متن عربی

23- و من خطبة له (علیه السلام) و تشتمل علی تهذیب الفقراء بالزهد و تأدیب الأغنیاء بالشفقة :
تهذیب الفقراء
أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الْأَمْرَ ینْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ کقَطَرَاتِ الْمَطَرِ إِلَی کلِّ نَفْسٍ بِمَا قُسِمَ لَهَا مِنْ زِیادَةٍ أَوْ نُقْصَانٍ فَإِنْ رَأَی أَحَدُکمْ لِأَخِیهِ غَفِیرَةً فِی أَهْلٍ أَوْ مَالٍ أَوْ نَفْسٍ فَلَا تَکونَنَّ لَهُ فِتْنَةً فَإِنَّ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ مَا لَمْ یغْشَ دَنَاءَةً تَظْهَرُ فَیخْشَعُ لَهَا إِذَا ذُکرَتْ وَ یغْرَی بِهَا لِئَامُ النَّاسِ کانَ کالْفَالِجِ الْیاسِرِ الَّذِی ینْتَظِرُ أَوَّلَ فَوْزَةٍ مِنْ قِدَاحِهِ تُوجِبُ لَهُ الْمَغْنَمَ وَ یرْفَعُ بِهَا عَنْهُ الْمَغْرَمُ وَ کذَلِک الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ الْبَرِی‏ءُ مِنَ الْخِیانَةِ ینْتَظِرُ مِنَ اللَّهِ إِحْدَی الْحُسْنَیینِ إِمَّا دَاعِی اللَّهِ فَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَیرٌ لَهُ وَ إِمَّا رِزْقَ اللَّهِ فَإِذَا هُوَ ذُو أَهْلٍ وَ مَالٍ وَ مَعَهُ دِینُهُ وَ حَسَبُهُ وَ إِنَّ الْمَالَ وَ الْبَنِینَ حَرْثُ الدُّنْیا وَ الْعَمَلَ الصَّالِحَ حَرْثُ الْآخِرَةِ وَ قَدْ یجْمَعُهُمَا اللَّهُ تَعَالَی لِأَقْوَامٍ فَاحْذَرُوا مِنَ اللَّهِ مَا حَذَّرَکمْ مِنْ نَفْسِهِ وَ اخْشَوْهُ خَشْیةً لَیسَتْ بِتَعْذِیرٍ وَ اعْمَلُوا فِی غَیرِ رِیاءٍ وَ لَا سُمْعَةٍ فَإِنَّهُ مَنْ یعْمَلْ لِغَیرِ اللَّهِ یکلْهُ اللَّهُ لِمَنْ عَمِلَ لَهُ نَسْأَلُ اللَّهَ مَنَازِلَ الشُّهَدَاءِ وَ مُعَایشَةَ السُّعَدَاءِ وَ مُرَافَقَةَ الْأَنْبِیاءِ.
تأدیب الأغنیاء
أَیهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَا یسْتَغْنِی الرَّجُلُ وَ إِنْ کانَ ذَا مَالٍ عَنْ عِتْرَتِهِ وَ دِفَاعِهِمْ عَنْهُ بِأَیدِیهِمْ وَ أَلْسِنَتِهِمْ وَ هُمْ أَعْظَمُ النَّاسِ حَیطَةً مِنْ وَرَائِهِ وَ أَلَمُّهُمْ لِشَعَثِهِ وَ أَعْطَفُهُمْ عَلَیهِ عِنْدَ نَازِلَةٍ إِذَا نَزَلَتْ بِهِ وَ لِسَانُ الصِّدْقِ یجْعَلُهُ اللَّهُ لِلْمَرْءِ فِی النَّاسِ خَیرٌ لَهُ مِنَ الْمَالِ یرِثُهُ غَیرُهُ.
و منها : أَلَا لَا یعْدِلَنَّ أَحَدُکمْ عَنِ الْقَرَابَةِ یرَی بِهَا الْخَصَاصَةَ أَنْ یسُدَّهَا بِالَّذِی لَا یزِیدُهُ إِنْ أَمْسَکهُ وَ لَا ینْقُصُهُ إِنْ أَهْلَکهُ وَ مَنْ یقْبِضْ یدَهُ عَنْ عَشِیرَتِهِ فَإِنَّمَا تُقْبَضُ مِنْهُ عَنْهُمْ یدٌ وَاحِدَةٌ وَ تُقْبَضُ مِنْهُمْ عَنْهُ أَیدٍ کثِیرَةٌ وَ مَنْ تَلِنْ حَاشِیتُهُ یسْتَدِمْ مِنْ قَوْمِهِ الْمَوَدَّةَ.
 قال السید الشریف : أقول الغفیرة هاهنا الزیادة و الکثرة من قولهم للجمع الکثیر الجم الغفیر و الجماء الغفیر و یروی عفوة من أهل أو مال و العفوة الخیار من الشی‏ء یقال أکلت عفوة الطعام أی خیاره. و ما أحسن المعنی الذی أراده (علیه السلام) بقوله و من یقبض یده عن عشیرته... إلی تمام الکلام فإن الممسک خیره عن عشیرته إنما یمسک نفع ید واحدة فإذا احتاج إلی نصرتهم و اضطر إلی مرافدتهم قعدوا عن نصره و تثاقلوا عن صوته فمنع ترافد الأیدی الکثیرة و تناهض الأقدام الجمة.

متن فارسی

در باب بینوایان

خطبه ای است از امیرالمومنین علیه السلام: 
اما بعد از حمد خدا و درود بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) همانا فرمان و حکم خدا (درباره نعمتهای او به بندگانش) همانند دانه های باران به هر کسی به همان اندازه که در سهم اوست و برایش مقدر شده، چه بسیار و چه اندک از آسمان فرو می ریزد، بنابراین هرگاه یکی از شما در برادر (دینی) خود از لحاظ خانواده و ثروت و فرزندان و کس و کار، فزونی و کثرتی مشاهده کرد، البته و مبادا این امر در او فتنه و فسادی پدید آورد (و مثلا بر او حسد ببرد یا دشمنی ورزد) پس به راستی مرد مسلمانی که از خیانت پاک باشد، تا هنگامی که کار زشتی مرتکب نشده، تا آن را نهان دارد و سرپوش بر روی آن بگذارد، کاری که اگر آشکار گردد و بر زبانها جاری شود شرمندگی به او دست می دهد و افراد پست و رذل در برابر وی برانگیخته می گردند و درباره اش سخن می گویند، چنین کسی همچون قمارباز برنده ای است که انتظار دارد نخستین برد برای او سودآور باشد و زیان و خسارت را از وی بر طرف سازد، چنین است حال مسلمانی پاک و ناآلوده به گناه که یکی از این دو چیز نیکو را از خدا انتظار دارد: یا دعوت حق را اجابت کند و از دنیا برود که در این صورت ، آنچه نزد خداست برای او بهتر خواهد بود، یا خواستار روزی و نعمتی (در این دنیا) از خدا بشود که ناگهان خود را دارای خانواده و مکنت و ثروت می یابد، دین و شرافتش نیز محفوظ است و همراه وی می باشد، همانا مال و فرزند، کشت و کار و کوشش برای دنیا و عمل صالح کشت و کار و کوشش برای آخرت است خداوند، گاهی و در مواردی دنیا و آخرت را با هم به قومها و گروههایی عطا می فرماید، پس (با توجه به آنچه ذکر شد) درباره اموری که خداوند در مورد آن امور، شما را از خشم خود بر حذر داشته، بپرهیزید و بترسید، ترسی که برای عذر خواهی از کوتاهی در وظائف نباشد (بلکه به عنوان پشیمانی از ارتکاب گناه باشد) عملی به جا آورید که آلوده به ریا و به قصد خودنمایی یا شهرت و به رخ دیگران کشیدن، انجام نگرفته باشد، زیرا کسی که عمل برای غیر خدا به جا آورد، خدا او را به آن کس که عمل برای او انجام یافته وا می گذارد (تا پاداش عمل خود را از او دریافت دارد نه از خدا) از خدا، مقام و منزلت شهیدان و زندگی کردن با نیک بختان و دوستی و همنشینی با پیامبران را درخواست می کنیم.
 ای مردم، انسان هر چند مالدار و بی نیاز باشد بی گمان از بستگان و خویشاوندان خود تا با دست و زبانشان، مدافع او باشند، بی نیاز نخواهد بود، آنان از جهت احاطه داشتن به اطراف انسان و نگهداری او از خطر و پشتیبان وی بودن، از همه مردم برتر و برای جمع آوری پراکندگیها و پریشان حالی او از همه آماده تر و هنگام فرود آمدن پیشامدهای ناگوار برای او مهربانترین مردم هستند.
 (و بدانید که) ذکر خیری راست و حقیقی که خداوند برای انسان در میان مردم قرار دهد از مالی که سرانجام، آن را برای غیر خود به ارث می گذارد، بهتر است.
 از همین خطبه است: متوجه باشید هر گاه یکی از شما در خویشاوندان خود، سختی و تنگدستی ببیند، مبادا از بر طرف کردن آن خودداری نماید آن هم به وسیله چیزی (یعنی مالی) که اگر آن را نگه دارد افزون نمی گردد و اگر آن را به مصرف رساند و ببخشد کمی و کاستی در آن راه نمی یابد، و هر که از یاری کردن به خویشاوندان خود دستش را ببندد (و به آنان کمک نکند) جز این نیست که تنها یک دست از جانب او برای یاری رساندن به خویشاوندان بسته می گردد (و به آنان کمک نمی رساند) و در مقابل، دستهای بسیاری برای یاری رساندن به او بسته می شود (و هنگامی که به یاری ایشان نیاز دارد، او را یاری نمی کنند) و هر کس در معاشرت، نرم خو و ملایم باشد، دوستی و محبت قوم و عشیره نسبت به وی ادامه پیدا می کند.
 شریف رضی گوید: من می گویم که کلمه غفیره در این خطبه به معنی فزونی و کثرت است و از گفته عرب زبانان گرفته شده که به گروه بسیار می گویند الجم الغفیر و الجماء الغفیر و در روایتی (به جای غفیره فی اهل و مال در اوایل خطبه) عفوه من اهل و مال آمده است و عفوه به معنی برگزیده از هر چیزی است، گفته می شود: اکلت عفوه الطعام یعنی برگزیده طعام امیرالمومنین علیه السلام در این سخن خود که و من یقبض یده عن عشیرته (و هر کس از یاری کردن به خویشاوندانش خودداری کند) تا آخر عبارت، چه معنای نیکو و دلپذیری را اراده فرموده است، زیرا کسی که خیرش را از خویشاوندان باز دارد، فقط یک دست را از کمک باز داشته اما هنگامی که به یاری آنان نیاز پیدا کند و از یاری خواستن از ایشان ناگزیر گردد، همه از یاری کردن به وی باز می ایستند و خودداری می نمایند و گوشهایشان از شنیدن کمک خواهی او سنگین می شود (و آن صدا را نمی شنود) و بنابراین وی از اینکه دستهای بسیاری به یاری او بشتابند و گروه کثیری به کار وی قیام نمایند محروم می گردد.