ضرب المثلهای نهج البلاغه
1- مفهوم ضرب‌المثل«حوضی برایشان از آب پر سازم كه تنها خود بتوانم آبش را بكشم» یعنی چه و برای چه كسانی فرموده است؟
2- مفهوم ضرب‌المثل«گوسفند تك رو طعمه گرگ می‌گردد» یعنی چه و به چه مناسبتی حضرت علی ـ علیه السلام ـ ذكر كرده‌اند؟
3- ضرب‌المثل«خاشاك در چشم و استخوان در گلو» یعنی چه، و به چه مناسبت حضرت علی ـ علیه السلام ـ ایراد فرموده‌اند؟
4- معنای ضرب‌المثل«ذمه من گرو سخنانی است كه می‌گویم و تمام آنها را ضمانت می‌كنم» چیست و به چه مناسبتی ایراد شده است؟
5- ضرب‌المثل«شیری می‌خواهند از مادری كه از شیردان باز ایستاده» به چه معنا است و در چه موردی ایراد شده است؟
6- حضرت علی ـ علیه السلام ـ جمله«شما برای تیراندازی نشانه و برای خورنده لقمه و برای حمله كننده شكارید» را درباره چه كسانی فرموده و منظور آن حضرت چه بود؟
7- مفهوم ضرب‌المثل«من بینی و چشم این كار را زده‌ام»[1] چیست و در چه موردی گفته شده است؟
8- مفهوم ضرب‌المثل«تربت ایدیكم» یعنی«دستهای شما به خاك آلوده باد» یعنی چه و در مورد چه كسانی گفته شده است؟
پاسخ ها:
1- مفهوم ضرب‌المثل این است كه: «نقشه‌ای برای آنها(طلحه و زبیر) طرح كنم كه راه فرار از آن را نداشته باشند.»[2]
این ضرب‌المثل را برای طلحه و زبیر فرموده است كه خواهان خون عثمان بودند و جنگ جمل را به راه انداختند.
2- مفهوم ضرب‌المثل این است كه: «از تنهایی و پراكندگی بپرهیز كه انسان تنها طعمه شیطان می‌شود.»[3]
وقتی كه حضرت راجع به اشتباهات خوارج سبك مغز سخن می‌گفت این ضرب‌المثل را بیان فرمودند.
3- این ضرب‌المثل را پیرامون غصب خلافت فرموده‌اند كه حضرت علی ـ علیه السلام ـ در مقابل این غصب صبر و بردباری را پیش گرفتند كه همچون خاری در چشم و استخوانی در لگو او را ناراحت می‌كرد.[4]
4- منظور و مقصود حضرت علی ـ علیه السلام ـ این است كه: در راستی گفتارم تردیدی نیست و باطل و نادرستی در آن راه ندارد. این ضرب‌المثل را آن حضرت هنگامی كه مردم مدینه با او بیعت كردند فرمود.[5]
5- معنای ضرب‌المثل این است كه: طلحه و زبیر توقع دارند من هم مانند عثمان از مال فقرا و مسلمانان هر چه می‌خواهند به ایشان بدهم(لكن من چنین نخواهم كرد).
این ضرب‌المثل را در توبیخ كسانی ایراد می‌كند كه توقعات بی مورد از آن حضرت داشتند.[6]
6- درباره اهل بصره. منظور آن حضرت این است كه: شما بخاطر كم فهمی و نادانی، لشكر بیگانه(اصحاب جمل) را به شهر خود راه دادید كه شما را هدف تیر خودشان قرار داده، و اموالتان را خورده و گرفتارتان ساخته‌اند.[7[
7- این ضرب‌المثل بجای ضرب‌المثل فارسی است كه می‌گویند: «من همه طرف این كار را زیرو رو كرده‌ام» یعنی این كاری كه می‌خواهم انجام بدهم تصمیم نهایی من است. این ضرب‌المثل را حضرت در مورد جنگ با معاویه بیان داشته است و آن را حتمی می‌داند.
8- یعنی خداوند شما را به فقر و پریشانی مبتلا سازد و خیر و نیكی نبینید. این ضرب‌المثل را حضرت علی ـ علیه السلام ـ خطاب به اهل شام فرموده است هنگامی كه در جنگ با اهل شام سستی و سهل انگاری ورزیدند.
پي نوشت ها :
[1] لقد شربت انف هذا الامر و عینه». خطبه 43.
[2] خطبه 137. شماره 4.
[3] خطبه 127، شماره 8.
[4] خطبه 3. شماره 3.
[5] خطبه 16، شماره 1.
[6] خطبه 22، شماره 3.
[7] خطبه 14، شماره 1.
