نهج البلاغه( ترجمه و شرح فيض الاسلام)
معرفى اجمالى
كتاب« ترجمه و شرح نهج البلاغه( فيض الاسلام)»، تاليف سيد على نقى فيض الاسلام به زبان فارسى ترجمه كتاب شريف نهج البلاغه است.
مولف در انگيزه اين ترجمه در ديباچه كتاب بيان مى دارد،« از سال هاى دراز اين كتاب مقدّس مورد مطالعه اين بنده بوده، روز به روز شوقم به خواندن و انديشه در آن زيادتر مى شد، گويا چيزى نمى ديدم؛ مگر كتاب نهج البلاغه و سخنى نمى شنيدم؛ مگر فرمايش هاى اميرالمؤمنين علىّ( عليه السّلام) و هر گاه با فضلا و دانشمندان ملاقاتى پيش مى آمد، قبل از شروع به هر سخن، در باب عظمت و بزرگى نهج البلاغه سخن گفته به آنان يادآورى مى نمودم كه سيّد شريف رضى( رحمه اللّه) يكى از شاهكارهاى تأليف را در اين كتاب بكار برده؛ زيرا با اين كه اميرالمؤمنين( عليه السّلام) را كلام غير فصيح و غير بليغ نيست، در ميان كلماتش نيكوترين سخنان را انتخاب نموده، الْأَفْصَحُ فالأَفْصَح و الأَبْلَغُ فالأَبْلَغُ را اثبات و اين نكته را كاملا رعايت كرده است، و گاهى در بعضى از مجالس دينى و مذهبى پاره اى از كلمات اين كتاب را خوانده و معنى آن را بيان مى كردم، شنوندگان به شگفت آمده مى گفتند، اگر علماء و رجال دينى ترجمه فرمايش هاى امام علىّ( عليه السّلام) را در كتاب نهج البلاغه، به طورى كه در خور فهم هر فارسى زبان باشد، نوشته بودند، همه از آن بهره مند مى شدند، و ليكن افسوس كه از ترجمه و شرح هايى كه در دسترس است، چنان كه بايد استفاده نمى شود، بنابراين بر نگارنده واجب شد كه دست از هر كار بردارم( حتّى از ترجمه و تفسير قرآن كريم كه از مدّتى به نوشتن آن مشغول بوده، براى اتمام آن سعى و كوشش بسيار داشتم) و اين كتاب جليل را به زبان فارسى سليس و روان ترجمه نموده و كلمات و جملاتى كه محتاج به شرح باشد، ميان دو خطّ قوسى به اجمال و اختصار بيان نمايم تا ترجمه و شرح با هم فرق داشته، همه از آن بهره مند گردند».
ساختار كتاب
كتاب، در دو جلد كه جلد اول خود شامل سه جزء، ديباچه، مولف كتاب نهج البلاغه سيد رضى، آغاز كتاب نهج البلاغه مقدمه سيد رضى و باب المختار من خطب أميرالمؤمنين( ع) است.
جزء دوم، دنباله خطب امام على( ع) و جزء سوم نيز به همين منوال است.
جلد سوم كتاب نيز در سه جزء چهار، پنج و شش مى باشد كه در جزء چهارم ادامه خطب و جزء پنجم نامه هاى و جزء آخر حكمت ها و كلمات قصار مى باشد.
مولف در بيان ترجمه كتاب از متن فارسى استفاده كرده و در مقابل هر جمله و يا لغتى كه احتياج به شرح داشته است، داخل پرانتز اين امر صورت گرفته است.
گزارش محتوا
جزء اول كتاب، شامل ديباچه كه درباره كتاب نهج البلاغه و انگيزه تاليف اين اثر است و در قسمت بعد به زندگى و معرفى سيد رضى پرداخته شده است. در بخش بعدى، هشت مقدمه از سيد رضى بر اين كتاب آورده است. در بخش دوم هشتاد و نه خطبه آورده شده است كه فقط شامل ترجمه و شرح مختصر آن ها مى باشد؛ همانند:« سوگند به خدا من مانند كفتار خوابيده نيستم كه صيّاد مدّتى در كمين آن نشسته براى فريبش به دست يا به چوب آهسته، آهسته به زمين مى زند تا اين كه( از خواب جسته كسيرا نه بيند به دنبال صدا از خانه بيرون آمده) دستگيرش نمايد، بلكه( نمى گذارم دشمن مسلمانان را فريب دهد و فتنه و آشوب بر پا كند، پس) به همراهى كسى كه رو به حقّ آورده و شنوا و فرمان بردار است، شمشير مى زنم و با گنه كارى كه از حقّ رو گردانيده، شكّ و ترديد در آن دارد، جنگ مى كنم تا زنده هستم، پس سوگند بخدا از زمان وفات رسول اكرم( ص) تا امروز هميشه من از حقّ خود محروم و ممنوع بر كار خويش تنها ايستاده بودم.»
در جزء دوم نيز تا شماره صد و سه و نه آمده و در جزء سوم تا شماره صد و هشتاد وپنج را شامل مى شود.
جزء چهارم كه در جلد دوم قرار گرفته است تا پايان خطب امام را دربرگرفته است. جزء پنجم، شامل هفتاد و نه نامه كه در اول هر نامه موضوع آن را به غير از عنوان نيز بيان شده است؛ همانند:
« 51- از نامه هاى آن حضرت عليه السّلام است، به كارگردانانش كه خراج گير بودند.
( در آن از آزار رساندن براى گرفتن خراج و وادار نمودن به فروش چيزى كه فروشش زيان دارد، نهى مى فرمايد): 1- اين نامه از بنده خدا علىّ اميرمؤمنين( ع) است، به باج گيران: پس از ستايش خدا و درود بر پيغمبر اكرم، هر كه از آن چه به سويش بر مى گردد( حساب و وارسى روز رستخيز) نترسيد، براى خود چيزى كه او را( از عذاب و كيفر) نگاه دارد، پيش نفرستاده است، و بدانيد آن چه به انجام آن مأمور شده ايد، اندك است و پاداش آن بسيار، و اگر نبود در آن چه خدا نهى فرموده، از قبيل ستم و زياده روى كيفرى كه از آن بترسند در پاداش دورى از آن، چيزى است كه عذرى نيست، در ترك خواستن آن( گيرم مخالفت دستور را كيفرى نبود؛ ولى پيروى از آن را پاداشى دهند كه نمى توان از آن چشم پوشيد)».
از موارد ديگرى كه در اين بخش به چشم مى خورد، دسته بندى محتواى نامه ها است كه به صورت شماره عددى قابل توجه است.
در جزء پايانى كتاب كه با نام« حكمت ها و پندها» زينت يافته است، داراى چهارصد و هفتاد و دو مورد حكمت و پند مى باشد؛ مانند:« 468- امام عليه السّلام به زياد ابن ابيه فرمود:
هنگامى كه او را بر فارس و جاهايى كه در قلمرو آن بود، جانشين عبداللّه ابن عبّاس گردانيد، در ضمن سخن درازى كه بين ايشان بود و او را در آن سخن از پيش گرفتن ماليات( از رعيّت) نهى نمود: 1 عدل و انصاف را( با رعيّت) به كار بر، و از بيراهه رفتن و ستم بترس، زيرا بيراهه رفتن( بى انصافى) منجرّ به آوارگى( آنان) مى شود، و ظلم و ستم به شمشير( نزاع و زد و خورد بين رعيّت و والى) مى كشاند( يا ستم سبب ميشود كه والى بدست رعيّت كشته شود)».
ايشان در بيان گوشه اى از رنج خود براى سامان بخشى اين ترجمه در مقدمه جزء ششم چنين گفته است:
« من پس از درك علوم و معارف دينيه از سال هاى دراز، اين كتاب شريف و شروح عربى و فارسى آن را مطالعه نموده و در اطراف آن صدها كتاب تفسير و فقه و اخبار و فلسفه و كلام و تاريخ و لغت و رجال و ديگر علوم مختلفه را با دقت خوانده و زير و رو كرده ام... اين بنده سال هاست قدم در اين راه نهاده، خواستم نسخه بسيار صحيح با اعراب درست از آن چه سيد شريف رضى از سخنان مولا اميرالمؤمنين( ع) تأليف و جمع آورى نموده آماده ساخته با ترجمه شرحى كه همه از آن سودمند گردند، به هم دينان و هم ميهنان گرامى هديه نمايم و اينك توفيق الاهى شامل حالم شده( با مراجعه به كتب لغت و شرح ها و نسخ خطى و چاپى و بحث با فضلا و دانشمندان) كتاب را بى غلط با اعراب صحيح كه هيچ گونه تصرفى در آن نشده... تهيه نمودم».
گفته شده كه تنها جمع آورى مدارك و يادداشت بردارى ترجمه و شرح او بر نهج البلاغه، مدت هفده سال طول كشيد و تحرير آن در شش سال؛ يعنى از( 1365 ه. ق. تا 1371 ه. ق.) انجام پذيرفته است.
مرحوم فيض الاسلام، در پايان تأليف، ترجمه و شرح نهج البلاغه بيانيه بسيار مهمى تحت عنوان« چاره نگرانى امروزه مردم دنيا»، آن هم در آن روزگار خفقان صادر مى كند و همگان را به نهج البلاغه و ولايت علوى كه همان ولايت خداوند در تمام شئون زندگى است، دعوت مى كند.
وضعيت كتاب
كتاب، داراى شرح بعضى از جملات و لغات در درون متن مى باشد كه به صورت قرار گرفتن در داخل دو هلال مشخص شده است. اثر بدون فهرست و بخش فهرست ها مى باشد.
منابع
مقدمه و متن كتاب