شماره ردیف: <16>

شماره نسخه: <5690>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (16)

آغاز: <مانند نسخه شماره 3827>.

انجام: <مانند نسخه شماره 3827>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ معرب، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: سده 7هـ، عناوین و نشانی ها: مشکی درشت، نوع کاغذ: شرقی (سمرقند)، برخی برگ های نونویس: فرنگی، تعداد برگ: 188گ، تعداد سطر: 21س (میانگین)، اندازه متن کتاب: 15*10 سانتیمتر، اندازه جلد: 5/20*5/13 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج آجری با ترنج و لچک ترنج زمینه گل و بوته.

ویژگی های نسخه: این نسخه یکی از نفیس ترین نسخه های موجود نهج البلاغه است. در حاشیه تصحیح گردیده و با نسخه ای اقدم و نفیس تر مقابله هم شده است و عبارت مقابله در برگ 56 نسخه، چنین است: <بلغ قراءة أیده الله>. روی برگ آغاز اجازه ای است که <یحیی بن احمد بن یحیی سعید حلّی> (د. 689هـ) برای <عزّالدین حسن بن علی بن محمّد بن علی حسینی> معروف به <ابن الابزر> در 27 شعبان سال 655هـ. آمده، که عبارت آن چنین است: <الحمدلله و صلواته علی محمّد و آله؛ قرأ علی کتاب نهج البلاغه من أوّله إلی آخره السید الأجلّ الأوحد العابد الصالح العالم عزّالدین الحسن بن علی بن محمّد بن علی المعروف بابن الابزر الحسینی، أعظم الله ثوابه و أعاد برکته،-قراءةً صحیحةً مهذّبةً تؤذن بعلمه و تقضی بفهمه و أجزت له روایته عنّی عن السید محیی الدین أبی حامد محمّد بن عبدالله بن علی بن زهرة الحسینی الحلبی، رحمة الله علیه، عن الفقیه محمّد بن علی بن شهر آشوب المازندرانی عن أبی الصمصام عن الحلوانی عن المصنّف و عن السید المذکور عن السیدین المرتضی و المجتبی ابنی الداعی الحلبی عن أبی جعفر الدوریستی عن السید مصنّفه، رضی الله عنهم أجمعین فلیروه متی شاء بشرط تجنّب الغلط و التصحیف و کتب یحیی بن أحمد بن یحیی بن سعید فی سابع عشرین شعبان سنة خمس و خمسین و ستمائة>. باید افزود که همچنین روی برگ دوم، قبل از آغاز، اجازه دیگری آمده است که <ابوالفضل راوندی> برای <علاء الدین علی بن یوسف بن حسن> به خطّ خود نوشته و عبارت آن چنین است: <قرأ علی الشیخ الإمام علاء الدین جمال الحاجّ و الحرمین علی بن یوسف بن الحسن، دام توفیقه و إلی طریقه هذا المجلّد قراءةً محقّق مدقّق و أجزت له روایته عنّی عن جماعة عن [المصنّف]، رضی الله عنهم [و عنّا] أبوالفضل الراوندی حامداً ...>. تملّکِ <محمّد بن سلیمان> در 6 شوال سال 679 هـ در کنار اجازه مذکور آمده و نیز در برگ بعد، اسناد <قطب الدین أبوالحسن سعید بن هبة الله> (زنده در سال 573هـ) راوندی به کتاب نهج البلاغة با عبارت: <یقول ابوالحسن الراوندی أخبرنا السید بن معبد الحسنی الشیخ أبوعبدالله الحلوانی عن الرضی هذا الکتاب؛ و أخبرنا ابن الإخوة البغدادی عن الشیخ أبی الفضل محمّد بن یحیی الناقلی عن أبی نصر عبدالکریم بن محمّد الدیباجی عن الرضی، رضی الله عنهم و للشیخ العالم زین الدین هذا أن یروی عنّی [هذا] الکتاب کلّه بهذا الأسناد فإنّه بحمد [الله] أهل لذلک، صحّ> و اجازه وی به <زین الدین أبوجعفر محمّد بن عبدالحمید بن محمّد> با عبارت: <قرأ علی کتاب نهج البلاغة من أوّله إلی آخره الشیخ الإمام العالم زین الدین أبوجعفر محمّد بن عبدالحمید بن محمّد المدعوّ بـ ...، أدام الله توفیقه، قراءة إتقان؛ سعید بن هبة الله بن الحسن حامداً مصلّیاً>؛ باید دانست که 14 برگ پایانی و چند برگ میانی در ماه رجب سال 1041، به خطّ <محمّدباقر واعظ یزدی> نونویس شده است. در برگ قبل از آغاز، اشعاری به عربی از <فنجگردی نیشابوری> و دیگران در مدح نهج البلاغه با مطلع ذیل آمده است:

<نهج البلاغه من کـــلام المرتضی         جمع الــــرضی الموسوی السید>

و همچنین:

<نهج البلاغه درج ضمنه درر        نهج البلاغه روض جاده درر>

گفتنی است بین سطور اجازات فوق، با طلا دندانه موشی شده است، مهر مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی و چند مهر دیگر همچون مهر شلجمی ناخوانا <بسم الله الرحمن الرحیم ..> در آغاز و انجام نسخه دیده می شود.

شماره ردیف: <17>

شماره نسخه: <3341>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (17)

آغاز: افتاده <... یحتجّ بها علیک یوم القیامة أحذر أن رآک الله عند معصیته ...>.

انجام: <... ثمّ تدعون فلایستجاب لکم یا بنی عبدالمطلب لا ألفینّکم تخوضون ...> افتاده.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ معرب، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: سده 7هـ، عناوین و نشانی ها: شنگرف، نوع کاغذ: شرقی (سمرقندی)، تعداد برگ: 64گ، تعداد سطر: 15س، اندازه متن کتاب: 5/13*10 سانتیمتر، اندازه جلد: 18*5/14 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج مشکی ضربی با ترنج.

ویژگی های نسخه: این نسخه نفیس شامل بخشی از خطب و نامه های حضرتعلیه السلام می باشد. در حاشیه تصحیح گردیده و به برخی برگ های آن رطوبت سرایت کرده است، لیکن متن خواناست. این نسخه ارزشمند و نفیس، توسّط متخصّصان بخشِ مرمّت این کتابخانه، ترمیم گردیده است.

شماره ردیف: <18>

شماره نسخه: <13391>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (18)

آغاز: <مانند نسخه شماره 3827>.

انجام: <... و قال شرّ [الإخوان] من تکلّف له فقال إذا احتشم المؤمن أخاه فقد فارقه؛ انتهی الزیادة>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ، نام کاتب (بخش نونویس): سید علینقی بن عبدالعزیز [حسینی]، تاریخ کتابت: نیمه دوم سده 7هـ (بخش نونویس: ماه صفر المظفر سال 1223)، محلّ کتابت (بخش نونویس): ... از روستاهای ورامین در آران دارالمؤمنین کاشان، عناوین و نشانی ها: شنگرف، نوع کاغذ: شرقی، تعداد برگ: 251گ، تعداد سطر: 16س، اندازه متن کتاب: 5/14*5/8 سانتیمتر، اندازه جلد: 5/8*12 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج زیتونی.

ویژگی های نسخه: در حاشیه تصحیح و مقابله گردیده است و عبارت مقابله آن چنین است: <بلغت القراءة> می باشد؛ حاشیه نویسی اندکی در برخی صفحات دیده می شود؛ آثار آفت جانوری و رطوبت در اکثر برگ های نسخه، قابل رؤیت است؛ حواشی بیشترین برگ ها ترمیم غیر فنی شده است. در آغاز نسخه، یادداشتی مبنی بر اینکه نسخه از موروثی <حاج سید محمّدباقر> از ورثه <حاجی میر عزیز> از قلعه بلندی (از روستاهای ورامین) با تاریخ نیمه ربیع الثانی سال1360هـ دیده می شود. این نسخه مشتمل بر زیاداتی در انجام است که از روی نسخه ای معاصر مؤلّف بزرگوار آن، سید رضی، رحمة الله نگاشته شده است، در انجام عبارت <زیادة من نسخة کتبت فی عهد المصنّف> دیده می شود. در انجام نسخه اشعاری در مدح نهج البلاغه از <یعقوب بن احمد> آمده است و نیز همانجا خطّ <یوسف بن حسین طباطبائی> که موروثی بودن نسخه را تأکید کرده است، همراه مهر بیضی <عبدالراجی یوسف بن حسین الطباطبائی> مشاهد می گردد.

شماره ردیف: <19>

شماره نسخه: <11208>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (19)

آغاز: افتاده <... و یجدل الأبطال و یعود به ینطف دماً و یقطر مهجاً و هو تلک الحال زاهد الزهّاد ...>.

انجام: <مانند نسخه شماره 3827>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ و ثلث خوش و ممتاز، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: اواخر سده 7هـ، عناوین و نشانی ها: قهوه ای و مشکی درشت، نوع کاغذ: شرقی (خانبالیغ)، تعداد برگ: 310گ، تعداد سطر: 11س، اندازه متن کتاب: 23*17 سانتیمتر، اندازه جلد: 35*25 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج آجری، ضربی با ترنج.

ویژگی های نسخه: این نسخه نفیس در حاشیه تصحیح و مقابله گردیده است. حاشیه نویسی مختصری نیز دارد. وقف نامه نسخه در آغاز جزء دوم (برگ 144) از <محمّدمقیم  بن محمّدهاشم> همراه مهر بیضی <العبد المذنب محمّدمقیم> دیده می شود. نام کتاب شریف نهج البلاغة به رسم مکتبِ بغداد داخل شمسه و تذهیب طلا و لاجورد نوشته شده است. ابیاتی به عربی با قافیه دال مضمومه (دالیه) در مدح نهج البلاغة در آغاز مشاهده می گردد. برگ ها مجدول به محلول آب طلای ناب و کتابت نسخه به خطّ نسخ بسیار زیبایی صورت گرفته است. باید افزود که در بخش هایی از نسخه، اثراتِ رطوبت دیده می شود.

شماره ردیف: <20>

شماره نسخه: <11922>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (20)

آغاز متن: <مانند نسخه شماره 3827>.

آغاز ترجمه: <... آنچه یافت شود جمع شده در هیچ کلامی و نه فراهم آورد (برگ2).. پس کوفتند یکدیگر را بر من در انبوهی همچون کوفتن شتران تشنه یکدیگر را (برگ 30) ...>.

انجام متن: <مانند نسخه شماره 3827>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ، ثلث و نستعلیق، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: اواخر سده 7هـ، عناوین و نشانی ها: ثلث معربِ مشکی درشت، نوع کاغذ: شرقی و فرنگی آهار مهره، تعداد برگ: 179گ، تعداد سطر: 15س، اندازه متن کتاب: 23*5/15 سانتیمتر، اندازه جلد: 5/30* 21 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج قهوه ای روشن، مجدول با ترنج، سرترنج و لچک ترنج.

ویژگی های نسخه: این نسخه فیس در هامش تصحیح گردیده است و دارای ترجمه فارسی زیرنویس با خطّی به رنگ شنگرف به نستعلیق بسیار زیبا و هنرمندانه است که به اواخر سده 9 هـ تعلّق دارد. هنر خطاطی متن اصلی نسخه خصوصاً خطّ نسخ آن، نمونه پویا و گویایی از تکامل خطّ نسخ در سده 7هـ است  که متأسفانه به علّتِ حوادث گوناگون طبیعی و غیر طبیعی غالباً، چنین نمونه هایی کمتر در دسترس وجود دارد؛ دستخطّ مؤسّس کتابخانه، حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره) در برگ نخست با عبارت: <نهج البلاغه و أکثرها من الخطوط المائة السابعة> آمده  است. برگ های نسخه اندکی رطوبت دیده و چند مهر بیضی در آغاز، نیمه و انجام نسخه با عنوان <گل بوستان محمّد، حسن> دیده می شود. باید دانست که 29 برگِ آغازین و یک برگ از انجام نسخه، نونویس می باشد.

شماره ردیف: <21>

شماره نسخه: <11472>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغه (21)

آغاز: افتاده <... و ثانیها الکتب و الرسائل و ثالثها الحکم و المواعظ فأجمعت بتوفیق الله تعالی علی الابتداء ...>.

انجام: <... غلام عاقل خیر من شیخ جاهل ...> افتاده.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ معرب، نام کاتب: حاج محمّد بن محمّد بن علی رشید، تاریخ کتابت: [سه شنبه 11ماه رجب سال 703، (برگ 169)]، عناوین و نشانی ها: شنگرف، نوع کاغذ: شرقی (سمرقندی0، تعداد برگ: 272گ، تعداد سطر: 15س، اندازه متن کتاب: 9*6 سانتیمتر، اندازه جلد: 14*10 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج عسلی، ضربی با ترنج.

ویژگی های نسخه: این نسخه در حاشیه تصحیح گردیده است و اندکی از آغاز و انجام افتادگی دارد. این نسخه نفیس از لحاظ قطع، کوچکترین نسخه نهج البلاغه در این کتابخانه است که اصطلاحاً آن را قطع عمامه ای می نامند؛ معمولاً علماء و دانشمندان گذشته، در سفرها که با چهارپایان تردد می کردند، با خود نسخه های کوچکی به لحاظ حجم، از کتب حمل می کردند و به راحتی می توانستند آن را مطالعه نمایند. مرحوم حضرت آیت الله العظمی مرعشی نیز از این گونه نسخه ها بسیار داشتند و در سفرها و حتی غیر سفرها، هر چند روز، یک نسخه کوچک را با خود برمی داشتند و در کمترین فرصت هایی که به دست می آمد، از آنها استفاده می کردند.

منبع :حسین متقی ؛گزارشی از دستنويس های کهن نهج البلاغه، شروح، گزيده ها و ترجمه های آن موجود در کتابخانه حضرت آيت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)