متن عربی
28.وَ مِن خُطبَةٍ لَهُ عَلیهِ السَّلامُ و هو فصل من الخطبة الّتى أوّلها «الحمد للّه غیر مقنوط من رحمته»و فیه أحد عشر تنبیهاً:
- أَمَّا بَعْدُ؛ فَإِنَّ الدُّنْیا قَدْ أَدْبَرَتْ، وَ آذَنَتْ بِوَدَاعٍ،
- وَ إِنَّ الآخِرَةَ قَدْ أَقْبَلَتْ وَ أَشْرَفَتْ بِاطِّلاعٍ،
- أَلا وَ إِنَّ الْیَوْمَ الْمِضْمَارُ، وَ غَداً السِّبَاقُ،
- وَ السَّبَقَةُ الْجَنَّةُ، وَ الْغایَةُ النَّارُ؛
- أَفَلا تائِبٌ مِنْ خَطِیئَتِهِ قَبْلَ مَنِیَّتِهِ!
- أَلا عَامِلٌ لِنَفْسِهِ قَبْلَ یَوْمِ بُؤْسِهِ!
- أَلا وَ إِنَّکُمْ فِی أَیَّامِ أَمَلٍ مِنْ وَرَائِهِ أَجَلٌ؛
- فَمَنْ عَمِلَ فِی أَیَّامِ أَمَلِهِ قَبْلَ حُضُورِ أَجَلِهِ فَقَدْ نَفَعَهُ عَمَلُهُ، وَ لَمْ یَضْرُرْهُ أَجَلُهُ.
- وَ مَنْ قَصَّرَ فِی أَیَّامِ أَمَلِهِ قَبْلَ حُضُورِ أَجَلِهِ، فَقَدْ خَسِرَ عَمَلَهُ، وَ ضَرَّهُ أَجَلُهُ.
- أَلا فَاعْمَلُوا فِی الرَّغْبَةِ کَمَا تَعْمَلُونَ فِی الرَّهْبَةِ،
- أَلا وَ إِنِّی لَمْ أَرَ کَالْجَنَّةِ نَامَ طَالِبُهَا، وَ لا کالنَّارِ نَامَ هَارِبُهَا،
- أَلا وَ إِنَّهُ مَن لا یَنْفَعُهُ الْحَقُّ، یَضْرُّهُ الْبَاطِلُ،
- وَ مَنْ لا یَسْتَقِیمُ بِهِ الْهُدَى، یَجُرُّ بِهِ الضَّلَالُ إِلَى الرَّدَى.
- أَلا وَ إِنَّکُمْ قَدْ أُمِرْتُمْ بِالظَّعْنِ، وَ دُلِلْتُمْ عَلَى الزَّادِ؛
- وَ إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَیْکُمُ اثْنَتَانِ:
- اتِّبَاعُ الْهَوَى، وَ طُولُ الْاَمَلِ،
- فَتَزَوَّدُوا فِی الدُّنْیَا مِنَ الدُّنْیَا مَا تَحْرُزُونَ بِه أَنْفُسَکُمْ غَداً.
قال السیّد الشریف (رحمه الله) و أقول: إنّه لو کان کلامٌ یأخذ بالأعناق إلى الزهد فى الدنیا، و یضطرّ إلى عمل الآخرة، لکان هذا الکلام، و کفى به قاطعاً لعلائق الآمال، و قادحاً زناد الاتّعاظ و الازدجار، و من أعجبه، قوله (علیه السلام) : «ألا وَ إنَّ الیَوْمَ المِضْمَارَ وَ غَداً السِّبَاقَ، وَ السَّبَقَةُ الْجَنَّةَ، وَ الْغایَةُ النَّارُ» فإنّ فیه مع فخامة اللفظ، و عظم قدر المعنى، و صادق التمثیل، و واقع التشبیه سراً عجیباً، و معنى لطیفاً، و هو قوله (علیه السلام): «وَ السَّبَقَة الْجَنَّة، وَ الْغایَةُ النَّارُ» فخالف بین اللفظین لاختلاف المعنیین، و لم یقل: «السبقة النار» کما قال: «السبقة الجنّة»؛ لأنّ الاستباق إنّما یکون إلى أمر محبوب، و غرض مطلوب، و هذه صفة الجنّة، و لیس هذا المعنى موجوداً فى النار، نعوذ بالله منها! فلم یجز أن یقول: «و السبقة النّار» بل قال: «و الغایة النار» لأنّ الغایة قد ینتهى إلیها من لا یسرّه الانتهاء إلیها، و من یسرّه ذلک، فصلح أن یعبّر بها عن الأمرین معاً فهی فی هذا الموضع کالمصیر و المآل، قال الله تعالى: «قُل تَمَتَّعُوا فَإنَّ مَصِیرَکُمْ إلَى النّارِ» و لا یجوز فی هذا الموضع أن یقال: سبْقتکم (بسکون الباء)إلى النّار، فتأمّل ذلک، فباطنه عجیب، و غوره بعید لطیف. و کذلک أکثر کلامه (علیه السلام) . و فى بعض النسخ: وقد
جاء فی روایة أُخرى «و السُّبقة الجنّة» (بضمّ السین) و السُّبقة عندهم: إسم لما یجعل للسابق إذا سبق، من مال أو عرض؛ و المعنیان متقاربان، لأنّ ذلک لا یکون جزاءً على فعل الأمر المذموم، و إنّما یکون جزاءً على فعل الأمر المحمود.
متن فارسی
28.از خطبه هاى آن حضرت است بخشى است از خطبه اى که آغاز آن «الحمدلله غیر مقنوط من رحمته» آمده ودر آن یازده تذکّر است
- جایگاه دنیا: اما بعد، همانا دنیا روى برگردانده و وداع خویش را اعلام کرده
- و آخرت روى آورده و طلایه هاى آن آشکار گردیده است.
- بدانید که امروز، روز تمرین و آمادگى است و فردا روز مسابقه.
- جایزه برندگان، بهشت و سرانجامِ (شومِ) عقب ماندگان، آتش دوزخ است.
- آیا کسى نیست که پیش از فرا رسیدن مرگش از خطاهایش توبه کند؟
- آیا انسانى پیدا نمى شود که قبل از رسیدن روز ناراحتى اش، عمل نیکى براى خود انجام دهد؟
- آگاه باشید! شما در دوران امید و آرزویى به سر مى برید که (فرصت بسیار گرانبهایى است و) مرگ در پى آن است
- (با این حال) هر کس (از این فرصت استفاده کند و) در ایّام امیدش، پیش از فرا رسیدن اجلش به عمل صالح بپردازد، اعمالش به او سود مى بخشد و فرا رسیدن اجلش زیانى به او نمى رساند.
- و هر کس در ایّام امیدش و پیش از فرا رسیدن اجلش در عمل کوتاهى کند گرفتار خسران شده و فرا رسیدن اجلش براى او زیان بخش خواهد بود (چرا که فرصت گرانبها و غیر قابل بازگشتى را از دست داده است).
- یاد خدا در همه حال: آگاه باشید! همان گونه که به هنگام ترس، عمل مى کنید، در موقع آرامش نیز عمل کنید! و این گونه نباشید که فقط در سختى ها و مشکلات، خدا را یاد کنید.
- بدانید! من هرگز چیزى را مانند بهشت ندیدم که طالبانش (این گونه) به خواب فرو رفته باشند و نه همانند آتش دوزخ که فراریانش (این گونه) به خواب فرو روند.
- آگاه باشید! آن ها که از حق سود نگیرند، زیانِ باطل دامنشان را خواهد گرفت
- و آن کس که (انوار) هدایت، او را به راه راست نبرد، (ظلمتِ) گمراهى، او را به وادى هلاکت مى کشاند.
- بدانید! فرمان کوچ براى شما صادر شده و به زاد وتوشه (این راه پرخطر) راهنمایى شده اید.
- و ترسناک ترین چیزى که بر شما از آن بیمناکم دو چیز است:
- هوى پرستى و آرزوهاى دراز (اولى، انسان را از پیروى از حق بازمى دارد و دومى، آخرت را به فراموشى مى سپارد).
- (حال که چنین است) در این دنیا، از این دنیا، زاد و توشه اى برگیرید که فردا بتوانید خود را با آن حفظ کنید.
سید رضى مى گوید: «من مى گویم اگر سخنى باشد که در دنیا مردم را با نهایت قوت، به سوى زهد بکشاند و به عمل کردن براى آخرت وادار سازد، همین گفتار (مولا امیرمؤمنان على (علیه السلام) در این خطبه) است که مى تواند علاقه انسان را از آرزوهاى دراز قطع کند و جرقّه بیدارى و تنفّر از اعمال زشت را در دل ها برافروزد.
از شگفت آورترین جمله هاى این خطبه، این جملات است: «ألا وَ إنّ الیَوْمَ المِضْمارَ وَ غَدآ السِّبَاقَ وَ السّبَقَةُ الْجَنَّةُ وَ الْغَایَةُ النّارُ؛ آگاه باشید! امروز روز تمرین و آمادگى و فردا روز مسابقه است. جایزه برندگان، بهشت و سرانجام عقب ماندگان، آتش دوزخ است».
زیرا در گفتار امام (علیه السلام) علاوه بر الفاظ بلند و معانى والا و تمثیل دقیق و تشبیه بجا، سرّى عجیب و معنایى لطیف در جمله «وَ السَّبَقَةُ الْجَنَّةُ، وَ الْغایَةُ النّارُ» نهفته است. امام (علیه السلام) میان دو لفظ «السَّبَقَةُ» و «الغایَةُ»، به دلیل اختلاف معناى ظریف آن ها، جدایى افکنده و در مورد بهشت فرموده است: «السّبَقَةُ الْجَنَّةُ» ولى در مورد جهنّم نفرموده است: «السّبَقَةُ النّارُ»؛ زیرا سبقت جستن، در مورد امرى دوست داشتنى است و این از ویژگى هاى بهشت است که در مورد آتش دوزخ ـ که به خدا از آن پناه مى بریم ـ وجود ندارد. به همین دلیل امام (علیه السلام) نفرموده است: «السّبقةُ النّارُ»؛ بلکه فرموده: «الغایةُ النّارُ»؛ زیرا مفهوم الغایه (پایان) مفهوم گسترده اى است که در هر مورد ممکن است به کار رود، خواه مسرّت بخش باشد یا نه... !
در واقع این واژه مانند واژه «مصیر» و «مآل» است که به معناى «سرانجام» مى آید. همان گونه که خداوند مى فرماید: «(قُلْ تَمَتَّعُوا فَإنَّ مَصیرَکُمْ إِلَى النّارِ)؛ بگو: (چند روزى از زندگى دنیا و لذات آن) بهره گیرید اما سرانجام کار شما (رفتن) به سوى آتش (دوزخ) است». روشن است که در این گونه موارد، جایز نیست که گفته شود: «سَبَقَکُمْ إِلى النّارِ؛ مسابقه شما به سوى آتش است». باز در این خطبه دقّت کن! که باطنش شگفت آور و عمقش زیاد و لطیف است؛ غالب کلمات مولا (علیه السلام) این طور است.
در بعضى از نسخه هاى نهج البلاغه، به جاى «سبقه» «سُبقه» (به ضم سین) آمده است. «سُبقه» نزد عرب، به جایزه اى گفته مى شود که براى برنده مسابقه مى گذارند و معناى هر دو لفظ، به هم نزدیک است؛ چرا که جایزه را براى کار مذموم قرار نمى دهند، بلکه براى کار خوب و پسندیده قرار داده مى شود.
قبلی بعدی