در ساحل نهج البلاغه
چشمه سار حقیقت و کمال
نور هدایتگر دین اسلام که زندگی انسان ها را روشنی بخشید، با دلایل و حجّت های محکم و استوار آن ها را به اندیشه واداشت و جویندگان حقیقت را از چشمه سار حقیقت و کمالش سیراب کرد. امیرمؤمنان در ضمن خطبه ای، راجع به ویژگی های حیات بخش دین اسلام چنین فرموده است: «ستایش خداوندی را سزاست که راه اسلام را گشود و راه نوشیدن آب زلالش را بر تشنگان آسان فرمود. ستون های اسلام را در برابر ستیزه جویان استوار کرد و آن را پناهگاه امنی برای پناه برندگان، و مایه آرامش برای وارد شوندگان قرار داد. اسلام، حجّت و برهان برای گویندگان، گواه روشن برای دفاع کنندگان، نور هدایتگر برای روشنی خواهان، مایه فهمیدن برای خردمندان، عقل و درک برای تدبیر کنندگان، نشانه گویا برای جویندگان حق، روشن بینی برای صاحبان عزم و اراده، پندپذیری برای عبرت گیرندگان، و عامل نجات و رستگاری برای تصدیق کنندگان است».
اسلام و پایان بدعت ها و تحریف ها
خداوند متعال دین مقدس اسلام را در شرایطی که ادیان آسمانی پیشین دچار انواع تحریف ها و بدعت ها شده بودند و جز نامی از آن ها بر سر زبان ها باقی نمانده بود، به وسیله پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای هدایت انسان ها به ارمغان فرستاد، و به همگان خبر داد که اگر کسی جز اسلام دینی اختیار کند، به یقین به گمراهی خواهد افتاد. امیرمؤمنان علی علیه السلام در این باره می فرماید: «خداوند با فرستادن پیامبر صلی الله علیه و آله ، شریعت های ناشناخته را شناساند و ریشه بدعت های راه یافته در ادیان آسمانی را قطع کرد و احکام و مقدرّات الهی را بیان فرمود. پس هر کس جز اسلام دینی را انتخاب کند، به یقین شقاوت او ثابت، پیوند او با خدا قطع، سقوطش سهمگین، و سرانجامش رنج و اندوهی بی پایان و شکنجه ای پردرد خواهد بود».
دریای نعمت ها
با بررسی وضع زندگی مردم در عصر جاهلیت، به خوبی در می یابیم که با طلوع خورشید تابناک اسلام در سرزمین حجاز، چگونه تاریکی ها، حقارت ها و کمبودها، جای خود را به روشنایی و تعالی دادند. امیرمؤمنان علیه السلام در سخنانی درباره این مسئله می فرماید: «به نعمت های بزرگ الهی که به هنگامه بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بر مردم فرو ریخت بنگرید که چگونه اطاعت آنان را با دین خود پیوند داد و با دعوتش آن ها را به وحدت رساند. چگونه نعمت های الهی بال های کرامت خود را بر آنان گستراند و جویبارهای آسایش و رفاه برایشان روان ساخت و تمام برکات آیین حق، آن ها را در برگرفت. ایشان در میان نعمت ها غرق گشتند و در خرّمی زندگانی شادمان شدند. امور اجتماعی آنان در سایه قدرت حکومت اسلام استوار شد و در پرتو عزّتی پایدار آرام گرفتند و به حکومتی استوار رسیدند».
هماهنگی و انسجام دین اسلام
حضرت علی علیه السلام راجع به هماهنگی دستورات دینی می فرماید: «خداوند اسلام را به گونه ای استحکام بخشید که پیوندهایش نگسلد، حلقه هایش از هم جدّا نشود، ستون هایش خراب نگردد، در پایه هایش زوال راه نیابد، درخت وجودش از ریشه کنده نشود، زمانش پایان نگیرد، قوانینش کهنگی نپذیرد، شاخه هایش قطع نگردد، راه هایش تنگ و خراب نشود، پیمودن راهش دشوار نباشد، تیرگی در روشنایی آن داخل نشود، راه راست آن کجی نیابد، ستون هایش خم نشود، گذرگاهش بدون دشواری پیمودنی باشد، و در چراغ اسلامْ خاموشی، و در شیرینی آن تلخی راه نیابد».
بنای بلند
اسلام دینی است که اصول و فروع آن در عین سادگی و شفاف بودن، بر پایه استدلال های محکم و خدشه ناپذیر استوار شده است تا جایی که بسیاری از اندیشمندان و صاحب نظران ادیان الهی، بارها به استواری و جامعیّت دین مبین اسلام در زوایای مختلف زندگی بشری، اعم از اعتقادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و... اعتراف کرده اند. امیرمؤمنان علیه السلام در سخنانی در این باره می فرماید:«اسلام در پیشگاه خداوند، ستون هایی مطمئن، بنایی بلند، راهنمایی همیشه روشن، شعله ای روشنی بخش، برهانی نیرومند و نشانه ای بلند پایه دارد که در افتادن با آن ممکن نیست. پس اسلام را بزرگ بشمارید، از آن پیروی کنید، حق آن را ادا نمایید و در جایگاه شایسته خویش قرارش دهید».
روشن ترین راه ها
دین اسلام، دینی شفاف و روشن است؛ چنانکه هر فطرت حقیقت جو و سالم، ناخود آگاه در نخستین آشنایی با آن، مجذوب و شیفته می شود، امیرمؤمنان در خطبه ای می فرماید: «اسلام روشن ترین راه هاست؛ جادّه هایش درخشان، نشانه های آن در بلندترین جایگاه، چراغ هایش پرفروغ و سوزان، میدان مسابقه آن پاکیزه برای پاکان، سرانجام مسابقه های آن روشن و بی پایان، مسابقه دهندگان آن پیشی گیرنده و چابک سواران اند. برنامه این مسابقه، تصدیق کردن به حق، راهنمایان آن اعمال صالح، پایان آن مرگ، میدان مسابقه، دنیا، مرکز گرد آمدن مسابقه دهندگانْ قیامت، و جایزه آن بهشت است».
شگفتی های پایان ناپذیر
اسلام، دینی است که هر یک از احکام آن بر پایه حکمت و دلیلی محکم بنا شده است و رشد علم و فناوری، حقایق و شگفتی های بیشتری از این دین روشن را آشکار می سازد. امیرمؤمنان علیه السلام می فرماید: «اسلام ظاهرش علم و باطنش حکمت است. نوآوری های آن پایان نمی گیرد و شگفتی هایش تمام نمی شود. در اسلام برکات و خیرات چونان سرزمین پُرگیاه در اوّل بهاران فراوان است. اسلام، چراغ های روشنی بخش تاریکی هاست که دَرِ نیکی ها جز با کلیدهای اسلام باز نشود و تاریکی ها را جز با چراغ های آن نمی توان روشنایی بخشید. مرزهایش محفوظ و چراگاه هایش را خود نگهبان است. هر درمان خواهی را درمان، و هر بی نیازی طلبی را کافی است».
اسلام و تسلیم
اسلام واقعی، اسلامی است که با فروتنی و سر فروآوردن در برابر خداوند، و نیز مسئولیت پذیری و تکلیف همراه باشد. امیرمؤمنان علیه السلام در تعریف واقعی اسلام می فرماید: «اسلام را چنان می شناسانم که پیش از من کسی آن را به این شیوه معرّفی نکرده باشد، اسلام همان تسلیمْ در برابر خدا، و تسلیم همان یقینْ داشتن، و یقین اعتقاد راستینْ، و باور داشتن راستین همان اقرار درستْ، و اقرار درست همان انجام مسئولیّت ها، و انجام مسئولیّت ها، همان عمل کردن به احکام دین است».
نصرت الهی برای پیروان اسلام
از آنجا که دین اسلام آخرین و کامل ترین دین خداوند بوده و خواست خدا این است که چراغ آن همواره و برای همه نسل ها روشن باقی بماند، وعده داده است که در همه زمان ها پیروان این دین آسمانی را یاری کند و کمبودهای آن ها را جبران نماید. امیرمؤمنان علی علیه السلام در این باره می فرماید: «خداوند به پیروان این دین وعده داده که اسلام را سربلند و نقاط ضعف مسلمانان را جبران کند. خدایی که مسلمانان را به هنگام کمی نفرات یاری کرد و آن گاه که نمی توانستند از خود دفاع کنند، از آن ها دفاع نمود، اکنون زنده است و هرگز نمی میرد».
فلسفه توسعه حکومت اسلامی
در دین مبین اسلام، کشورگُشایی به منظور قتل و غارت و چپاول ثروت و اموال انسان ها سخت نکوهش شده است و تنها هدف جهاد در اسلام گسترش حق و حقیقت و مبانی و احکام اسلام و نیز نجات مردم ستمدیده از زیر چکمه های زورگویان و مستکبران و اصلاح دولت ها و کشورهاست. امیرمؤمنان در سخنانی در این باره می فرماید: «خدایا! تو می دانی که جنگ و درگیری ما برای به دست آوردن قدرت و حکومت و دنیا و ثروت نبود؛ بلکه می خواستیم نشانه های حق و دین تو را به جایگاه خویش بازگردانیم و در سرزمین های تو اصلاح را ظاهر کنیم، تا بندگان ستمدیده ات در امن و امان زندگی کنند و قوانین و مقرّرات فراموش شده تو، بار دیگر اجرا گردد».
اسلام، غنیمتی بزرگ
در برخی از آیات قرآن می خوانیم که اسلام کامل ترین دین الهی است و هیچ دینی جز اسلام از کسی پذیرفته نمی شود. بنابراین، کسی که به دامن اسلام چنگ بزند و در سایه مبانی و احکام این دین زندگی کند، رستگار خواهد شد. امیرمؤمنان علیه السلام در این باره می فرماید: «آگاه باشید که قوانین دین یکی، و راه های آن آسان و راست است. کسی که از آن راه برود، به قافله و سرمنزل رسد و غنیمت برد، و هر کس از آن راه نرود، گمراه و پشیمان گردد».
علل شکست جوامع اسلامی
مطالعه تاریخ اسلام نشان می دهد هر گاه مسلمانان از تکلیف و مسئولیت خویش شانه خالی نموده، برخلاف دستور امامان خویش میدان را برای باطل باز کردند، قدرت و شوکت ایشان رو به ضعف و سستی گرایید و دشمنان اسلام به آسانی به مقاصد پلیدشان دست یافتند. امیرمؤمنان علی علیه السلام در این باره می فرماید: «ای مردم! اگر دست از یاری حق بر نمی داشتید و در خوار ساختن باطل سُستی نمی کردید، هیچ گاه آنان که به پایه شما نیستند، در نابودی تان طمع نمی کردند و هیچ قدرتی بر شما پیروز نمی گشت. امّا چونان امّت بنی اسرائیل در سرگردانی فرو رفتید. به جانم سوگند! سرگردانی شما پس از من بیشتر خواهد شد؛ چرا که به حق پشت کردید و از نزدیکان پیامبر صلی الله علیه و آله بریده، به بیگانه ها نزدیک شدید. آگاه باشید! اگر از امام خود پیروی می کردید، شما را به راهی هدایت می نمود که رسول خدا صلی الله علیه و آله رفته بود و از اندوه بیراهه رفتن در امان بودید و بار سنگین مشکلات را از دوش خود برمی داشتید».
 منبع: حمزه کریم خانی ، گلبرگ ؛ فرودین 1384، شماره 61؛ص 19.