مباحث نظرى در جامعه شناسى همواره به رابطه عقل و تجربه توجه کرده اند. مطالعات دينى نيز از توجه به اين رابطه برکنار نبوده اند. اما در اين مطالعات نوعى نگرانى از نتيجه برقرارى اين ارتباط به چشم مى خورد. کتاب نهج البلاغه توجه به رابطه عقل و تجربه را در مضامين خود نشان مى دهد. تجربه به ترسيم رابطه بين انسان و خالق از يک سو و انسان و واقعيت از سوى ديگر مى پردازد. قول و فعل اميرالمؤمنين نيز گوياى رابطه بين عقل و تجربه است. توصيه امام به مشورت و گفتگو با دانشمندان و حکيمان استفاده از تجربه هاى آنان است. از اين ارتباط قواعد تازه اى کشف مى شوند که آينده پيش رو را روشن تر مى سازند. يکى از مراتب عقل، «خرد علمى» است که همانا «عقل تجربى» مى باشد و از «روش استقراء» سود مى جويد. «درک اجتماعى» به واسطه مسيرى حاصل مى آيد که از عقل تجربى آغاز مى شود و از اينجا است که امام عقل را «حفظ تجربه ها» مى خواند. فکر کردن به معناى نشاطى است که انسان را به روى خلق روش ها و جذب داده هايى رهنمون مى شود که بين او و واقعيت خارجى روى مى دهد. تجربه در ذهن چونان يک موضوع حاصل مى آيد که آن را «علم حصولى» مى گوئيم. با قرب به برخى مقدمات، اصول درک تجربه اجتماعى به دست داده مى شود: تأمّل، ارجاع، ارتباط و اختبار (آزمون).