طلیعه
زندگی 63 ساله امیرمؤمنان علی (علیه السلام) پر از افتخارات است که در زندگی کمتر کسی جز وجود مقدس رسول خدا(صلی الله علیه وآله) دیده می شود. از جمله مسائل اعجاب انگیزی که در حضرت جلوه خاصی داشت، عدد «هزار» است که در بخش های گوناگونی از زندگی امام(علیه السلام) دیده می شود. این عدد آن چنان با زندگی امیرمؤمنان آمیخته بود که گویا دوست می داشت هر چیزی را که برای خدا و در راه محبوب خویش انجام می دهد، آن را به عدد هزار برساند.
مدتی در این فکر بودم که شاید از بررسی موارد آن بتوان به راز و رمز این عدد در زندگی امیرمؤمنان پی برد، اما به چنین نتیجه ی دست نیافتم. به امید اینکه پژوهشگران بتوانند به چنین چیزی دست یابند؛ اگر چه اطمینان دارم که این رمز بین علی (علیه السلام) و خدای خود باقی خواهد ماند.
هزار نشانه از هزار پیامبر
یکی از بارزترین مصداق های این عدد در امیرمؤمنان(علیه السلام)، وجود هزار نشانه از هزار پیامبر خدا بود. او علم آدم تقوی نوح، قدرت داود، صبر ایوب، زهد و پارسایی یحیی، جمال یوسف، اقتدار موسی و سیمای عیسی را داشت و آئینه تمام نمای پیامبر خاتم بود.
بدون شک از میان تمام پیامبران، خصلت های پیامبران اولوالعزم در علی (علیه السلام) وجود داشت. همچنین نشانه ی از چند پیامبر که نامشان در قرآن آمده، در علی بود. اما به غیر از این عده محدود از کدام یک و چه نشانه ی داشت، به درستی روشن نیست.
امام محمد باقر(علیه السلام) درباره وجود این نشانه ها چنین می فرمید:
«کانت فی علی سنة ألف نبی... ؛[1] در علی از هزار پیامبر، نشانه و سنتی بود».
هزار رکعت نماز در سیهای شب
تهجد و شب زنده داری علی (علیه السلام) و عبادت وی زبانزد عام و خاص بود و همه شیفته عبادت و مناجات او بودند؛ چرا که پس از پیامبر(صلی الله علیه وآله)  هیچ کس به اندازه امیرمؤمنان به نماز و عبادت نپرداخت. امام سجاد(علیه السلام)با اینکه خود زین العابدین بود، اما به فرزندش امام محمد باقر(علیه السلام) که به حال پدرش رقت کرده و گریه اش گرفته بود، فرمود: «چه کسی می تواند همانند عبادت جدم امیرمؤمنان را بیاورد؟»
علی (علیه السلام) شخصیت بی نظیری بود که از تلاش در راه خدا هرگز به کم قانع نبود، بلکه همیشه به دنبال بهترین و بیشترین و ارزشمندترین آن بود تا به درگاه خدا تقدیم کند.
هرگز به نماز های یومیه و مستحبات آن بسنده نکرد، بلکه در سیاهای شب تا تعداد رکعات نمازهای مستحبی را به هزار رکعت نمی رساند، محراب عبادت را رها نمی ساخت و آرام نمی گرفت.
البته محدث قمی در سفینة البحار از خصال صدوق نقل کرده که امیرمؤمنان در شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند،[2] و نیز گفته شده آن حضرت در اواخر عمر، هزار رکعت نماز می گزارد، اما از اینکه امام سجاد(علیه السلام) خود هزار رکعت نماز در سیاهای شب می خواند و خود او درباره ی عبادت امیرمؤمنان فرمود: «چه کسی می تواند همانند عبادت علی را بیاورد»، می توان گفت که امیرمؤمنان(علیه السلام)شبانه هزار رکعت نماز می خواند. علاوه بر آن، ابن شهرآشوب در مناقب نوشته است که:
«و کان یصوم النّهار و یصلّی باللیل ألف رکعة؛ حضرت روزها را روزه می گرفت و شبانه هزار رکعت نماز می گزارد».[3]
آزاد سازی هزار بنده
هر انسانی بری رفاه خود و زندگی بهتر در این دنیا تلاش می کند. امیرمؤمنان(علیه السلام)نیز تلاش می کرد؛ اما نه فقط بری رفاه خود و نه بری زندگی بهتر و آسیش بیشتر. او زحمت های طاقت فرسیی می کشید و چاه و قنات حفر می نمود، اما همه آنها را وقف فقرا و مستمندان می کرد. بدین جهت، در رویت می خوانیم که وی از دسترنج خود هزار بنده را می خرد و در راه خدا آزاد می کند. امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«إنه أعتق ألف نسمة من کدّ یده جماعة لیحصون کثرة؛ [4] امیرمؤمنان هزار بنده را از دسترنج خویش آزاد ساخت؛ گروهای که به خاطر زیاد بودنشان قابل شمارش نیست».
باز شدن هزار درِ علم به روی او
این روشن است که امیرمؤمنان به عالم ترین فرد در امت اسلامی پس از رسول خدا(صلی الله علیه وآله)  و عالم ترین فرد به ظاهر و باطن و تفسیر و تأویل کتاب خدا و سنت رسول الله بود.
علی (علیه السلام) در زمان خود مرجع اختلاف در مسائل و محل رجوع مشکلات در زمان خلفا به ویژه در زمان عمر بن خطاب بود؛ چرا که این وجود مقدس از دوران کودکی در دامان پیامبر(صلی الله علیه وآله) تربیت شده و معارف ناب محمدی را بدون هیچ واسطه ی از شخص پیامبر دریافت کرده بود.
ابن شهر آشوب از ابو نعیم حافظ به سند خود از زید بن علی از پدرش، از جدش، از علی (علیه السلام) نقل کرده که فرمود:
«علّمنی رسول الله(صلی الله علیه وآله) ألف باب یفتح کل باب الی الف باب؛[5] رسول خدا(صلی الله علیه وآله) هزار در علم را به من آموخت که از هر در آن هزار در دیگر گشوده می شد».
وی پس از نقل ین خبر می نویسد: ابن بابویه همین خبر را در کتاب خصال از 24 طریق و سعد بن عبدالله قمی در بصائر الدرجات از 66 طریق نقل کرده است.[6]
معصومان(علیهم السلام) تعبیرهای مختلفی درباری ین رویت دارند که شیخ مفید به برخی از آنها اشاره کرده است. وی از امام صادق(علیه السلام) تعبیر الف باب[7] و همچنین تعبیرهایی چون: باباً، الف حدیث،[8] الف حرف،[9] حرف[10] و کلمة[11] را نقل کرده است.
ممکن است گفته شود: ین چه عملی بوده و چگونه، به چه وسیله، در چه زمان و در چه مدتی به علی (علیه السلام) انتقال یافته است؟
پاسخ می دهایم که برخی زمان انتقال این هزار حدیث یا کلمه را در وقتی می دانند که او با پیامبر به نجوی می پرداخت[12] و برخی دیگر زمان آن را در وقت احتضار پیامبر(صلی الله علیه وآله) می دانند؛ زمانی که رسول خدا وصیی خود را به علی (علیه السلام) می فرمود.[13] اما این علوم چه بوده اند، متأسفانه باید گفت که به صورت اجمال بیان شده است.
در حدیثی از اصبغ بن نباته بخشی از آن علوم مربوط است به مسائلی که تا روز قیامت اتفاق خواهد افتاد. وی می گوید: از علی (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: پیامبر(صلی الله علیه وآله) هزار درب از حلال و حرام را به من آموخت، از آنچه اتفاق افتاده و یا در ینده اتفاق خواهد افتاد تا روز قیامت... .
و از برخورد امیرمؤمنان با عمرو بن حریث و همراهان متخلف وی و یراد حدیثی از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) که فرمود:
«إن رسول الله(صلی الله علیه وآله) أسرَّ إلی الف حدیث و فی کل حدیث ألف باب، لکل باب ألف مفتاح»،[14] روشن می شود که این هزار حدیث و هزار باب علم، به صورت راز در نزد علی (علیه السلام) همچنان باقی است و معصومان نیز از آن پرده برنداشته اند.
هزار ضربت شمشیر بهتر از مردن در رختخواب
گاهی یاران علی (علیه السلام) از جنگ با معاویه تعلّل می کردند. از این رو، آن حضرت ضمن تشویق آنها برای ریشه کن کردن ظلم و فساد و دفع فتنه معاویه و دار و دسته اش، فرار از کشته شدن و پناه بردن به مردن در رختخواب را کاری سخت تر از مرگ با عزت و افتخار در سیه برق شمشیر و کشته شدن در راه خدا دانست. او این امر را باور داشت و دو بار در کوفه به این عقیده قلبی خود اشاره کرده است. مورد اول زمانی بود که می دید یارانش از برق شمشیر هراسان هستند. در آنجا فرمود: یا از کشته شدن با شمشیر بیم دارید و آن مرگ را با مرگ در رختخواب سودا می کنید. شهادت بدهید که از پیامبر(صلی الله علیه وآله) شنیدم که می فرمود: مرگ در رختخواب از هزار ضربت شمشیر سخت تر است. این را جبرئیل به من خبر داده است.[15]
مورد دوم به هنگام نبرد در جنگ صفین بود که سربازان خویش را مخاطب قرار داده، فرمود: همانا مرگ به سرعت در جستجوی شما است. آنها که در نبرد مقاومت می کنند و آنها که می گریزند، هیچ کدام را از چنگال مرگ رهایی نیست و همانا گرامی ترین مرگ ها کشته شدن در راه خداست. سوگند به آن کسی که جان پسر ابوطالب در دست اوست، هزار ضربت شمشیر بر من آسان تر از مرگ در بستر استراحت است که در مخالفت با خدا باشد.[16]
هزار ضربه شمشیر بر بدن علی (علیه السلام)
عشق امیرمؤمنان(علیه السلام) به دفاع از اسلام و ارزش های والی اسلامی، او را به حضور در صحنه های نبرد با دشمنان خدا وا می داشت. او به جز جنگ تبوک که به دستور رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در مدینه ماند، در تمام جنگ ها در کنار رسول خدا(صلی الله علیه وآله)  و در صف مقدم، به حمیت از دین خدا پرداخت. او خط شکنی فاتح بود. او کسی بود که بیشترین ضربه را به دشمنان خدا وارد می کرد و در نتیجه این رویارویی، بدن شریفش بیشترین زخم ها را برمی داشت. در جای جای بدن امیرمؤمنان(علیه السلام) از فرق مبارک که در جنگ بدر آسیب دید، تا کف پی او که در جنگ صفین تیری به آن اصابت کرد، آثار زخم و شمشیر و نیزه و تیر وجود داشت.
فقط در جنگ احد نود جراحت بر بدن مبارکش وارد آمد[17] و به گفته مورخان جیی در بدنش سالم نماند و مانند گوشت جویده شده ی، روی زیر اندازی از پوست به استراحت پرداخت.[18]
شیخ مفید در کتاب اختصاص، ضمن برشمردن هفتاد خصلت برای امیرمؤمنان، به مسئله آثار هزار زخم شمشیر اشاره کرده و چنین فرموده:
«فعّد ما به من أثر الجراحات عند خروجه من الدّنیا فکانت ألف جراحة من قرنه ألی قدمه صلوات الله علیه؛[19] آثار زخم را در بدن علی (علیه السلام) به هنگامی که از دنیا رفت برشمردند که هزار اثر جراحت از فرق سر تا کف پیش بود».
7. شهادت با هزار شمشیر دِرهمی
سرانجام زندگی علی (علیه السلام) به وسیله ضربت خون آشامی همچون ابن ملجم مرادی پایان یافت؛ مرد شقی و پلیدی که بری رسیدن به لذت های زودگذر دنیا دست به این جنایت هولناک زد و فرق مبارک مولی متقیان را به وسیله شمشیری که آن را به هزار درهم تهیه کرده و هزار درهم، زهر بر آن آغشته کرده بود، بشکافد و آن امام مظلوم را به شهادت برساند. محدث قمی از شیخ مفید و دیگران نقل کرده که چون ابن ملجم را به زندان بردند، ام کلثوم گفت: ای دشمن خدا! امیرمؤمنان(علیه السلام)  را کشتی؟ آن پلید گفت: امیرمؤمنان را نکشته ام، بلکه پدرت را کشتم. ام کلثوم فرمود: امیدوارم که آن حضرت از این ضربت شفا یابد و حق تعالی تو را در دنیا و آخرت عذاب کند. ابن ملجم گفت: شمشیر را با هزار درهم خریده ام و هزار درهم دیگر داده ام که آن را به زهر آغشته سازند و ضربتی بر او زدم که اگر آن ضربت را میان اهل زمین قسمت کنند، همه را هلاک کند.[20]
عجیب این است که دشمن می دانست که آن حضرت با ضربت عادی از پی در نمی آید، بلکه باید با گران ترین و برنده ترین و تیز ترین شمشیر که آغشته به زهر است، عالم را به سوگ امیرمؤمنان بنشاند.
پاسخ به یک پرسش
ممکن است پرسیده شود که در قرآن و رویات به موضوعات خاصی اشاره شده که در آنها از اعداد شماره های مخصوصی همانند هفت، ده ، سی، چهل، صد و هزار استفاده شده است.یا ذکر این شماره حکمت خاصی داشته است یا نه؟
پاسخ می دهیم: چند احتمال وجود دارد:
1. شاید ذکر این عدد برای یادآوری خاطره پیشینیان و برای پیروی و تأسی از فعل و کردار پیامبری باشند؛ همانند حضرت ابراهیم که هفت عدد سنگ به شیطان در سرزمین منی پرتاب کرد.
2. ممکن است رساندن به آن عدد برای کمال چیزی باشد؛ همانند چهل که در دوران نشئت و شکل گیری انسان نقش مهای دارد و یا در چهل سالگی، کمال و رشد انسان است.
3. شاید هم اشاره به عدد خاصی نباشد و مراد از آن عدد، زیادت و کثرت باشد؛ مثلاً در آیه شریفه )...إِن تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِینَ مَرَّةً فَلَن یَغْفِرَ اللّهُ لَهُمْ ([21] ؛ «اگر هفتار بار بری آنها استغفار کنی، هرگز خدا آنها را نمی آمرزد»، گویا گفته شده که حتی اگر بسیار استغفار کنی، خداوند آنها را نمی آمرزد. بنابراین چنین نیست که اگر پیامبر(صلی الله علیه وآله) عدد استغفار را از هفتاد می گذراند، خداوند گناهان منافقان را می بخشید، بلکه مراد این است که هر قدر بری آنها استغفار کنی، چه کم چه زیاد، چون جرم و گناهشان نابخشودنی است، خداوند گناهشان را نخواهد بخشید.
4. ممکن است برخی از این شماره ها راز و رمز باشد و بشر به راز این اعداد نرسد؛ از جمله شماره هزار که در تاریخ امیرمؤمنان جلوه خاصی داشته است.
پی نوشت ها
[1] . بصائر الدرجات، ص114.
[2] . سفینة البحار، ج2، ص114.
[3] . مناقب آل ابی طالب، ج2، ص123.
[4] . همان، ص122.
[5] . همان، ص36.
[6] . همان.
[7] . الاختصاص، ص275.
[8] . اختصاص مفید، ص277.
[9] . همان، ص278.
[10] . همان؛ سفینة البحار، ج1، ص243.
[11] . همان.
[12] . مناقب آل ابی طالب، ج2، ص36.
[13] . همان.
[14] اختصاص مفید، ص277.
[15] . . سفینة البحار، ج2، ص554.
[16] . امالی طوسی، ص169.
[17] . سفینة البحار، ج1، ص149.
[18] . بحارالانوار، ج40، ص114.
[19] . الاختصاص، ص153.
[20] . منتهای الامال، ج1، ص178.
[21] . توبه؛80.
منبع: محمد جواد مروجی طبسی ،فرهنگ كوثر ؛ پاییز 1386، شماره 71؛ ص 87.