نامه ای از آن حضرت (علیه السلام) به عثمان بن حنيف که عامل او در بصره بود، وقتی که شنيد به مهمانی قومی از مردم بصره دعوت شده و به آنجا رفته است.
اما بعد. ای پسر حنيف به من خبر رسيده که مردی از جوانان بصره تو را به سوری فرا خوانده و تو نيز بدانجا شتافته ای. سفره ای رنگين برايت افکنده و کاسه ها پيشت نهاده.
هرگز نمی پنداشتم که تو دعوت مردمی را اجابت کنی که بينوايان را از در می رانند و توانگران را بر سفره می نشانند. بنگر که در خانه اين کسان چه می خوری، هر چه را در حلال بودن آن ترديد داری از دهان بيفکن و آنچه را، که يقين داری که از راه حلال به دست آمده است، تناول نمای.
بدان، که هر کس را امامی است که بدو اقتدا می کند و از نور دانش او فروغ می گيرد. اينک امام شما از همه دنيايش به پيرهنی و ازاری و از همه طعامهايش به دو قرص نان اکتفا کرده است. البته شما را يارای آن نيست که چنين کنيد، ولی مرا به پارسايی و مجاهدت و پاکدامنی و درستی خويش ياری دهيد.
به خدا سوگند، از دنيای شما پاره زری نيندوخته ام و از همه غنايم آن مالی ذخيره نکرده ام. و به جای اين جامه، که اينک کهنه شده است، جامه ای ديگر آماده نساخته ام.
آری، در دست ما از آنچه آسمان بر آن سايه افکنده است، «فدکی» بود که قومی بر آن بخل ورزيدند و قومی ديگر از سر آن گذشتند و بهترين داور خداوند است.
فدک و جز فدک را چه می خواهم که فردا ميعاد آدمی گور است. در تاريکی آن آثارش محو می شود و آوازه اش خاموش می گردد. حفره ای که هر چه فراخش سازند يا گور کن بر وسعتش افزايد، سنگ و کلوخ تن آدمی را خواهد فشرد و روزنه هايش را توده های خاک فرو خواهد بست.
و من امروز نفس خود را به تقوا می پرورم تا فردا، در آن روز وحشت بزرگ، ايمن باشد و بر لبه آن پرتگاه لغزنده استوار ماند.
اگر بخواهم به عسل مصفا و مغز گندم و جامه های ابريشمين، دست می يابم.
ولی، هيهات که هوای نفس بر من غلبه يابد و آزمندی من مرا به گزينش طعامها بکشد و حال آنکه، در حجاز يا در يمامه بينوايی باشد که به يافتن قرص نانی اميد ندارد و هرگز مزه سيری را نچشيده باشد.
يا شب با شکم انباشته از غذا سر بر بالين نهم و در اطراف من شکمهايی گرسنه و جگرهايی تشنه باشد. آيا چنان باشم که شاعر گويد:
و حسبک داء آن تبيت ببطنة و حولک اکباد تحنّ الی القدّ
«تو را اين درد بس که شب با شکم سير بخوابی و در اطراف تو گرسنگانی باشند در آرزوی پوست بزغاله ای»
آيا به همين راضی باشم که مرا امير المؤمنين گويند و با مردم در سختيهای روزگارشان مشارکت نداشته باشم يا آنکه در سختی زندگی مقتدايشان نشوم
مرا برای آن نيافريده اند که چون چارپايان در آغل بسته که همه مقصد و مقصودشان نشخوار علف است، غذاهای لذيذ و دلپذير به خود مشغولم دارد يا همانند آن حيوان رها گشته باشم که تا چيزی بيابد و شکم از آن پر کند، خاکروبه ها را به هم می زند و غافل از آن است که از چه روی فربه اش می سازند. و مرا نيافريده اند که بی فايده ام واگذارند، يا بيهوده ام انگارند، يا گمراهم خواهند و در طريق حيرت سرگردانم پسندند
گويی يکی از شما را می بينم که می گويد، اگر قوت پسر ابو طالب چنين است، بايد که ناتوانيش از پای بيفکند و از نبرد با هماوردان و کوشيدن با دليران بازش دارد.
بدانيد، که آن درخت که در بيابانها پرورش يافته، چوبی سخت تر دارد و بوته های سرسبز و لطيف، پوستی بس نازک. آری، درختان بيابانی را به هنگام سوختن، شعله نيرومندتر باشد و آتش بيشتر.
من و رسول خدا، مانند دو شاخه ايم که از يک تنه روييده باشند و نسبت به هم چون ساعد و بازو هستيم. به خدا سوگند، که اگر همه اعراب پشت به پشت هم دهند و به نبرد من برخيزند، روی برنخواهم تافت و اگر فرصت به چنگ آيد به جنگ بر می خيزم
و می کوشم تا زمين را از اين شخص تبهکار کج انديش پاکيزه سازم. چنانکه گندم را پاک کنند و دانه های کلوخ را از آن بيرون اندازند.
ای دنيا از من دور شو، افسارت را به پشتت افکندم. من خود را از چنگالهايت رها کردم و از دامهايت بيرون افکندم و از آن پرتگاهها که بر سر راه من کنده ای اجتناب کرده ام.
آن گردن فرازانی که با دليريهايت فريفتی، اکنون کجايند آن مردمی، که به زرق و برقهايت مفتون ساختی، چه شدند آری همه در گور خفته اند.
به خدا سوگند، اگر تو موجودی مجسم بودی و پيکری محسوس، به خاطر آن گروه از بندگان خدا که به سراب آرزوها فريفته ای و آنها را در گودالهايی که بر سر راهشان تعبيه کرده ای، سرنگون ساخته ای و پادشاهانی که به ورطه نابودی سپرده ای و به آبشخور بلا- آنجا که هيچکس را از آن بازگشتنی نيست- کشيده ای، حد خد را بر تو جاری می ساختم.
فسوسا که هر کس بر لغزشگاه تو پای نهاد، سرنگون شد و هرکس کشتی بر گرداب تو راند، غرقه گشت و هر که از چنبر تو سر بيرون کشيد، پيروز شد.
آنکه از تو در امان مانده، باکی از آن ندارد که روزگار بر او تنگ گيرد، زيرا دنيا در نظر او روزی است بر آستان غروب.
از نزد من دور شو، در برابر تو سر فرود نمی آورم که بر من سروری جويی و زمام کارم را به دست تو نسپارم که هر جا که خواهی مرا بکشی. به خدا سوگند- تا مشيت خداوند چه باشد- که نفس خويش را چنان پرورش دهم که چون قرص نانی يابد شادمان شود و به جای هر نانخورش به نمک قناعت ورزد.
و چشمانم را چنان به گريه وادارم که سرچشمه اشکش بخشکد و سرشکش به پايان رسد.
آيا شتر، شکم را به چرا انباشته است. و اينک به قرارگاه خود می رود يا آن گوسفند از علف اشباع گشته و اينک به آغل خود روی می نهد
آيا علی نيز سير شده و اينک از تلاش باز ايستاده است اگر علی پس از ساليان دراز به آن گوسفند يا شتر رها شده در علفزار، شباهت يافته باشد، چشمش روشن باد.
خوشا به حال کسی که وظيفه خود را نسبت به پروردگارش گزارده باشد و در بلای خويش صابر باشد و شب هنگام خواب را بر چشم خود حرام کند، يا چون خواب بر او غلبه کند، زمين را نهالی و دستهای خود را بالش سازد. در ميان مردمی که از وحشت قيامت شب را زنده داشته اند و از جامه خواب دوری گزيده اند
و لبهايشان به ذکر پروردگارشان می جنبد و گناهانشان در اثر آمرزش خواستن فراوانشان ناچيز گشته است. «اينان حزب خداوندند و حزب خداوند رستگارند.»
پس ای پسر حنيف، از خدا بترس. به همان چند قرص نان اکتفا کن تا از آتش رهايی يابی.
