متن عربی
45.وَ مِنْ کِتابٍ لَهُ عَلیهِ السَّلام ُإِلَى عُثمَانَ بْنِ حُنَیْفٍ الْأَنْصَارِیَّ وَ کَانَ عَامِلَهُ عَلَى البَصْرَةِ وَ قَدْ بَلَغَهُ أَنّهُ دُعِیَ إِلَى وَلِیمَةِ قَوْمٍ مِنْ أَهْلِهَا، فَمَضَى إِلَیْهَا قَوْلُهُ:
- أَمَّا بَعْدُ، یَابْنَ حُنَیْفٍ: فَقَدْ بَلَغَنِی أَنَّ رَجُلاً مِنْ فِتْیَةِ أَهْلِ البَصْرَةِ دَعَاک إِلَى مَأْدُبَةٍ،
- فَأَسْرَعْتَ إِلَیْهَا تُسْتَطَابُ لَکَ الْاَلْوَانُ، وَ تُنْقَلُ إِلَیْکَ الجِفَانُ!
- وَ مَا ظَنَنْتُ أَنَّکَ تُجِیْبُ إِلَى طَعَامِ قَوْمٍ، عَائِلُهُمْ مَجْفُوٌّ، وَ غَنِیُّهُمْ مَدْعُوٌّ.
- فَانْظُرْ إِلَى مَا تَقْضَمُهُ مِنْ هذَا الْمَقْضَمِ،
- فَمَا اشْتَبَهَ عَلَیْکَ عِلْمُهُ فَالْفِظْهُ،
- وَ مَا أَیْقَنْتَ بِطِیْبِ وُجُوهِهِ فَنَلْ مِنْهُ.
- أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ مَأْمُومٍ إِمَاماً، یَقْتَدِی بِهِ وَ یَسْتَضِیءُ بِنُورِ عِلْمِهِ؛
- أَلَا وَ إِنَّ إِمَامَکُمْ قَدِ اکْتَفَى مِنْ دُنْیَاهُ بِطِمْرَیْهِ،
- وَ مِنْ طُعْمِهِ بِقُرْصَیْهِ،
- أَلَا وَ إِنَّکُمْ لا تَقْدِرُونَ عَلَى ذَلِکَ،
- وَ لکِنْ أَعِیْنُونِی بِوَرَعٍ واجْتِهَادٍ، وَ عِفَّةٍ وَ سَدَادٍ.
- فَوَ اللّهِ مَا کَنَزْتُ مِنْ دُنْیَاکُمْ تِبْراً،
- وَ لا ادَّخَرْتُ مِنْ غَنَائِمِهَا وَفْراً،
- وَ لا أَعْدَدْتُ لِبَالِی ثَوْبِی طِمْراً،
- وَ لا حُزْتُ مِنْ أَرْضِهَا شِبْراً،
- وَ لا أَخَذْتُ مِنْهُ إِلَّا کَقُوتِ أَتانٍ دَبِرَةٍ،
- وَ لَهِیَ فِی عَیْنِی أَوْهَى وَ أَهْوَنُ مِنْ عَفْصَةٍ مَقِرَةٍ.
- بَلى! کَانَتْ فِی أَیْدِینَا فَدَکٌ مِنْ کُلِّ مَا أَظَلَّتْهُ السَّمَاءُ،
- فَشَحَّتْ عَلَیْهَا نُفُوسُ قَوْمٍ، وَ سَخَتْ عَنْهَا نُفُوسُ قَوْمٍ آخَرِینَ، وَ نِعْمَ الْحَکَمُ اللّهُ.
- وَ مَا أَصْنَعُ بِفَدَک ٍ وَغَیْرِ فَدَکٍ، وَالنَّفْسُ مَظَانُّهَا فِی غَدٍ جَدَثٌ،
- تَنْقَطِعُ فِی ظُلْمَتِهِ آثَارُهَا، وَ تَغِیبُ أَخْبَارُهَا،
- وَ حُفْرَةٌ لَوْ زِیدَ فی فُسْحَتِهَا، وَ أَوْسَعَتْ یَدَا حَافِرِهَا،
- لَأَضْغَطَهَا الْحَجَرُ وَالْمَدَرُ،
- وَ سَدَّ فُرَجَهَا التُّرَابُ الْمُتَراکِمُ؛
- وَ إِنَّما هِیَ نَفْسِی أَرُوْضُهَا بِالتَّقْوَى
- لِتَأْتِیَ آمِنَةً یَوْمَ الْخَوْفِ الْاَکْبَرِ،
- وَ تَثْبُتَ عَلَى جَوَانِبِ الْمَزْلَقِ.
- وَ لَوْ شِئْتُ لاَهْتَدَیْتُ الطَّرِیقَ إِلَى مُصفَّى هذَا الْعَسَلِ
- وَ لُبَابِ هذَا الْقَمْحِ، وَ نَسَائِجِ هذا الْقَزِّ.
- وَ لَکِنْ هَیْهَاتَ أَنْ یَغْلِبَنِی هَوَایَ، وَ یَقُودَنِی جَشَعِی إِلَى تَخَیُّرِ الْاَطْعِمَةِ
- وَ لَعَلَّ بِالْحِجَازِ أَوِ الَیمَامَةِ مَنْ لا طَمَعَ لَهُ فِی الْقُرْصِ، وَ لا عَهْدَ لَهُ بِالشِّبَعِ
- أَوْ أَبِیتَ مِبْطَانَاً وَ حَوْلِی بُطُوْنٌ غَرْثَى، وَ أَکْبَادٌ حَرَّى،
- أَوْ أَکُوْنَ کَمَا قَالَ الْقَائِلُ:
وَ حَسْبُکَ دَاءً أَنْ تَبِیتَ بِبِطْنَةٍ *** وَ حَوْلَکَ أَکْبَادٌ تَحِنُّ إِلَى الْقِدِّ! - أَأَقْنَعُ مِنْ نَفْسِی بِأَنْ یُقَالَ: هذَا أَمِیْرُ الْمُؤْمِنِیْنَ، وَ لا أُشَارِکُهُمْ فِی مَکارِهِ الدَّهْرِ،
- أَوْ أَکُوْنَ أُسْوَةً لَهُمْ فِی جُشُوْبَةِ الْعَیْشِ!
- فَمَا خُلِقْتُ لِیَشْغَلَنِی أَکْلُ الطَّیِّبَاتِ،
- کَالْبَهِیمَةِ الْمَرْبُوطَةِ، هَمُّهَا عَلَفُهَا؛
- أَوِ الْمُرْسَلَةِ شُغْلُهَا تَقَمُّمُهَا، تَکْتَرِشُ مِنْ أَعْلاَفِهَا، وَ تَلْهُو عَمَّا یُرادُ بِهَا،
- أَوْ أُتْرَکَ سُدىً أَوْ أُهْمَلَ عَابِثَاً،
- أَوْ أَجُرَّ حَبْلَ الضَّلاَلَةِ، أَوْ أَعْتَسِفَ طَرِیْقَ الْمَتَاهَةِ!
- وَ کَأَنِّی بِقَائِلِکُمْ یَقُوْلُ:«إِذَا کَانَ هذَا قُوْتُ ابْنِ أَبِی طَالِبٍ،
- فَقَدْ قَعَدَ بِهِ الضَّعْفُ عَنْ قِتالِ الْاَقْرانِ، وَ مُنَازَلَةِ الشُّجْعَانِ».
- أَلَا وَ إِنَّ الشَّجَرَةَ الْبَرِّیَّةَ أَصْلَبُ عُوداً،
- وَ الرَّوَائِعَ الْخَضِرَةَ أَرَقُّ جُلُوْداً،
- وَ النّابتَاتِ العِذْیَة أَقْوَى وَقُودَاً
- وَ أَبْطَأُ حَمُوداً.
- وَ أَنَا مِنْ رَسُولِ اللّهِ کَالضَّوْءِ مِنَ الضَّوءِ، وَالذِّرَاعِ مِنَ الْعَضُدِ.
- وَاللّهِ لَوْ تَظَاهَرَتِ الْعَرَبُ عَلَى قِتَالِی لَمَا وَلَّیْتُ عَنْهَا،
- وَ لَوْ أَمْکَنَتِ الْفُرَصُ مِنْ رِقَابِهَا لَسَارَعْتُ إِلَیْهَا.
- وَ سَأَجْهَدُ فِی أَنْ أُطَهِّرَ الْاَرْضَ مِنْ هذَا الشَّخْصِ الْمَعْکُوسِ، وَ الْجِسْمِ الْمَرْکُوسِ،
- حَتَّى تَخْرُجَ الْمَدَرَةُ مِنْ بَیْنِ حَبِّ الْحَصْیِدِ.
وَمِنْ هذَا الکِتَابِ، وَ هُوَ آخِرُهُ: - إِلَیْکِ عَنِّی یَا دُنْیَا، فَحَبْلُکِ عَلَى غَارِبِکِ،
- قَدِ انْسَلَلْتُ مِنْ مَخَالِبِکِ،
- وَ أَفْلَتُّ مِنْ حَبَائِلِکِ،
- وَ اجْتَنَبْتُ الذَّهَابَ فِی مَدَاحِضِکِ.
- أَیْنَ الْقُرُونُ الَّذِینَ غَرَرْتِهِمْ بِمَدَاعِبِکِ!
- أَیْنَ الْاُمَمُ الَّذِینَ فَتَنْتِهِمْ بِزَخَارِفِکِ!
- فَهَا هُمْ رَهَائِنُ الْقُبُوْرِ، وَ مَضَامِینُ اللُّحُودِ!
- وَاللّهِ لَوْ کُنْتِ شَخْصاً مَرْئِیّاً، وَ قَالَباً حِسِّیّاً،
- لَأَقَمْتُ عَلَیْکِ حُدُوْدَ اللّهِ فِی عِبَادٍ غَرَرْتِهِمْ بِالْأَمَانِی،
- وَ أُمَمٍ أَلْقَیْتِهِمْ فِی الْمَهَاوِی،
- وَ مُلُوک ٍ أَسْلَمْتِهِمْ إِلَى التَّلَفِ،
- وَ أَوْرَدْتِهِمْ مَوَارِدَ الْبَلَاءِ،
- إِذْ لا وِرْدَ وَ لا صَدَرَ!
- هَیْهَاتَ! مَنْ وَطِىءَ دَحْضَکِ زَلِقَ،
- وَ مَنْ رَکِبَ لُجَجَکِ غَرِقَ،
- وَ مَنِ ازْوَرَّ عَنْ حِبَائِلِکِ وُفِّقَ،
- وَالسَّالِمُ مِنْکِ لاَیُبَالِی إِنْ ضَاقَ بِهِ مُنَاخُهُ،
- وَالدُّنْیَا عِنْدَهُ کَیَوْمٍ حَانَ انْسِلاَخُهُ.
- اعْزُبِی عَنِّی!
- فَوَاللّهِ لا أَذِلُّ لَکِ فَتَسْتَذِلِّینِی،
- وَ لا أَسْلَسُ لَکِ فَتَقُودِینِی.
- وَ ایْمُ اللّهِ یَمِیناً أَسْتَثْنِی فِیْهَا بِمَشِیْئَةِ اللّهِ
- لَأَرُوضَنَّ نَفسِی رِیَاضَةً تَهِشُّ مَعَهَا إِلَى الْقُرْصِ إِذَا قدَرْتُ عَلَیْهِ مَطْعُوماً،
- وَ تَقْنَعُ بِالْمِلْحِ مَأْدُوماً،
- وَ لَأَدَعَنَّ مُقْلَتِی کَعَینِ مَاءٍ، نَضَبَ مَعِینُهَا، مُسْتَفْرِغَةً دُمُوعُهَا.
- أَتَمْتَلِىءُ السَّائِمَةُ مِنْ رِعْیِهَا فَتَبْرُکَ؟
- وَ تَشْبَعُ الرَّبِیْضَةُ مِنْ عُشْبِهَا فَتَرْبِضَ؟
- وَ یَأْکُلُ عَلِیٌّ مِنْ زَادِهِ فَیَهْجَعَ!
- قَرَّتْ إِذاً عَیْنُهُ
- إِذَا اقْتَدَى بَعْدَ السِّنِینَ الْمُتَطَاوِلَةِ
- بِالْبَهِیمَةِ الْهَامِلَةِ، وَالسَّائِمَةِ الْمَرْعِیَّةِ!
- طُوبَى لِنَفْسٍ أَدَّتْ إِلَى رَبِّهَا فَرْضَهَا،
- وَ عَرَکَتْ بِجَنْبِهَا بُؤْسَهَا،
- وَ هَجَرَتْ فِی اللَّیْلِ غُمْضَهَا،
- حَتَّى إِذَا غَلَبَ الْکَرَى عَلَیْهَا
- افْتَرَشَتْ أَرْضَهَا، وَ تَوَسَّدَتْ کَفَّهَا،
- فِی مَعْشَرٍ أَسْهَرَ عُیُونَهُمْ خَوْفُ مَعَادِهِمْ،
- وَ تَجَافَتْ عَنْ مَضَاجِعِهِمْ جُنُوبُهُمْ،
- وَهَمْهَمَتْ بِذِکْرِ رَبِّهِمْ شِفَاهُهُمْ،
- وَ تَقَشَّعَتْ بِطُولِ اسْتِغْفَارِهِمْ ذُنُوبُهُمْ،
- «أُوَلئِکَ حِزْبُ اللّهِ، أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ».
- فَاتَّقِ اللّهَ یَا ابْنَ حُنَیْفٍ، وَلْتَکْفُفْ أَقْرَاصُکَ، لِیَکُونَ مِنَ النَّارِ خَلاَصُکَ.
متن فارسی
45.و از نامه آن حضرت است به عثمان بن حنیف انصارى فرماندار بصره بعد از آن که به آن حضرت خبر رسید که او به میهمانى جمعى از (مرفهین) اهل بصره دعوت شده و در آن میهمانى شرکت کرده است
- اما بعد (از حمد و ثناى الهى)، اى پسر حنیف! به من گزارش داده اند که مردى از جوانان (ثروتمند و اشرافى) اهل بصره تو را به سفره رنگین میهمانى خود فراخوانده و تو نیز (دعوتش را پذیرفته اى و) به سرعت به سوى آن شتافته اى
- در حالى که غذاهاى رنگارنگ وظرف هاى بزرگ طعام یکى از پس از دیگرى پیش روى تو (به وسیله خادمانش) قرار داده مى شد.
- من گمان نمى کردم تو دعوت جمعیتى را قبول کنى که نیازمندشان (از نشستن بر سر آن سفره) ممنوع باشد و(تنها) ثروتمندشان دعوت شود.
- به آنچه در دهان مى گذارى و مى خورى بنگر،
- آنچه را که حلال بودنش براى تو مشکوک است از دهان فرو افکن
- و آنچه را که به پاکى و حلال بودنش یقین دارى تناول کن.
- پیشواى ساده زیست: آگاه باش! هر مأمومى امام و پیشوایى دارد که باید به او اقتدا کند و از نور دانش او بهره گیرد. (و تو باید به امام وپیشواى خود نگاه کنى)
- بدان که امام شما از دنیایش به دو جامه کهنه
- و از غذاهایش به دو قرص نان قناعت کرده است.
- آگاه باش که شما نمى توانید این چنین باشید، و این زندگى را تحمّل کنید (من شما را از آن معاف مى کنم)
- ولى مرا با پرهیزگارى و تلاش (براى پاک زیستن) و عفت و پیمودن راهِ درست یارى دهید.
- به خدا سوگند! من هرگز از ثروت هاى دنیاى شما چیزى از طلا و نقره نیندوخته ام
- واز غنایم و ثروت هاى آن مالى ذخیره نکرده ام
- و براى این لباس کهنه ام بدلى مهیا نساخته ام
- و از اراضى این دنیا حتى یک وجب را به ملک خود درنیاورده ام
- و از خوراک آن جز به مقدار قوت ناچیزِ چهارپاى مجروحى در اختیار نگرفته ام.
- این دنیا در چشم من بى ارزش تر و خوارتر از شیره تلخ درخت بلوط است!
- امام و بى اعتنایى به دنیا: آرى، از میان آنچه آسمان بر آن سایه افکنده تنها «فدک» در دست ما بود
- که آن هم گروهى درباره اش بخل و حسد ورزیدند و گروه دیگرى سخاوتمندانه آن را رها کردند و بهترین حاکم و داور (در این داستان اندوهبار) خداست.
- مرا با فدک و غیر فدک چه کار؟ در حالى که جایگاه فرداى هر کس قبر است؛
- قبرى که در تاریکى اش، آثار او محو و اخبارش ناپدید مى شود
- حفره اى است که هرچند بر وسعت آن افزوده شود و دست حفرکننده آن را وسعت بخشد،
- سرانجام سنگ و کلوخ آن را پر مى کند
- و خاک هاى انباشته تمام روزنه هاى آن را مسدود مى سازد.
- جز این نیست که من نفس (سرکش) خود را با تقوا ریاضت مى دهم
- و رام مى سازم تا در آن روز ترسناکِ عظیم، با امنیّت وارد (صحنه قیامت) شود
- در کنار لغزشگاه ها ثابت قدم باشد.
- (فکر نکنید من قادر به تحصیل لذت هاى دنیا نیستم، به خدا سوگند!) اگر مى خواستم مى توانستم از عسل مصفا
- و مغز گندم و بافته هاى ابریشم براى خود (بهترین) غذا و لباس (را) تهیّه کنم؛
- اما هیهات که هواى نفس بر من چیره شود و حرص و طمع مرا وادار به انتخاب طعام هاى لذیذ کند
- در حالى که شاید در سرزمین حجاز یا یمامه (از مناطق شرقى عربستان) کسى باشد که حتى امید به دست آوردن یک قرص نان نداشته
- و هرگز شکمى سیر به خود ندیده باشد. آیا من با شکمى سیر بخوابم در حالى که در اطراف من شکم هاى گرسنه و جگرهاى تشنه باشند؟
- و یا چنان باشم که آن شاعر گفته است:
این درد تو را بس که با شکم سیر بخوابى در حالى که در اطراف تو شکم هاى گرسنه اى هستند که آرزوى قطعه پوستى براى خوردن دارند! - على (علیه السلام) الگوى ساده زیستى: آیا به همین قناعت کنم که گفته شود من امیر مؤمنانم؛ اما با آن ها در سختى هاى روزگار شرکت نکنم
- و اسوه و مقتدایشان در ناگوارى هاى زندگى نباشم؟
- (سپس امام فرمود:) من آفریده نشده ام که غذاهاى پاکیزه (و رنگارنگ) مرا به خود مشغول کند
- همچون حیوان پروارى که تمام همّش علف اوست
- و یا چون حیوان رها شده (در بیابان ومرتع) که کارش جستجو کردن علف و پر کردن شکم از آن است و از سرنوشتى که در انتظار اوست بى خبر است.
- (من آفریده نشده ام) که بیهوده رها شوم یا تنها براى بازى و سرگرمى واگذاشته شده باشم
- یا سررشته دار ریسمان گمراهى گردم و یا در طریق سرگردانى قدم بگذارم.
- قناعت نیروى جسمانى: گویا مى بینم گوینده اى از شما چنین مى گوید:هرگاه این (دو قرص نان) تنها خوراک فرزند ابوطالب باشد،
- باید ضعف و ناتوانىِ جسمى، او را از پیکار با هماوردان و مبارزه با شجاعان بازداشته باشد.
- ولى آگاه باشید! درخت بیابانى (که آب و غذاى کمترى به آن مى رسد) چوبش محکم تر است
- اما درختان سرسبز (که همواره در کنار آب قرار دارند) پوستشان نازک تر است (و کم دوام تراند)
- و گیاهان و بوته هایى که جز با آب باران سیراب نمى شوند
- چوبشان قوى تر و آتششان شعله ورتر و پردوام تر است.
- (به علاوه این جاى تعجب نیست که من در عین سادگىِ غذا، شجاع باشم، چرا که) من نسبت به پیامبر همچون نورى هستم که از نور دیگرى گرفته شده باشد و همچون ذراع نسبت به بازو.
- (و به حول و قوه الهى چنان شجاعم که) به خدا سوگند! اگر همه عرب براى نبرد با من پشت به پشت یکدیگر بدهند، من از میدان مبارزه با آن ها روى برنمى گردانم (و در برابر آن ها مى ایستم تا پیروز شوم یا شربت شهادت بنوشم)
- و اگر فرصت دست دهد که بر گردن گردن کشان عرب مسلّط شوم، به سرعت به سوى آن ها (براى پیکار) خواهم شتافت
- و به زودى تلاش مى کنم که زمین را از این شخص معکوس و جسم واژگونه (معاویه) پاک سازم
- تا خاک و سنگریزه از میان دانه هاى دروشده خارج شود (و جامعه اسلامى پاک و خالص گردد).
دنیا و فریفتگان آن: بخش دیگرى از این نامه که قسمت پایانى آن است: - اى دنیا! از من دور شو، افسارت را بر گردنت انداختم (و تو را رها ساختم)
- من از چنگال تو رهایى یافته ام
- و از دامت رسته ام
- و از لغزشگاه هایت دورى گزیده ام.
- کجایند آن اقوام پیشین که تو آن ها را با بازیچه هایت فریب دادى؟
- کجایند امت هایى که با زینت هایت آن ها را فریفتى؟
- (آرى) آن ها گروگان هاى قبورند و درون لحدها پنهان.
- (اى دنیا!) به خدا سوگند! اگر تو شخصى قابل رؤیت و جسمى محسوس بودى
- حدود الهى را بر تو جارى مى ساختم در مورد بندگانى که آن ها را با آرزوها فریفتى
- و امت هایى که به هلاکت افکندى
- و سلاطینى که آن ها را تسلیم مرگ کردى
- و در آبشخور بلا وارد ساختى؛
- در آن جا که نه راه ورودى بود و نه راه خروج.
- هیهات! هر کس در لغزشگاه هایت گام بگذارد مى لغزد (و سقوط مى کند)
- و کسى که بر امواج دریاى تو سوار گردد غرق مى شود
- (اما) کسى که از دام هاى تو کنار رود موفق و پیروز مى گردد
- و آن کس که از دست تو سالم بماند از این که معیشت بر او تنگ شود نگران نخواهد شد
- (چرا که) دنیا در نظرش همچون روزى است که زوال و پایانش فرا رسیده است.
- (اى دنیا!) از من دور شو،
- به خدا سوگند! من رام تو نخواهم شد تا مرا خوار و ذلیل سازى
- و زمام اختیارم را به دست تو نخواهم سپرد که به هر جا خواهى ببرى.
- بى اعتنایى به دنیا و زرق و برق آن: به خدا سوگند! ـ سوگندى که تنها مشیت خدا را از آن استثنا مى کنم ـ
- آنچنان نفس خویش را به ریاضت وامى دارم که هرگاه به یک قرص نان دست یابد به آن دلخوش شود
- و به نمک به عنوان خورش قناعت کند
- و آن قدر از چشم هایم اشک مى ریزم که (سرانجام) همچون چشمه اى شود که تمام آب خود را بیرون ریخته باشد.
- آیا همان گونه که گوسفندان در بیابان، شکم را از علف ها پر مى کنند
- و مى خوابند یا گله هایى که در آغل ها از علف سیر مى شوند و استراحت مى کنند،
- على هم باید از زاد و توشه خود سیر شود و به استراحت پردازد؟
- در این صورت چشمش روشن باد
- که پس از سال ها عمر
- به چهارپایان رها شده بى شبان و گوسفندانى که آن ها را به بیابان براى چرا مى برند اقتدا کرده است.
- ویژگى هاى انسان کامل: خوشا به حال آن کس که وظیفه واجب خود را در برابر پروردگارش انجام داده
- و مشکلات را با تحمل از میان برداشته
- و خواب را در (بخشى از) شب کنار گذاشته
- و آن گاه که بر او غلبه کند، روى زمین دراز کشد و کف دست را بالش خود کند (و مختصرى استراحت نماید).
- (این انسان) در زمره گروهى باشد که (این اوصاف را دارند:)
- خوف معاد خواب را از چشم هایشان ربوده و
- پهلوهایشان براى استراحت در خوابگاهشان قرار نگرفته
- و همواره لب هایشان آهسته به ذکر پروردگارشان مشغول است،
- و بر اثر استغفارهاى طولانى گناهانشان از میان رفته است.
- «آن ها حزب الله هستند، آگاه باشید که حزب الله رستگاران اند»،{1}
- بنابراین اى پسر حنیف! از خدا بترس و باید همان قرص هاى نان تو، تو را از غیر آن (و شرکت در میهمانى هاى اشرافى) بازدارد تا سبب خلاصى تو از آتش دوزخ گردد.
