شماره ردیف: <5>

شماره نسخه: <154>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (5)

آغاز: <مانند نسخه شماره 3827>.

انجام: <مانند نسخه شماره 3827>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ معرب، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: سده 6هـ، عناوین و نشانی ها: سبز، شنگرف و مشکی درشت،  نوع کاغذ: شرقی (خانبالیغ)، تعداد برگ: 311گ، تعداد سطر: 12س، اندازه متن کتاب: 14*11 سانتیمتر، اندازه جلد: 23*18 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج قهوه ای.

ویژگی های نسخه: حاشیه نویسی دارد. روی برگِ آغاز نام کتاب و مؤلّف با خطّ ثلث به رنگِ شنگرف و چند بیت نیز در مدح کتاب شریفِ نهج البلاغة آمده است. پشتِ برگ آغاز، در میانه نقش رنگین و نیز در برگِ دوم در میانه نقش رنگین دیگری هم آمده که متأسفانه در اثر رطوبت و فرسودگی آسیب دیده است. در حواشی ابیاتِ دیگری نیز در مدح کتاب همراه تملکاتی از <حسین بن حیدر حسینی کرکی> و <محمّدشریف بن شمس الدین محمّد> آمده است. باید افزود که برگ 22 و برگِ انجام نسخه، نونویس شده است. روی برگِ پایان، تاریخ ولادت <احمدشریف حسینی بن شمس الدین محمّد مدعوّ به جان بابا> در روز پنجشنبه 23رمضان 939، دیده می شود. دستخطّ مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی، در برگِ قبل از آغاز نسخه، چنین آمده است: <کتاب نهج البلاغة من کلام مولانا الإمام أمیرالمومنین، روحی له الفداء، و النسخة هذه نفیسة جدّاً من کتابات المائة السادسة و فی حواشیها کلمات و تعالیق متخّذة منقولة من شرح البیهقی و الکیذُری و شرح العلامة السید فضل الله الحسینی و غیرهم و فی بعض مواضعه زینت بالذهب المحلول و بالجملة هی من تراث السالفین، فلیغتنم قدرها؛ حرّره العبد الکئیب شهاب الدین الحسینی المرعشی النجفی1380>.

شماره ردیف: <6>

شماره نسخه: <3573>

نام اثر: نسخه دیگر نهج البلاغة (6)

آغاز: افتاده <... محاسن أخبارهم و جواهرهم و جواهر کلامهم حدانی علیه غرض ذکرته فی صدر الکتاب ...>.

انجام: <... هذا آخر الجزء الأوّل ... الحمدلله وحده و صلواته علی سیدنا و عترته الطاهرین وسلامه و هو حسبنا ونعم الوکیل>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ معرب، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: سده 6هـ، عناوین و نشانی ها: ثلث مشکی درشت، نوع کاغذ: شرقی (خانبالیغ)، تعداد برگ: 135گ، تعداد سطر: 13س، اندازه متن کتاب: 19*5/11 سانتیمتر، اندازه جلد: 24*15 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج قهوه ای روشن، عطف تیماج قهوه ای تیره.

ویژگی های نسخه: نسخه ای نفیس، مقابله شده و تصحیح گردیده در هامش با حاشیه نویسی اندک است؛ طبق یاداشت انجام نسخه، مقابله این نسخه در زمان حاکمیتِ فاطمیان مصر در جامع الأزهر صورت گرفته است که از این نظرگاه، اهمیّت فوق العاده ای دارد و نسبت به مطالعاتِ تاریخی ـ جغرافیایی شیعه، بخصوص در حوزه مصر، این نسخه می تواند نقشی ارزنده ایفا نماید؛ عبارت مقابله نسخه چنین است: <أبلغ القاضی فخرالدین ولد القاضی صدرالدین بجامع الأزهر ...> باید افزود که کتابتِ نسخه حاضر، به شیوه خاصّی بوده است که به لحاظ خطّ شناسی، نیازمند مطالعات بیشتری است. ناگفته نماند که افتادگی از آغاز نسخه، یک برگ بیشتر نیست.

شماره ردیف: <7>

شماره نسخه: <5869>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (7)

آغاز: افتاده <... و أراه و أنّ المنافق یتکلّم بما أتی علی لسانه لایدری ماذا له و ماذا علیه ...>.

انجام: <... أیها الإنسان علی ظلعک و تعرف قصور ذرعک و تتأخّر ...> افتاده.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ معرب، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: سده 6هـ، عناوین و نشانی ها: مشکی درشت، نوع کاغذ: شرقی (خانبالیغ)، تعداد برگ: 18گ، تعداد سطر: 17س، اندازه متن کتاب: 5/16* 5/12 سانتیمتر، اندازه جلد: 19*5/15 سانتیمتر، نوع جلد: مشمّعی (گالینگور) قهوه ای، عطف تیماج قهوه ای تیره.

ویژگی های نسخه: نسخه ایست نفیس تنها شامل بخش هایی از باب اوّل (خطب حضرت امیر علیه السلام) می باشد. برگ هایی از نسخه افتاده و پراکندگی هایی دارد.

شماره ردیف: <8>

شماره نسخه: <16107>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (8)

آغاز: <مانند نسخه شماره 3827>.

انجام: <... و أفضل من صحّة البدن تقوی القلب و قال علیه السلام: للمؤمن ثلث ساعات فساعة یناجی فیها ربّه ...> افتاده.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ کهن، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: پنجشنبه اوّل شوّال سال 600، عناوین و نشانی ها: مشکی و شنگرف، نوع کاغذ: شرقی، تعداد برگ: 221گ، تعداد سطر: 14س، اندازه متن کتاب: 18*5/13 سانتیمتر، اندازه جلد: 18*5/13 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج مشکی ضربی با ترنج.

ویژگی های نسخه: این نسخه نیز یکی از نفیس ترین نسخ موجود نهج البلاغةاست و از آغاز تا حکمتِ 390 را شامل است؛ این نسخه در حاشیه تصحیح گردیده و با نسخه کهن تری نیز مقابله شده است؛ برای نمونه عبارتِ بلاغ با نشان <بلغ أفاض الله تعالی علیه> در برگ های <24 و 54> نسخه دیده می شود. حاشیه نویسی اندکی نیز با نشان <هـ> دارد. پنج برگِ آغازین و پنج برگِ انجام نسخه و نیز برگ هایی از جزء دوم کتاب، به خطّ پدر علامه مجلسی (ره) است. باید افزود که این نسخه سالها پیش از این، در کتابخانه مولی محمّدتقی مجلسی در اصفهان قرار داشته است و چند برگ  افتاده از سوی آن مرحوم تکمیل گردیده است و الحمدلله اخیراً به واسطه شخصی برای این کتابخانه عامره خریداری گردید. یادداشت تملّکِ آن مرحوم در پشتِ برگ نخست آمده است و در زیر آن دستخطّ فرزندش <عزیزالله بن محمّدتقی مجلسی> با تاریخ 1061هـ که علامه مجلسی (ره) نسخه را برای

فرزندان ایشان وقف نموده است. دو مهر مربّع ناخوانِ <المتوکّل علی الله محمّد بن ...> در برگِ آغازین نسخه دیده می شود. اثراتِ رطوبت و آسیب دیدگی و نیز ترمیم و وصّالی آنها روی برگ ها مشاهده می شود.

شماره ردیف: <9>

شماره نسخه: <55>

نام اثر: نسخه دیگری از نهج البلاغة (9)

آغاز: <مانند نسخه شماره 3827>.

انجام: <مانند نسخه شماره 3827>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ، نام کاتب: قوام الاسلام ابواسحاق اسماعیل بن یعقوب بن جندی، تاریخ کتابت: اوائل ذی القعده سال 649، عناوین و نشانی ها: مشکی درشت و علائم فاصله ها، شنگرف، محلّ کتابت: قریه یکدحو ... از توابع خوارزم، نوع کاغذ: سمرقندی، تعداد برگ: 221گ، تعداد سطر: 15س، اندازه متن کتاب: 5/13*5/9 سانتیمتر، اندازه جلد: 17*14 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج قهوه ای ضربی با ترنج.

ویژگی های نسخه: این نسخه هم یکی از نفیس ترین نسخه های موجود نهج البلاغة می باشد؛ قوام الاسلام ابواسحاق اسماعیل بن یعقوب بن جندی (کاتب)، خود یکی از شارحان برجسته نهج البلاغه بوده است؛ امّا بر پایه دامنه آگاهی های راقم، تاکنون نسخه ای از شرح وی در کتابخانه های جهان مشاهده نشده است. این نسخه دارای حاشیه نویسی مختصری دارد و برگ آغازین و برگ های 96، 105 تا 108 نونویس گردیده است. برگ ها پراکندگی دارد، روی برگ آغاز تملّک <خلیل مدرّس عبدالعظیم> در 29 شعبان سال 1039هـ و شاگرد او <محمّد کاظم الموتی> آمده است. و نیز مهر مربع <اللهم صلّ علی محمّد و آل محمّد> و مهر مربع دیگری که خوانا نیست دیده می شود. همچنین تملّک <ملا کریم بن ملاّ حسن> در پایان نسخه آمده است. دستخطّ مبارک بنیانگذار و مؤسس کتابخانه درچهار برگ آغازین نسخه چنین آمده است: <بسم الله الرحمن الرحیم، أقول ممّا وجدته هذه الأبیات فی شرح النهج للعلامة محمّد بن الحسین الکیدری الذی سمّاه حدائق الحقائق و قد نسبها إلی نفسه النفیسة، قدّس سرّه الشریف:

نهج البـــلاغة نهج کلّ سداد مسدّد            نهج المــــــرام لــکـــلّ قرم أمجد

یامـــن یبیت و همّـــه درک العلی            فــــاسلکــه تحظّ لما تروم و تـرود

إنسان عین العلــــوم بــــإسرها             مضـمــــــونه و ذووالبصــائرشهد

بهر النجوم الزهر بک شمس الضحـی            معنی و ألفــــــــــاظاً برغم الحد

ینبـــــــوغ مجموع العلوم رمی به             نحـــــــــو الانام لیقتضیه المهتدی

فیه الطـــــــــلاب النهایت مقـنع            فلینــــــــظر منه الناظر المسترشد

صلّـــــــی الإله علی منظّمه الذی            فاق الــــــــوری بکمالـه و المحتد

انتهی ما وجدته فی ذلک الشرح المنیف و کان زیارتی لذلک الشرح فی أخریات ذی القعدة 1370، عند الأخ الفاضل السید محمّدعلی الروضاتی، ثمّ فزت بزیارة شرح العلامة الشیخ عبدالرحمن بن محمّد بن إبراهیم العتائقی الغروی و کانت النسخة بخطّ تلمیذه الشیخ محمّد بن علی بن محمّد بن محمّد بن رشیدالدین و کان الفراغ من کتابته فی شهر جمادی الأولی سنة 786، فی المشهد المقدّس و الذی رأیته کان  الجزء الثالث من الشرح و تاریخ الفراغ من تألیفه فی شهر شعبان سنة 780، فی الغری الشریف و عندی أنّ هذا الشرح من أحسن الشروح علی النهج و أشار فی ذلک الشرح  أنّه اختار من أربعة شروح: شرح ابن ابی الحدید و شرح قطب الدین الکیدری و شرح ابن میثم الکبیر و شرح القاضی عبدالجبّار و هذه النسخة التی رأیتها کانت من موقوفات المدرسة النمازیة الواقعة فی بلدة خوی من بلاد أذربیجان جاء بها إلی الأخ الحجّة الفاضل الشیخ جابر الفاضلی الخوئی من علمائها؛ و وجدت بخطّ العلامة الفاضل أبی یوسف یعقوب بن أحمد النیشابوری علی ظهر نهج البلاغة من منظومات نفسه:

نهج البلاغة نهــــج مهیـع جدد               لمن یریــــــــــد علوّ  آماله أمد

یا عادلاً عنه تبعی بالهـوی رشداً               أعـدل إلیه ففیه الخیــــر و الـرشد

و الله و الله إنّ التــــارکین عموا              عن شافیات عظــــــات کلّها سدد

کــــأنّها العقد منظوماً جواهـرها              صلّــــــی علی ناظمیها ربّنا الصمد

مـا حالهـم دونها إن کنت تنصفنی              إلاّ العنود و إلاّ البـــــغی و الحسـد.

و کتب العلامة الأدیب الشیخ الحسن بن فادار القمّی بخطّه علی ظهر نهج البلاغة

نهج البلاغــة من کــلام المرتضی               جمـــــــــع الرضی الموسوی السید

بهــــــــر العقول بحسنه و بهائه               کـــــــــالدرّ  فصّل نظمه بزبرجد

ألفاظـــــــــــــه عربیة لکنّها               علــــــــــــویة حلّت محلّ الفرید

فیه لارباب البلاغــــــــة مقنع                من یغـــــــن بـاستظهاره یستسعد

و تری العیون إلیه صــوراً إن تلا                منه کتابـــــــــــاً رایعاً فی مشهد

أعجب به کلمـــــاته فد ناسبت                 کلمـــــــات  خیرالناس طرّاً أحمد

نعم المعین علی الخطــــابة للفتی                 و به إلی طرق الفصــــاحة یهتدی

و أجدّ یعقوب بـــــن احمد ذکره                بعلوّ همّتـــــــــــه و طیب المولد

و دعی إلیه محرّضاــــــً أصحابه                فعــــــــل الحنیفی الکریم المرشد

العــــاقل الندب الأدیب المکتسی               لبس العفــــــــاف الناصح المتودّد

منه أبا الحسن الفتـــــی متمسّکاً               بعــــراه و أرق إلــی المجرّة و أصعد

وأسهر و صلّ و صمّ و ذاکرواستطر              و احفظ و بـــرّ و زلّ و إسم و أسعد

انتهی أقول لایخفی أنّ ابن فادار من مشاهیر علماء الشیعة و عصره، کذا الشیخ یعقوب بن أحمد فلاتغفل و العجب أنّه جهل قدرهما فی معاجم التراجم>.

منبع :حسین متقی ؛گزارشی از دستنويس های کهن نهج البلاغه، شروح، گزيده ها و ترجمه های آن موجود در کتابخانه حضرت آيت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)