شماره ردیف: <22>

شماره نسخه: <3741>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغه (22)

آغاز: <مانند نسخه شماره 3827>.

انجام: <مانند نسخه شماره 3827>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ معرب، نام کاتب: احمد بن محمّد بن جعفر بن احمد معروف به <ربان>، تاریخ کتابت: روز 6 ماه مبارک رمضان سال 703، محلّ کتابت: جزیره اوال بحرین، عناوین و نشانی ها: مشکی درشت، نوع کاغذ: شرقی (سمرقندی)، تعداد برگ: 213گ، تعداد سطر: 17س، اندازه متن کتاب: 5/17*11 سانتیمتر، اندازه جلد: 22*5/15 سانتیمتر، نوع جلد: مشمّعی (گالینگور)، عطف و لبه برگردان (طبله) تیماج قهوه ای.

ویژگی های نسخه: نسخه نفیسی است، کاتبِ نسخه، آن را از روی نسخه <شمس الدین محمّد بن خزعل> استکتاب کرده است، که آن نیز از روی نسخه  مقابله شده با نسخه <ابن سکون>[ii] کتابت گردیده است. نسخه دارای حاشیه نویسی است. در برگ آغازینِ نسخه، شرح حال مختصری از مصنّفِ نهج البلاغه (شریف رضی) به نقل از معجم البلدان حموی ذکر گردیده است. سه برگ پایانی گفته هایی کوتاه از کلماتِ درربارِ امیرالمومنین علیعلیه السلام است که بنا به گفته کاتب، آن از روی نسخه عهد مصنّف بدان افزوده شده است. باید افزود که برگِ هفتم نسخه، نونویس می باشد و برافزودگی هایی ناخوانا در برگ های آغازین نسخه آمده است.

شماره ردیف: <23>

شماره نسخه: <4460>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (23)

آغاز: <مانند نسخه شماره 3827>.

انجام: <مانند نسخه شماره 3827>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ معرب، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: 19 ربیع الاول سال 707، عناوین و نشانی ها: لاجورد و طلا، نوع کاغذ: شرقی (سمرقندی دو نوع تحریری نازک و ضخیم)، تعداد برگ: 609گ، تعداد سطر: 17س، اندازه متن کتاب: 5/17*5/12 سانتیمتر، اندازه جلد: 24*5/14 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج قرمز، ضربی طلا کوب.

ویژگی های نسخه: این نسخه را <محمّدمؤمن بن اسماعیل> در روز یکشنبه از ماه جمادی الثانی سال 1067، مقابله و تصحیح گردیده است. پاره ای از برگ ها مرمّت شده و صفحات مجدول به طلا، مشکی و لاجورد است؛ نسخه حاشیه نویسی های مختصری نیز دارد.

شماره ردیف: <24>

شماره نسخه: <1/4556>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (24)

آغاز: <مانند نسخه شماره 3827>.

انجام: <مانند نسخه شماره 3827>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ معرب زیبا، نام کاتب: حسن بن محمّد بن ابوالحسن، آوی، تاریخ کتابت: چهارشنبه 20 ربیع الاول سال 708، عناوین و نشانی ها: شنگرف و مشکی درشت، محلّ کتابت: ساوه، نوع کاغذ: شرقی (سمرقندی) تعداد برگ: 157گ، تعداد سطر: 17س، اندازه متن کتاب: 21*16 سانتیمتر، اندازه جلد: 31*23 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج زرشکی، ضربی، مجدول به طلا، باترنج و سرترنج گل و بوته.

ویژگی های نسخه: این نسخه نفیس در هامش تصحیح شده و با نسخه  نفیس دیگر مقابله گردیده است، علامت بلاغ در هامش برگ ها آمده  دارد. روی برگِ آغاز نسخه، تملّکی با تاریخ 810 هـ و تملّک دیگری نیز از <ضیاء الدین محمّد بن قطب الدین محمّد بن نظام الدین علی بن رکن الدین مسعود طبیب شیرازی> با مهر مدوّر <و کان الله علیماً حکیماً> و نیز تملّکِ <مسعود بن احمد کاشانی> در سال 1240 هـ در اصفهان آمده است که نسخه را در همان سال در اصفهان به مبلغ 10 تومان> خریداری کرده است. باید افزود که کاتب از اهالی روستای آوه در نزدیکی شهرستان ساوه بوده است که در قدیم شهر آبادی بود و دانشمندان بسیاری در آن نشو و نما کرده اند، از جمله آنها <ابوالفتوح احمد بن ابوعبدالله بلکو بن ابوطالب آبی (یا) آوی> است که از شاگردان <علامه حلّی، رحمة الله> در سده 8 هجری قمری بوده است.

شماره ردیف: <25>

شماره نسخه: <5705>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (25)

آغاز: <مانند نسخه شماره 3827>.

انجام: <مانند نسخه شماره 3827>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ معرب، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: اوایل سده 8 هـ عناوین و نشانی ها: ثلث با مرکبِ مشکی درشت، نوع کاغذ: شرقی (سمرقندی)، تعداد برگ: 58گ، تعداد سطر: 34س، اندازه متن کتاب: 5/18* 12 سانتیمتر، اندازه جلد: 24*5/16 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج  زرشکی ضربی، با ترنج و سرترنج.

ویژگی های نسخه: این نسخه نفیس، درحاشیه تصحیح گردیده و حاشیه نویسی نیز دارد. روی آغازین برگِ نسخه، اجازه ای است که به علّت فرسودگی، دقیقاً متن، مجیز و مجاز مشخص نگردید. در برگِ پایانی نسخه، دستخطّ <ابوالحسین عبدالرحیم بن  دویر بن حسین بن عبدالرحیم بن سیف بن حسن دیلمی> با تاریخ رجب سال 777، آمده است که نسخه را نزد <محیی السنّة مجدالدین ابوالفضل عبدالله بن محمود بن مودود بن محمود بلدجی موصلی> خوانده است. در پشتِ برگِ پایانی نسخه، تملّکِ <کمال الدین بن شهاب الدین ساوی> و فرزندانش به سال 966هـ آمده است. باید افزود که بخش هایی از نسخه رطوبت دیده و فرسوده گردیده است.

شماره ردیف: <26>

شماره نسخه: <12209>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (26)

آغاز: <مانند نسخه شماره 3827>.

انجام: <مانند نسخه شماره 3827>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ  قدیم ممتاز، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: سده 8هـ، عناوین و نشانی ها: مشکی درشت، نوع کاغذ: شرقی (سمرقندی)، تعداد برگ: 271گ، تعداد سطر: 13س، اندازه متن کتاب: 5/19*12 سانتیمتر، اندازه جلد: 33*21 سانتیمتر، نوع جلد: ساغری مشکی دور طلایی.

ویژگی های نسخه: نسخه ای بسیار نفیس و گرانبهاست که آن را یکی از استادان برجسته خطّ نسخ، کتابت نموده است و گویا نسخه برای یکی از سلاطین و حکّام عصر کاتب، نگاشته شده است. باید دانست که این نسخه دقیقاً در عصر صفویه (اواخر سده 10هـ) <متن و حاشیه> شده است. صفحات دارای جداولِ زرین است که آن را همزمان با متن و حاشیه، ترسیم نموده اند تا مشخص نشود حواشی و متن از دوگونه کاغذ است! باید اضافه نمود که قطع اصلی نسخه، از قطع فعلی ـ که رحلی است ـ بزرگتر بوده است؛ لیکن متأسفانه اطراف آن را زیاد بریده اند، به گونه ای که کمندهای طلایی آن در برش صحافی از بین رفته است! حواشی نیز از اصل (بعد از متن و حاشیه) به حاشیه منتقل شده است. باید اذعان داشت که عملیاتِ <متن و حاشیه> سازی نسخه، بسیار استادانه و هنرمندانه صورت گرفته است. برگِ نخست، دارای یک سرلوح زیبای رنگین از مکتبِ قدیم خراسان، با زمینه طلا و لاجورد و خطوط طلایی اسلیمی ونقش کنگره ای در بالای آن و نام کتاب که با خطّ کوفی تزئینی طلائی در میان آن نگارش یافته است؛ حاشیه و اطراف دو برگ نخستین نسخه، دارای تشعیرِ گل و برگِ طلایی است که بعدها در عصر قاجار، تذهیب گردیده است. پشتِ برگِ آغازین نسخه، نام کتاب، مؤلّف و نسب شریفِ وی تا <حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام> نگاشته شده است.

شماره ردیف: <27>

شماره نسخه: <5201>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (27)

آغاز: <مانند نسخه شماره 3827>.

انجام: <مانند نسخه شماره 3827>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ معرب، نام کاتب: علی بن عبدالله استادی ایرانی[iii]، تاریخ کتابت: دوشنبه 5 ربیع الاول سال 806، عناوین و نشانی ها: شنگرف و مشکی، محلّ کتابت: آمل طبرستان، نوع کاغذ: شرقی (سمرقندی)، تعداد برگ: 174گ، تعداد سطر: 19س، اندازه متن کتاب: 5/17*5/9 سانتیمتر، اندازه جلد: 5/25*5/15 سانتیمتر، نوع جلد: دو رو تیماج (برون: زیتونی؛ درون: قرمز)، دارای لبه برگردان (طبله).

ویژگی های نسخه: این نسخه نفیس در حاشیه تصحیح گردیده است و اندکی حاشیه نویسی نیز دارد. در برگ های آغازین نسخه تملّک <گنجعلی> با مهر <رفعناه مکاناً علیاً> و نیز تملّکِ <مظفّر علی> آمده است و همچنین وقف نامه نسخه از <محمّدعلی انبار> به خطّ <میرزا علیرضا> در 23 رمضان 1103، دیده می شود. برافزودگی های متنوعی نیز در برگ های آغازین نسخه آمده است. مهر مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی در آغاز و انجام مشاهده می گردد.

شماره ردیف: <28>

شماره نسخه: <11173>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (28)

آغاز: <مانند نسخه شماره 3827>.

انجام: <مانند نسخه شماره 13391>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ ممتاز، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: اواخر سده 8 یا اوایل سده 9هـ، عناوین و نشانی ها: ثلثِ شنگرف، نوع کاغذ: شرقی (سمرقندی)، تعداد برگ: 496گ، تعداد سطر: 9س، اندازه متن کتاب: 5/16*5/10 سانتیمتر، اندازه جلد: 24*5/16 سانتیمتر، نوع جلد: چرم آجری، ضربی باترنج و لچک ترنج.

ویژگی های نسخه: این نسخه نفیس در حاشیه تصحیح گردیده و دارای اندکی حاشیه نویسی است. نسخه دارای خطّ نسخ نمونه از سده های  8 و 9 هـ با سرلوح زیبای مکتبِ خراسان، جداول زرین؛ این نسخه متأسفانه بر اثر غفلت، بخشی از حاشیه در صحافی نابجا، بریده شده است. در پشتِ برگِ نخست نسخه، تملّک <علی مارونی> و چند بیت عربی در مدح نهج البلاغة از <ابوعلی حسن بن فادار قمّی> آمده است و نیز مهرهایی با عباراتِ <و مبشراً برسول یأتی من بعدی اسمه أحمد>، <الواثق بالله الملک العلی ابن الشهید العاملی>، <... عبده ... ربّک العزیز الوهّاب> و <إلهی فانشرنی علی دین أحمد> و مُهری که دور آن اسامی چهارده معصوم علیهم السلام آمده و نیز تملّکِ <احمد بن محمّد> در آغاز نسخه دیده می شود.

شماره ردیف: <29>

شماره نسخه: <1/826>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (29)

آغاز متن: <بسملة، الحمدلله ربّ العالمین ... باب المختار من کتب أمیرالمومنین علیه السلام ... إلی أهل الکوفه ...>.

آغاز ترجمه: <بنام خدای بخشاینده مهربان، حمد می گویم مر خدایی را که پروردگار عالمیانست ... از کتابهای امیرمومنان ... بسوی اهل کوفه ...>.

انجام: <مانند نسخه شماره 3827>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ معرب (متن) و نستعلیق (ترجمه)، نام کاتب: [محمّد بن سلطان الحافظ]، تاریخ کتابت: [5 رمضان المبارک 891]، عناوین و نشانی ها: ثلثِ مشکی، نوع کاغذ: شرقی (سمرقندی)، تعداد برگ: 86گ، تعداد سطر: 13س، اندازه متن کتاب: 26*16 سانتیمتر، اندازه جلد: 36* 25 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج قرمز.

ویژگی های نسخه: این نسخه در حاشیه تصحیح گردیده است. روی برگِ آغاز تملّکِ <حسن بن عبدالغنی> به سال 1145هـ و مهر بیضی <ظنّی بالله حسن> و تملّکِ <حسین بن عبدالغنی حسینی> و مهر مربع <العبد محمّدحسین الحسینی> دیده می شود. دستخطّ مؤسّس و بنیانگذارِ کتابخانه نیز در پشت برگ نخست آمده است با عبارت: <مجموعة حاویة الکتابین: المختار من کلام علی علیه السلام و کتاب أنوار العقول فی أشعار وصی الرسول صلّی الله علیه و آله و سلّم، شهاب الدین الحسینی المرعشی النجفی>

منبع :حسین متقی ؛گزارشی از دستنويس های کهن نهج البلاغه، شروح، گزيده ها و ترجمه های آن موجود در کتابخانه حضرت آيت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)