوچک درآمده است.

(21) ایشان در مقام شوق و يقين به منزله ای رسیده اند که گویا بهشت را دیده اند و در آن متنعم هستند.

(22) و در مقام خوف الهی به مرتبه ای رسیده اند که گویا آتش جهنم را دیده و در آن معذب هستند.

(23) دلهای آنها محزون است.

(24) و شر و بدی ایشان مورد امن و اطمینان است.

(25) تنهای ایشان لاغر است یعنی تن پرور و اهل خور و خواب نیستند.

(26) احتياجات و خواسته های ایشان کم و سبک است.

(27) نفس آنها عفیف و پاک است

(28) روزهای کوتاهی به انجام واجبات و ترک محرمات وتحمل شدائد صبر نمودند تا به راحتی و آسایش طولانی رسیدند.

(29) تجارتی سودمند نموده اند و این تجارت را خدایشان برای آنها فراهم نموده است.

(30) : دنیا آنها را خواست و به سراغ آنها رفت ولی آنها دنیا را نخواستند و نپذیرفتند.

 (31)دنیا ایشان را اسیر کرد تن های خود را به آن فدیه و عوض دادند و روح و ایمان خود را آزاد ساختند:

(32)در شبها قدمهای خود را به صف وا می­دارند.

(33)در حالی­که اجزاء قرآن را می­خوانند.

(34)آن را آرام و با تأنّی و شمرده شمرده می­خوانند.

(35)با قرآن نفسهای خود را محزون می­سازند.

(36)و با قرآن زیر و رو و جستجو می­کنند درمان درد خود را.

(37)چون به آیه های گذر کنند که در آن تشویق به نعمتهای بهشت و کرامتهای عالم آخرت هست از راه طمع و امیدوراری به آن تکیه و تمایل می­کنند.

(38)و نفوس ایشان به سوی آن آیه مشرف و ناظر می­شودگویا که مضمون آن جلو چشم ایشان نصب و مجسم شده است.

(39)و چون به آیه ای گذر کنند که درآن بیم دادن و ترساندن هست گوش دلهای خود را به آن فرا می­دهند.

(40)و چنان می­پندارند که صداهای زیر و بم جهنم در بیخ گوش ایشان است.

(41)پس آنها کمر خود را مانند کمان کج میکنند یعنی در رکوع می­باشند.

(42)به زمین می­گسترانند پیشانی و دستها و زانوها و آخر پاهای(سر انگشتان) خود را یعنی در سجود می­باشند.

(43)از خدا درخواست می­کنند درباره گشودن گردن خودشان.

(44)و اما در روز پس بردبارند و دانایند و نیکوکارند و تقوی پیشه.

(45)ترس الهی آنها را تراشیده و راست و درست کرده مانند تراشیدن ودرست کردن چوبه های تیر.

(46)هرکه به آنها نگاه کند خیال می­کند که آنها مریضند در صورتی که مرض و درد جسمانی ندارند.

(47)و خیال می­کند که به ایشان قاطی شده است، یعنی در عقل آنها صدمه و بلایی هست در حالی­که پیز بزرگی به آنها مخلوط شده است.

(48)راضی نمی­­شوند از اعمال و کاراهای نیک خود به مقدارکم، در عبادت و کارهای خیر به اندازه کم قناعت نمی­کنند.

(49)و کارهای زیاد و عبادات بسیار خود را زیاد نمی­شمارند.

(50)پس آنها نفس خود را مقصّر و متّهم می­شمارند و از اعمال خود نگران و در هراسند.

(51)زمانی که یکی از آنها را با اوصاف نیک تعریف و توصیف کنند از آنچه درلاره آنها گفته شده می­ترسند که به آن تعریفها اهل نباشند.

(52)پس می­گوید: من خودم را از دیگران بهتر می­شناسم، و پروردگارم مرا بهتر از خودم می­شناسد دائماً می­گویند.

(53)خدایا مرا مؤاخذه مکن با آنچه می­گویند و مرا بهتر از آنچه گمان می­برند قرار ده، و برای من ببخش آنچه را که از من نمی­دانند.

(54)پس از علامت هر تک تک آنها این است که می­بینی او را قوتی در دین دارد.

(55)و کارها را با فکر و تدبر همراه با نرمی و مدارا انجام می­دهد.

(56)و او را ایمانیی است همراه با یقین.

(57)و او را حرص و علاقه زیاد است برای فراگیری دانش و مطالب سودمند.

(58)و اورا علم است همراه حلم و بردباری.

(59)و در توانگری اقتصاد و میانه روی دارد.

(60)و در عبادت خشوع دارد.

(61)و در فقر و نداری تجمل و آراستگی دارد.

(62)و در سختیها و گرفتاریها صبر و استقامت دارد.

(63)و در راه کسب حلال سعی و تلاش دارد.

(64) ودر راه بدست آوردن هدایت و انجام کارهای خیر سبک بال و سریع و شاد است.

(65)و از طمع و آز دوری می­کند.

(66)کارهای نیک و اعمال شایسته بجا می­آورد ولی در حال ترس و نگرانی است.

(67)روز را به شام می­رساند در حالی­که کار مهم او ذکر خدا و یاد او است.

(68)شب را با احتیاط و مراقبت به صبح می­رساند،و صبح را شادمان درک می­کند، واحتیاط و مرقبت از غفلت دارد، و شادمان است از فضل و رحمتی که بدست آورده است.

(69)اگر نفسش در انجام کارهایی که دوست ندارد به او سرکشی و چموشی کند خواسته های دوست داشتنی او را به او نمی­­دهد.

(70)روشنی چشم و شادی او در چیزهایی است که از بین نمی­رود.

(71)بی­میلی او در چیزهایی است که از بین نمی­رود.

بی­میلی او در چیزهایی است که پایدار نمی­ماند.

(72)حلم را با علم مخلوط و قاطی می­کند.

(73)و سخن را با عمل همراه می­کند.

(74)می­بینی او را که آروزهایش نزدیک است.

(75)لغزشهایش کم است.

(76)قلبش در اثر تصور عظمت پروردگار خاشع است.

(77)نفس او به آنچه خدا مقدر کرده قانع است.

(78)کم خوراک است.

(79)کارهایش سهل و آسان است.

(80)دینش محفوظ و در حرز است.

(81)شهوتهای خود را کشته است.

(82)خشم خود را فرومی­برد.

(83)خیر و نیکی از او امیدوارشدنی است.

(84)شر و بدی از او ایمن شدنی است.

(85)اگر در میان غافلان باشد از جمله ذاکران نوشته می­شود.

(86)اگر در میان ذاکران باشد از غافلان نوشته نمی­شوند.

(87)از کسی که به او ستم کرده می­بخشد.

(88)بخشش و احسان می­کند به کسی که او را از احسان و خیر خود محروم کرده است.

(89)و با کسی که از او قطع رحم کرده صله رحم می­کند.

(90)فحش و ناسزا و بدزبانی از او دور است.

(91)سخن و گفتار نرم است.

(92)کارهای ناپسند او غائب و پنهان است.

(93)کارهای نیک او حاضر و آماده است.

(94)خیر و نیکی از رو نموده و متوجه مردم و جامعه است،و شر او پشت نموده و از میان رفته است.

(95)در اضطراب اجتماعی و عقیدتی موقر و سنگین است.

(96)در سختیها و ناپسندیهای صبر کننده و استوار است.

(97)در نعمت و رفاه و فراوانی شکرگزار است و طغیان نمی­کند.

(98)به کسی که دوست نمی­دارد ظلم و کج رفتاری نمی­دارد.

(99)به خاطر کسی که دوست دارد به گناه نمی­افتد.

(100)به حق اقرار و اعتراف می­کند پیش از آنکه به آن شاهد بگیرند.

(101)آنچه را که به حفظ و نگهداری او سپرده اند ضایع نمی­کند.

(102)موعظه ها و پندها ا که به او یاد داده اند فراموش نمی­کند.

(103)به دیگران لقب بد نمی­دهد.

(104)به همسایه خود ضرر وزیان وارد نمی­کند.

(105)در مصیبتها به اشخاص مصیبت زده شماتت نمی­کند.

(106)وارد کارهای باطل نمی­­شود و از حق بیرون نمی­رود و خارج نمی­شود.

(107)اگر سکوت کند و حرف نزدن سکوت او را اندوهگین نمی­سازد.

(108)اگر خنده کند صدای خنده اش بلند نمی­شود.

(109)و اگر به او ستم شود صبر می­کند تا آن­که خدا انتقام او را بیگرد.

(110)نفس او از دست او در زحمت است و مردم از او در راحت هستند.

(111)نفس خود را برای آخرتش به زحمت می­اندازد و مردم را از شر و آزار خودش راحت می­کند.

(112)دورینمودن او از کسی که از وی دوری می­کند از راه بی­نیازی و پاکی است.

(113)نزدیک شدن او به کانی که به آن نزدیک می­شوند از راه نرمی و مدارا و رحمت است.

(114)دوری او از راه تکبر و فخر فروشی نیست، و نزدیک شدن او به عنوان مکر و فریب نیست.

(115)راوی خطبه گوید: همام غشی کرد و افتاد و بیرون شدن جانش در آن بود.

(116)امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: به خدا سوگند که از این وضع و سرنوشت به او می­ترسیدم.

(117)سپس فرمود: موعظه های کامل و رسا در اهلش آن چنان اثر می­گذارد.

(118)پس گوینده ای به او گفت: پس کار تو چیست یا امیرالمؤمنین؟

(119)امام فرمود: وای بر تو هر اجلی را وقتی است که از آن تجاوز نمی­کند و سببی است که از آن رد نمی­شود پس آرام باش دوباره همچو حرفی نزن که شیطان این سخن را به زبان تو جاری ساخته است.