شماره ردیف: <69>

شماره نسخه: <6/14881>

نام اثر: نسخه دیگری از ترجمه عهد مالک اشتر (3)

آغاز: <مانند نسخه شماره 29/187>.

انجام: <مانند نسخه شماره 29/187>.

گزارش نسخه: نوع خط: نستعلیق، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: سال 1150هـ، عناوین و نشانی ها: قرمز، نوع کاغذ: شرقی، تعداد برگ: 27گ (154ب ـ 181 الف)، تعداد سطر: چلیپا، اندازه متن کتاب: 19*12 سانتیمتر، اندازه جلد: 28*18 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج قهوه ای.

ویژگی های نسخه: برگ ها مجدول به زر، مرکّبِ مشکی، لاجور و جوهر نارنجی است.

شماره ردیف: <70>

شماره نسخه: <2/765>

نام اثر: ترجمه عهدنامه مالک اشتر 

از: سید محمّدباقر بن مرتضی طباطبایی یزدی (د. سال 1298هـ)

زبان: فارسی

گزارش متن: ترجمه نامه <53> کتابِ شریف نهج البلاغة، مشهور به عهدنامه مالک اشتر است؛ امیر مؤمنانعلیه السلام در آن دستورات حکومتی را به مالک اشتر (د. 37 یا 38هـ) که عازم حکومت و ولایت مصر بوده، گوشزده می نماید. این ترجمه مستقل نیست و در واقع بخش نخستِ رساله فیروزجات طوسیه مؤلّف است که این ترجمه را در ضمن آن اثر گنجانده است و از آنجایی که با موضوع این مقاله مرتبط بود، از آن یاد می شود؛ باید افزود که در نیمه دوم آن  رساله، خطبه حضرت امام رضا علیه السلام شرح گردیده است. این ترجمه به صورتِ تحت اللفظی بوده و در پایان نیز، نگارنده آن مطالبی را در شرح و تفصیل عهدنامه نگاشته است که در خور توجّه می باشد.

آغاز: <(282 الف) بسم الله الرحمن الرحیم هذا ما أمر به عبدالله علی أمیرالمؤمنین مالک بن الحارث الأشتر ... یعنی این چیزی است که امر فرموده است به آن بنده خدا علی امیرالمومنین، مالک بن حارث اشتر را عهد خودش ... أمره بتقوی الله و إیثار طاعته و اتّباع ما أمر به فی کتابه من فرائضه و سننه ... امر فرموده است مالک را به پرهیزکاری از خدا و اختیار کردن طاعت آن مولا و متابعت کردن آنچه  را که امر فرموده است به آن در کتاب کریم خود ...>.

انجام: <... (292ب) و هو آخره و أنا أسئل الله بسعة رحمته ... و باینها عهدنامه تمام می شود که حضرت فرموده است و من سؤال می کنم از خدا بسعه رحمت او ...؛ اگر چه رساله مبارکه سلطان عالم امکان امیرالمومنین علیه السلام کافی است در بیان طریق ریاست و سیاست بلکه وافی است  به بیان لوازم تهذیب اخلاق و تدبیر منزل نیز پس جامع است مراتب ثلاثه حکمت عملیه را؛ لکن چون فصل ... از امور متعلّقه بسلطنت و مملکت داری در این عجاله سمت تحریر یافت، خوش دارم که تکمیل نمایم مطلب را به بیان از کلمات نافعه مستفاده از اخبار ... (301 الف) آنچه در باب کیفیتِ سیاستِ مدن در این عجاله ذکر شد کافی است از برای کسی که طالب ریاست عالمین و سلطنت نشأتین باشد وفّق الله تعالی سلطان الإسلام للعمل و إنّه الموفّق و المعین>.

گزارش نسخه: نوع خطّ: نسخ (متن) و نستعلیق (ترجمه)، نام کاتب (مترجم): نسخه اصل به خطّ مترجم (سیّد محمّدباقر طباطبایی)، تاریخ کتابت (ترجمه): سال های پایانی سده 13هـ، عناوین و نشانی ها: مشکی، نوع کاغذ: فرنگی، تعداد برگ: 19گ (282 الف ـ 301 الف)، تعداد سطر: 20س (میانگین)، اندازه متن کتاب: 16*13 سانتیمتر، اندازه جلد: 5/21*17 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج قرمز، ضربی، مجدول با ترنج، سرترنج و لچک ترنج زمینه گل و بوته.

ویژگی های نسخه: نسخه ای نفیس است. در حاشیه تصحیح گردیده و قلم خوردگی هایی که حاکی از اصل بودن نسخه دارد در برخی فقرات دیده می شود. در برخی برگ ها همانند برگ ( 288ب) حاشیه نویسی نیز دارد.

شماره ردیف: <71>

شماره نسخه: <8838>

نام اثر: ترجمه نهج البلاغة[iii]

از: جمال الدین ... (سده 10هـ)

زبان: فارسی

گزارش متن: ترجمه فارسی نهج البلاغة است که ابتدا متن کتاب آمده است و سپس مترجم به ترجمه عبارات آن پرداخته و به مناسبت ابیاتی نیز آورده است. باید افزود نام مترجم (جمال الدین) در حاشیه برگ 53ب نسخه مورد گفتگو آمده و به نظر می رسد تاریخی که در انجام نسخه آمده (26 شعبان 955)، مربوط به تاریخ اتمام ترجمه بوده باشد؛ بر این پایه، مترجم از مشاهیر و دانشمندان سده دهم هجری قمری خواهد بود.

آغاز: <بسمله، امّا بعد پس از حمد الهی و درود برحضرت رسالت پناهی، صلّی الله علیه وآله، إنّی أخبرکم عن أمرعثمان، پس بدرستی که من خبر می دهم شما را از کار عثمان ...>.

انجام: <... و الحمدلله و سپاس فراوان مر خداوند عالمیان راست و صلواته علی محمّد و آله و درود و رحمت بر محمّد و آله طیبین او باد و سلّم تسلیماً و سلام و تحیت فرستاد ...؛ تمّت هذه الترجمة>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ (متن) و نستعلیق (ترجمه)، نام کاتب: نصیرالدین عبدالغفار بن نظام الدین محمود بن نصیرالدین عبدالغفار بن محیی الدین احمد بن تقی الدین محمّد، تاریخ کتابت: 26 شعبان 955، (گویا تاریخ ترجمه)، عناوین و نشانی ها: شنگرف، نوع کاغذ: شرقی، تعداد برگ: 240گ، تعداد سطر: 19س، اندازه متن کتاب: 17*5/6 سانتیمتر، اندازه جلد: 5/23*12 سانتیمتر، نوع جلد: دو رو تیماج (برون: قهوه ای، یک طرف مجدول و منقوش زیبا، طرف دیگر  با ترنج  و سرترنج زمینه گل و بوته و نگاره های اسلیمی، درون: زرشکی)، دارای لبه برگردان (طبله).

ویژگی های نسخه: این نسخه ارزشمند در حاشیه تصحیح گردیده و مقابله نیز شده است، برخی برگ ها، علامت بلاغ دارد؛ نیز برخی برگ ها، حاشیه نویسی دارد. در انجام، سه برگ زیاداتی آمده است که گفته شده از خطّ سید رضی رحمة الله علیه، نقل گردیده است که از این حیث حائز اهمیّت فراوان است. همچنین یک مهر بیضی <بنده شاه نجف قطب الدین 1080> آمده است و نیز در برگِ پایانی تملّک <ملا علی بن حاجی باقر بن علی> دیده می شود.

شماره ردیف: <72>

شماره نسخه: <12927>

نام اثر: ترجمه و شرح خطبه شقشقیه

از: محمّدخلیل حسینی (سده13هـ)

زبان: فارسی

گزارش متن: ترجمه و شرح فارسی خطبه شقشقیه (خطبه سوم نهج البلاغة) است که به خواهش <شاهزاده محمّدعلی> شرح و ترجمه گردیده است و به نظر می رسد این ترجمه و شرح، مربوط به اوایل سده 13هـ بوده باشد.

آغاز: <بسمله، الحمدلله ربّ العالمین و الصلوة و السلام ... امّا بعد این چند کلمه ای است که حسب الامر اشرف مطاع آفتاب شعاع ...>.

انجام: <... گفت ابن عباس: تأسّف نخوردم من بر سخنی مثل تأسف خوردن من بر آن کلام، کاش امیرالمؤمنین علیه السلام می رسید از این سخن بجایی که می خواست، تمّ الکتاب بعنوان الله  الملک  الوهّاب>.

گزارش نسخه: نوع خطّ: نسخ زیبا، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: 1221هـ، عناوین و نشانی ها: قرمز، نوع کاغذ: فرنگی، تعداد برگ: 30گ، تعداد سطر: 9س، اندازه متن کتاب: 12*5/8 سانتیمتر، اندازه جلد: 5/20*5/14 سانتیمتر، نوع جلد: ساغری مشکی یک لایی با ترنج.

ویژگی های نسخه: در حاشیه تصحیح گردیده است؛ پیش از <برگ4>، یک یا دو برگ افتادگی دارد. در انجام مهر بیضی <یا هادی المضلّین> دیده می شود که گویا مربوط به مالک نسخه است که قاعدتاً نامش <هادی> بوده است.

شماره ردیف: <73>

شماره نسخه: <8354>

نام اثر: نسخه دیگری از ترجمه و شرح خطبه شقشقیه (2)

آغاز: <بسم الله الرحمن الرحیم، سید، رضی الله عنه، در کتاب نهج البلاغة به طریق روایت خود از ابن عباس ... أما و الله لقد تقمّصها ابن أبی قحافة، یعنی آگاه باش ...>.

انجام: <مانند نسخه شماره 12927>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: 23 ماه صفر سال 1235، عناوین و نشانی ها: شنگرف، نوع کاغذ: فرنگی آبی ضخیم، تعداد برگ: 34گ، تعداد سطر: 13س، اندازه متن کتاب: 16*7 سانتیمتر، اندازه جلد: 13*5/12 سانتیمتر، نوع جلد: مقوّایی با روکش کاغذی آبی، عطف: تیماج یشمی.

ویژگی های نسخه: در حاشیه تصحیح گردیده است؛ در انجام نسخه متن سؤالاتی که <رجل من أهل السواد> از حضرت امیرعلیه السلام پرسیده، همراه پاسخ آن به نقل از شرح نهج البلاغة قطب الدین کیدری وهمچنین متن ابیاتِ معروفِ منسوب به <شاه نعمت الله ولی> که حوادثِ آینده را پیش بینی نموده است، دیده می شود.

شماره ردیف: <74>

شماره نسخه: <793>

نام اثر: تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین

از: ملا فتح الله بن شکرالله، کاشانی (د. سال 988هـ)

زبان: فارسی

گزارش متن: شرح و ترجمه مختصرِ کتابِ شریف نهج البلاغة است که با استفاده از شروح کهنِ نهج البلاغة، همانند شرح ابن میثم بحرانی و دیگران، به فارسی نگارش یافته است؛ این کتاب نخستین بار در سال 1275هـ به صورت سنگی در تهران به چاپ رسیده است.

آغاز: <بسمله، باب المختار من حکم أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام این باب در بیان آن چیزی است که برگزیده شده است... کن فی الفقنة کابن اللبون، باش در زمان فتنه همچو شتر بچه که ...>.

انجام: <... و أجسادهم فی العمل و جسدهای ایشان درین جهان در عمل کردنست و مشغول بعبادت حضرت منّان، تمّت الخطب بعون الله و حسن توفیقه>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: چهارشنبه 3 شوال سال 1082، عناوین و نشانی ها: شنگرف (متن) و مشکی (ترجمه)، نوع کاغذ: شرقی آهار مهره، تعداد برگ: 118گ، تعداد سطر: 19س، اندازه متن کتاب: 17*5/10 سانتیمتر، اندازه جلد: 5/26*5/18 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج مشکی، با ترنج و سرترنج زمینه گل و بوته و نگاره های اسلیمی.

ویژگی های نسخه: این نسخه مشتمل بر کلماتِ قصار (باب سوم) است و در فهرست نگاری نخست، به عنوان ترجمه و شرح نهج البلاغة از مؤلّفِ ناشناخته معرّفی شده بود که بدین وسیله استدراک می گردد. این نسخه در حاشیه تصحیح گردیده و حاشیه نویسی مختصری در برخی برگ ها دارد. برگ ها مجدول به زر، مشکی، لاجورد و شنگرف بوده و اثراتِ ناچیزی از چربی و رطوبت در برخی برگ ها مشاهده می گردد. برخی اوراق فرسوده شده که بعضی از آنها مرمّت گردیده است. روی آغازین برگِ نسخه، تملّکِ <نجفقلی زنگنه> به تاریخ 1121هـ، همراه مهر مربّع <نجفقلی دارد امید لطف 1113> و نیز تملّکِ <محمّدرضا بن محمّدافضل لاری> با تاریخ 1169هـ و همچنین از همین شخص، با تاریخ ربیع الثانی 1176هـ دیده می شود. در انجام نسخه با قلم مداد، یادداشتی نوشته شده که ناخواناست.

شماره ردیف: <75>

شماره نسخه: <2442>

نام اثر: نسخه دیگری از تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین (2)

آغاز: <بسمله، الحمدلله الذی هدانا لهذا و ما کنّا لنهتدی لولا أن هدانا الله ...؛ امّا بعد بر ذوی بصائر ثاقبه و خواطر باهره مخفی نیست که ترقّی به مدارج قرب الهی و وصول بمنهج نامتناهی ...>.

انجام: <... و مراد بمحاربه خدا و رسول خدا محاربه مسلمانان است با دشمنان آن حضرت ...> افتاده.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ (عباراتِ متن مُعرب)، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: اوائل سده 13هـ (بخش نویس: 1261هـ)،  عناوین و نشانی ها: مشکی و شنگرف، نوع کاغذ: فرنگی آهار مهره، تعداد برگ: 231گ، تعداد سطر: 21س، اندازه متن کتاب: 5/21*5/11 سانتیمتر، اندازه جلد: 5/31*19 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج مشکی فرسوده.

ویژگی های نسخه: این نسخه در هامش تصحیح گردیده است. در انجام نسخه، منتخب چهل سوره از تورات منسوب به حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام آمده که از نظر فهرست نگار کتابخانه، دور مانده است.

شماره ردیف: <76>

شماره نسخه: <5502>

نام اثر: نسخه دیگری از تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین (3)

آغاز: <مانند نسخه شماره 2442>.

انجام: <... و هو حسبنا او بس است ما در هر دو سرا و نعم الوکیل ... و تحیة فرستاد برو سلامی بر وجه تمام>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ (دو قلم)، نام کاتب: علی بن محمّد، شولستانی، تاریخ کتابت: پنجشنبه 22 ماه شوال سال 1099، عناوین و نشانی ها: شنگرف و مشکی، نوع کاغذ: فرنگی قدیم، تعداد برگ: 447گ، تعداد سطر: 23س، اندازه متن کتاب: 5/22*5/11 سانتیمتر، اندازه جلد30*5/20 سانتیمتر، نوع جلد: مشمّعی (گالینگور)، عطف تیماج قهوه ای.

ویژگی های نسخه: در حاشیه تصحیح گردیده است و حاشیه نویسی مختصری نیز دارد، ضمناً سِماعی نیز با عبارتِ <بلغ سماعاً أیده الله تعالی> دارد. روی آغازین برگ و پایان نسخه مهر مستطیل <لا إله إلا الله الملک الحقّ المبین عبده علی أکبر 1231> آمده است. گفتنی است پس از اتمام نسخه، یک شرحی برای خطبه شقشقیه، آمده است که به نظر می رسد از خود ملا فتح الله کاشانی باشد که جا داشت به نحو مستقل، از سوی فهرست نگار معرفی می گردید.

منبع :حسین متقی ؛گزارشی از دستنويس های کهن نهج البلاغه، شروح، گزيده ها و ترجمه های آن موجود در کتابخانه حضرت آيت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)