خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها – رؤیا متکیایی *: کتاب ارزشمند نهج البلاغه با بهره‌گیری از استعداد فطری و موهبت خدادادی بلاغت و فصاحت، مغزها و دل‌های آماده را به شگفتی‌ها و شاهکارهای خلقت خداوند متوجه می‌سازد و با خلق تابلوهای رنگارنگ از نعمت‌های خداوند اعجاز کلام برای مخاطب نمایان می‌کند.

امیرالمومنین علی (ع) که در منابع معتبر تاریخی به عنوان قرآن ناطق معرفی شده است، وجودش تجسم و تبلوری از کتاب آسمانی و الهی قرآن است.

در حدیث مساوات امیرالمومنین با رسولان الهی در امتیازاتی که خداوند سبحان به آنان عطا کرده است که در (شرح تجرید الاعتقاد) خواجه نصیرالدین طوسی -ص ۳۸۸- شارح ملأ علی قوشچی که بی‌شک یکی از علمای برجسته اهل سنت است، حدیث مساوات را چنین نقل کرده است: «من اراد ان ینظر الی آدم فی علمه، و الی نوح فی تقواه و الی ابراهیم فی حلمه و الی موسی فی هیبته و الی عیسی فی عبادته، فلینظر الی علی به ابی طالب»؛ هر کسی بخواهد به آدم در علمش و به نوح در تقوایش و به ابراهیم در بردباریش و به موسی در هیبتش و به عیسی در عبادتش بنگرد، علی بن ابی‌طالب را ببیند.

روایات متعددی در منابع اسلامی به صراحت ثابت می‌کنند که امام علی (ع) بزرگ بزرگان و یگانه نسخه انسان کامل پس از وجود نازنین پیامبر عظیم الشان (ص) در عرصه عالم است تا جایی که اغلب مفسران اذعان دارند که در آیه مباهله، از علی بن ابی طالب (ع)، به عنوان نفس رسول خدا یاد شده است و پیامبر اکرم (ص) ابنائنا را به امام حسن و امام حسین علیهما السلام و نسائنا را به حضرت فاطمه زهرا (س) و انفسنا را به حضرت علی (ع) اطلاق فرموده است؛ «فمن حاجک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم و نسائنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنه الله علی الکاذبین» (آل‌عمران ۶۱) و اگر کسی درباره دین حق پس از آن که علم به حقیقت برای تو رسید حجت و دلیل خواست و احتجاج کرد، پس بگو بیایید ما فرزندانمان را بخوانیم و شما فرزندانتان را، و ما زنانمان را بخوانیم و شما زنانتان را، و خودمان را بخوانیم و شما خودتان را، سپس یکدیگر را نفرین کرده و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.

نتیجه بسیار با اهمیتی از بیان این ۲ حقیقت بزرگ گرفته می‌شود که سخنان امیرالمومنین علی (ع) بازگو کننده حقایق قرآنی و تفسیرکننده کلام الهی است و کتاب نهج البلاغه که عالم بزرگوار مرحوم سید رضی رضوان الله علیه از سخنان امام علی (ع) جمع‌آوری کرده است، از زبان شخصیتی بیان شده که نفس او تجلی‌گاه امتیازات همه پیامبران الهی بوده و حکمت و عرفان الهی را در خود جای داده است.

از کتاب ارزشمند نهج البلاغه و کلام والای امیرالمومنین می‌توان در تمام ابعاد حیات مادی و معنوی بهره برد چرا که سخنان امام علی (ع) فوق کلام مخلوقات و جلوه‌ای از سخنان خالق است.

کتاب نهج البلاغه که بخشی از خطبه‌ها و نامه‌ها و کلمات قصار امیرالمومنین علی علیه السلام در آن گردآوری شده است با توجه به استدلال‌های قوی و فصاحت و بلاغت کلام مولا به عنوان یک کتاب انسان‌ساز که معارف بلند الهی و آسمانی را در خود جای داده است بسیاری از مباحث فکری، اخلاقی، عقیدتی را برای همه طبقات فکری جامعه به گونه‌ای صریح و روشن و واضح مطرح کرده است و همه افراد می‌توانند از این کتاب بزرگ بهره‌مند شوند.

امام علی (ع) در کلام خویش با رهنمودهای خود هم مغزها و دل‌ها را با برهان و استدلال راهنمایی می‌کند و هم قلب‌ها را با نور عرفان و عشق به پروردگار گرمی و حرارت می‌بخشد.

امیر مؤمنان در سراسر نهج البلاغه به خصوص در خطبه‌های یک، ۹۱، ۱۰۹، ۱۵۲، ۱۵۵، ۱۸۲، و ۱۹۸ با بررسی اندازه‌ها و محاسبات دقیق در کل نظام هستی، عقل‌ها و افکار را به حرکت و تلاش وا می‌دارد که همگان متوجه شوند پدیدآورنده خلقت هستی خداست و عدالت خداوندی هر چیزی را در اندازه و اعتدال آفریده است.

در طول تاریخ کتاب‌های بسیاری در شرح و توضیح نهج البلاغه تدوین شده و عالمان و نویسندگان و مفسران بزرگ به عظمت این کتاب و کلام امیرالمومنین علی (ع) به یقین اذعان کرده اند.

مفاهیم بلند و وحی‌گونه کتاب نهج البلاغه همراه با جاذبه‌های هنری فصاحت و بلاغت در عین حال دربردارنده جاذبه‌های مادی و معنوی با زبانی ساده و قابل فهم برای عموم جامعه، همگان را شیفته خود می‌سازد و از عالم و عارف تا فیلسوف و متکلم و دانشمند و ادیب و شاعر گرفته تا تمام طبقات مردم را مجذوب خود ساخته است‌.

کتابی که اعجاز آن دل‌ها را می‌لرزاند و دل‌های عاشقان معارف الهی را آگاه می‌سازد و دوستان را شیفته خود و دشمنان را به تحسین وا می‌دارد و در طول تاریخ و تاکنون چراغ روشن و روشنگر راه حق‌طلبان و آزادی‌خواهان جهان بوده است.

سید رضی که خود به جمع‌آوری این اثر همت گماشته و با نهج‌البلاغه جاودانه شده، می‌نویسد: «جویندگان و سودبرندگان از آن زیاد است و این به دلیل گران‌سنگی و قدر و منزلت این کتاب در فراهم داشتن شگفتی‌های سخن‌وری و زبان‌آوری اوست».

حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در مورد نهج البلاغه نیز گفت: ما مفتخریم که کتاب «نهج‌البلاغه‌» که بعد از قرآن، بزرگترین دستور زندگی مادی و معنوی و بالاترین کتاب رهایی‌بخش بشر است و دستورات معنوی و حکومتی آن بالاترین راه نجات است، از امام معصوم ماست‌».

جرج جرداق، نویسنده و ادیب مسیحی که به اعتراف خود بیش از ۲۰۰ بار کتاب نهج البلاغه را خوانده و در آن اندیشیده است، در مجموعه ۶ جلدی که در وصف امیرالمومنین (ع) به نام «الامام علی، صوت العدالة الانسانیة» به رشته تحریر درآورده، می‌نویسد: آیا در تاریخ مشرق زمین، هیچ به سراغ نهج البلاغه رفته اید؟ نهج البلاغه ای که از فکر و خیال و عاطفه، آیاتی به دست می‌دهد که تا انسان هست و تا خیال و عاطفه و اندیشه انسانی وجود دارد، با ذوق بدیع ادبی- هنری او پیوند ناگسستنی خواهد داشت.

سخنانی به هم پیوسته و هماهنگ، جوشان از درکی عمیق و بینشی ژرف، لبریز از شور واقعیت و گرمی حقیقت و سرشار از اشتیاق تمام برای شناخت ماورای این حقیقت. سخنانی زیبا و نغز که زیبایی موضوع و بیان، چنان در آن به هم آمیخته که تعبیر با مدلول و شکل با معنا یکی شده اند، هم چنان که حرارت با آتش و نور با خورشید و هوا با هوا یکی هستند. بشر نیز در مقابل آن، همچون موجودی است که در برابر سیلی خروشان، دریایی پر موج، توفانی سرکش یا گردبادی تند قرار گرفته باشد، نمی‌تواند به شمار آید.

نهج البلاغه بیانی است رساتر از هر رسا و پاره‌ای است از یک تنزیل! و پیوند ناگسستنی با اصول ادب انسانی دارد و تا آنجا اوج می‌گیرد که درباره آن گفته اند: بیانی است فروتر از کلام خداوند و فراتر از گفتار بشری (امام علی (ع)، صدای عدالت انسانی، جرج جرداق، ترجمه سیدهادی خسروشاهی).

*پژوهشگر نهج البلاغه و مدرس قرآن