كوفه در هشت کیلومتر ي شرق نجف اشرف بركرانه رود فرات قرار دارد. اين سرزمين 22 متر از سطح دريا ارتفاع دارد و در شرق آن رود فرات، در غرب آن صحرا و در شش کیلومتر ي جنوب غربي آن شهر باستاني حيره واقع شده است. در وجه تسميه كوفه چند قول وجود دارد : یکی آن كه (كوفه به معناي جايي است كه در آن ريگ و شن باشد (. برخي نيز گفته اند : (به سبب وجود كوه كوچكي در آن جا، كه به كوفان معروف است، اين منطقه را كوفه ناميده اند .( شهر كوفه، از مه مترين شهرهاي جهان اسلام است. طبق روايات، اين شهر مدفن بسياري از انبياء اوصيا، اوليا، صلحا وعلماست. تاريخ بناي ابتدايي شهر به طور دقيق معلوم نيست. آنچه مسلّم است، قدمت زياد اين شهر است. شهر كوفه در سال 17 ه. ق پس از فتح قادسيه و مدائن به دستور خليفه دوم، توسط سعد وقّاص تجديد بنا شد. از آن پس، اين شهر، دارالهجره مسلمين بوده و به قبة الاسلام معروف شده است. سالها مركز علم و فرهنگ و سياست بوده و در طول تاريخ اسلام، حوادث تلخ و شيرين فراوان به خود ديده است.
 
به هنگام هجوم سپاه اسلام به ايران و تسخير مدائن، اين شهر آب و هواي مطلوبي براي حضور دائمي نيروهاي جنگ جو نداشت وچون فتح ساير قسمت هاي ايران وابسته به ماندگاري نيروي نظامي يا ايجاد اردوگاهي براي حضور مستمر نيروهاي جنگ جو بود خليفه دوم دستور داد تا سرزميني مناسب پيدا كنند و سلمان فارسي محل كوفه را براي اين منظور انتخاب كرد. در آن هنگام كوفه را به سبب وجود ريگ زاري از شن سرخ (سهله ( مي گفتند. سعد بن ابي وقاص كه اين مكان را براي ايجاد اردوگاه مناسب ديد، به احداث آن اقدام كرد. در سال انتخاب اين منطقه به عنوان اردوگاه اختلاف نظر وجود دارد،
امّا اتفاق منابع تاريخي برهفدهم هجري است. جايي كه بعدها در آن شهر كوفه ساخته شد، ريگ زار و صحراي شن بود و به نظر مي رسد تا قبل از اسلام منطقه مسكوني نبود. اما با استناد به برخي از روايت هاي ايراني، اين جا شهري بود كه هوشنگ پيشدادي، از پادشاهان افسانه اي ايران باستان، آن را ساخت و سعد آن جا را بازسازي كرد كرد. آن چه كه روشن است در اين مكان به هنگام حكومت ساسانيان قلعه و دژ وجود داشت و بدان سبب آن را قبل از اسلام (سورستان ( مي ناميدند و سور در فارسي به معناي ديوار و حصار است. براي شهر كوفه حاكماني از سوي خليفه تع يين مي شد كه نخستين آن سعد بن ابي وقاص، فاتح ايران، بود.
پس از آن، خليفه، عمار بن ياسر و چندي بعد ابوموسي اشعري را والي اين شهر كرد تا اين كه در 36 ق، پس از جنگ جمل و شكست سپاه ناكثين، امام علي (ع) پايتخت را از مدينه به كوفه انتقال داد و از آن پس، مركز خلافت اسلامي حدود پنج سال به اين شهر منتقل شد. كوفه پس از صلح امام حسن (ع) ، براي هميشه از پايتختي افتاد. ولي موقعيت استراتژ یکی خويش را به سبب حضور نيروهاي جنگ جو حفظ كرد و در ميان شهرهاي عراق هم چنان به عنوان مركزيتي در برابر شام قرار داشت و آبستن حوادث زيادي شد. ياران و صحابه امام علي (ع) نداي حق طلبانه خويش را از اين شهر به گوش دمشق و معاويه رساندند. كساني چون حجر بن عدي، ميثم تمار، كميل بن زياد، عمروبن حمق خزاعي و... تا پاي جان در دفاع از علي (ع) و اهل بيت (ع) ايستادند. امروزه مزار باشكوه برخي از آنان حاكي از آن ايثارها و جان فشاني ها است.
 
در آغاز دعوت عباسي، كوفه یکی از مراكز استراتژيك و مهم دعوت بود و سفاح، نخستين خليفه عباسي، مدت كوتاهي در آن جا اقامت گزيد تا اينكه شهر هاشميه را به عنوان پايتخت خلافت اسلامي انتخاب كرد. از آن به بعد كوفه اهميت خود را از دست داد و تنها در ابتداي اين دوران به سبب آشكار شدن قبر مطهر امام علي (ع) در نزد كي يهاي اين شهر، رونق گذشته خود را بازيافت و به سبب توجه حاكمان و پادشاهان شيعي يا برخي از خليفه ها به مرقد امام علي (ع) ، به كوفه نيز توجه خاصي شد و اين شهر نيز همانند ساير شهرهاي عراق محل حضور، سكونت و زيارت شيعيان گرديد.
 
 
کوفه و اهل بیت ع
با همه فضيلتهايي که براي شهر كوفه گفته مي شود اما مردم گذشته اين شهر نسبت به اهل بيت (ع) كارنامه اي درخشان از خود برجاي نگذاشته اند، مزاج رنگانگ مردم اين شهر، عهدشكني ها و پيمان شكني هاي آنان در دوره هاي متعدد، سست عنصري و جهالت آن ها، كه در عصر امام علي (ع) باعث ظهور جريان انحرافي خوارج و نيز واگذاري خلافت به بني اميه شد، همگي مستندي بر مدعاي اين سخن است. بالاتر از آن، دعوت نامه هاي فراوان مردم اين شهر و سپس بي وفايي به عهد خود به هنگام قيام امام حسين (ع) و عدم حمايت جدي از نماينده ايشان، مسلم بن عقيل، و سرانجام اهل بيت رسول الله ص، چهره اي نه چندان مطلوب از اين سرزمين و مردم آن ترسيم كرده است. با وجود اين، برخي از شيعيان و دوست داران اهل بيت در اين شهر كوشيدند تا وفاداري خود را به آرمان هايشان نشان دهند. توابين افرادي بودند كه خود براي امام حسين (ع) نامه نوشتند و او را به كوفه دعوت كردند ولي نتوانستند به او بپيوندند و در كربلا حضور يابند. لذا در سال 65 ق در يك قيام، جان خود را با خداي خويش معامله كردند و براي قبولي توبه خود از اين كوتاهي بزرگ، آن را با خون خود مهُر كردند. يك سال بعد، مختار ابن ابي عبيدة ثقفي، كه یکی از هدف هاي قيام خود را گرفتن انتقام خون شهيدان كربلا اعلام كرده بود، كوفه را تسخير كرد. مردم و جوانان اين شهر و دوست داران اهل بيت (ع) جوانمردانه در كنار او ايستادند. بيشتر آنان از موالي و يا عجم بودند و بيست هزار
تن از آنان در سپاه مختار حضور يافتند. گفته اند كه در سپاه او كسي جز به فارسي صحبت نمي كرد. مختار موفق شد با تلاش ابراهيم بن مالك اشتر، فرمانده سپاهش، سپاه عبيدالله بن زياد را در نزد یکی كوفه شكست دهد و همه مسببان و عاملان شهادت امام حسين (ع) و اهل بيت او را به قتل برساند؛ اگرچه يك سال بعد، با شكست مختار، مصعب بن زبير، انتقام سختي از مردم كوفه گرفت و بسياري را قتل عام كرد.
 
شهر کوفه از منظر روایات
براي كوفه از قول پيامبر اسلام (ص) و امامان معصوم (ع) فضيلت هاي فراواني نقل كرده اند : از پيامبر اكرم (ص) نقل است: (خداوند متعال چهار شهر را برگزيد، سپس فرمود ((والتين والزيتون وطور سينين وهذا البلد الامين). (التين، مدينه؛ زيتون، بيت المقدس؛ طورسينين، كوفه؛ هذا البلد الامين، مكه است (. اميرالمؤمنين (ع) فرمود : اين كوفه شهر ما و كوي ما و جايگاه پيروان ما است.و از آن حضرت روايت است كه فرمود : (تُربَةٌ تُحِبُّنا وَ نُحِبُّها .)
 
ابن قولويه از امام باقر (ع) نقل مي كند كه كسي از ايشان پرسيد :
كدام سرزمين پس از حرم خدا و رسولش افضل است؟ پاسخ فرمود : (كوفه كه ز يكه و طاهره است، در آن قبور پيامبران و اوصياء صادقين است. در آن جا مسجد سهله است كه خداوند هيچ پيامبري را نفرستاد مگر آن كه در آن جا نمازگزارد و در آن عدل خداوند آشكار و استوار شده است. آن جا مكان فرود پيامبران، اوصياء و صالحين است (. از امام صادق (ع) نيز نقل شده است : (كوفه حرم خدا و حرم رسول خدا (ص) و حرم علي بن ابي طالب (ع) است،
نماز در آن برابر است با صد ركعت نماز در جاهاي ديگر (. در روايت ديگري از امام صادق (ع) آمده است : (كوفه باغي از باغ هاي بهشت است.
 
کوفه مرکز خلافت علی علیه السلام
اوج شهرت و عزبت و افتخار شهر كوفه، زماني است كه امام علي (ع) در سال 36 ق اين شهر را مركز حكومت اسلامي قرار داد. اين امر، كوفه را به مركزي مهم براي فعاليتهاي سياسي، اجتماعي و اقتصادي، بدل كرد و باعث اقبال طوايف و قبايل جامعه اسلام يبه اين شهر شد.
 
خروج امام (ع) از مدينه و گزينش كوفه براي مركز خلافت، كار آساني نبود؛ همچنان كه گريزي از آن نبود. درست همانند زماني كه رسول خدا ص، شهر مكه را، با آن همه قداست، ترك كرد. ورود امام علي (ع) به كوفه را نيز بايد نوعي هجرت براي حفظ دين از دست پيمان شكنان و فاسداني چون معاويه دانست.
 
كوفه اي محرم اسرار علي شاهد خطبه و گفتار علي
 
 
اماکن مقدس شهر کوفه
الف- مسجد كوفه و آثار ديني آن
یکی از آثار مهم و زيارتي كوفه، مسجد تاريخي اين شهراست. اين مسجد شايد نخستين بنايي باشد كه به هنگام احداث شهر برپاكردند، زيرا وقتي سعد بن ابي وقاص اين منطقه را براي استقرار دائم سپاهيان اسلام در نظر گرفت، نخستين اقدام او بناي مسجدي براي عبادتمردم بود.
 
امير مؤمنان (ع) در يك خطبه ي طولاني، ويژگي هاي مسجد كوفه را بيان مي فرمايد : اي اهل كوفه، خداوند به شما نعم تهايي عطا فرموده كه به هيچ كس عطا نكرده است. از برتري محل برگزاري نماز شما اين است كه اينجا خان هي آدم، نوح و ادريس؛ و عبادتگاه ابراهيم خليل و عبادتگاه برادرم خضر بود و امروزه محل عبادت و مناجات من است.سپس در ادامه فرمود : وَ لَيأتِيَن عَلَيهِ زَمانٌ يَكُونُ مُصَلَّي المَهدَيّ (ع) مِن وُلدي و مُصَلّي كُلِّ مؤمِنٍ. و لايَبقي عَلَي الاَرضِ مُؤمِنٌ اِ كانَ بِه، حَنَّ قَلبُهُ اِلَيه براي مسجد كوفه زماني فرا م يرسد كه محل برگزاري نماز مهدي (ع) از تبار من و محل عبادت هر مؤمن ميشود.
 
هيچ مؤمني در روي زمين نمي ماند، جز اين كه به اين مسجد بيايد، يا قلبش براي اين مسجد پَر بزند. و در آخرين فراز از همين حديث فرمود : آن را هرگز فرو نگذاريد، با نماز زاردن در آن به خداوند تقرب بجو ييد، براي برآورده شدن نيازهاي خود به انجا روي بياوريد. اگر مردمان م يدانستند كه چه بركتي در آن هست، از هم هي اقطار زمين به سوي آن م يشتافتند، اگر چه با سينه خيز بر روي برفها باشد. آنگاه امير مؤمنان (ع) دست بر سينه نهاده فرمود : (ما دَعا فيهِ مَكروُبٌ بِمَسألَةٍ في حاجَةٍ مِنَ الحَوائجِ ا أجابَهالله و فَرجَ عَنهُ كُربَتَهُ (؛ هيچ غ مزد هاي در اين مسجد حاجتي از حوائج خود را از خدا مسألت نمی کند، جز اين كه خداوند او را حاجت روا می کند و اندوهش را مي زدايد.
 
ومفضل گويد : در محضر امام صادق (ع) بودم، هنگاميك‌ه در آخر بازار سرّا جها (زين فرو شها(، به طاق زيّاتين (روغ نفروش ها( رسيديم، از اسب پياده شد و به من فرمود : انِزِل، فَاِن هذاالموَضِعَ كانَ مَسجَدَ الكُوفَه اِ وَالل الذي خَطّهُ آدَم (ع) و اَناَ أكرَهُ آن ادخُلَهُ راكِباً. پياده شو، زيرا اينجا جزو نخستين مسجد كوفه است كه حضرت آدم (ع) آن را طرح ريزي كرده بود، من دوست ندارم كه سواره، وارد آن شوم.ونيزامام صادق (ع) فرمود : نِعمَ المَسجّدُ الكُوفَة، صَلّي فيهِ اَلفُ نَبِيّ و اَلفُ وَصِيَ؛ مسجد كوفه، چه مسجد خوبي است، هزار پيامبر و هزار وصي پيامبر در آن نمازگزارده اند . هم چنين امام صادق (ع) فرموده اند : (هيچ بنده صالح و پيامبري نيست مگر آن كه در مسجد كوفه نماز نگزارده باشد...قبله اين مسجد باغي از باغ هاي بهشت است، ... .( امام رضا (ع) فرمود : مسجد كوفه خان هي حضرت نوح بود؛ اگر كسي يك صد بار وارد شود، يك صد بار خداوند براي او آمرزش مينويسد؛ زيرا دعاي طلب آمرزش حضرت نوح در آن جاست. منظور از اين دعا، دعاي رَبِّ اغفِر لي وَلِوالِدَيَّ وَلِمَن دَخَلَ بَيتَيَ مُؤِمنا سوره نوح، آيه 28 م يباشد.
 
نماز در مسجد کوفه
از امام باقر (ع) روايت است : (اگر مردم مي دانستند در مسجد كوفه چيست، هر آينه زاد و توشه سفر از مكان دور برمي داشتند. به درستي كه نماز واجب در آن برابر بايك حج و نماز نافله برابر با يك عمره است .( واز امام صادق (ع) نقل است : (نماز را در چهار مكان مي توان تمام خواند : 1 مسجد الحرام 2 مسجد النبي 3 حرم امام حسين (ع) 4 مسجد كوفه .( امام صادق (ع) فرمود : (إنَّ الصّلاةَ المَكتَوبَةَ فيهِ لَتَعدِلُ اَلفَ صَلاةِ، و أنَّ النّافِلَةَ فيهِ لَتعدِلُ خَمسَ مِائةَ صَلاةِ و أنَّ الجُلُوسَ فيهِ بِغَيرِ تَلاوَةِوَ لاذِكرٍ لَعِبادَةٌ (؛ نماز واجب در مسجد كوفه معادل يك هزار نماز و نماز مستحبي معادل 500 نماز مي باشد.
 
 
 
نماز حاجت در مسجد كوفه
از امام صادق (ع) روايت شده : هر كس دو ركعت نماز در مسجد كوفه به جاي آورد و در هر ركعت بعد از حمد اين سور هها را بخواند : (ناس ،( (فلق ( ،( اخلاص ( ،( كافرون ( ،( نصر ( ،( قدر ( و (اعلي (؛و بعد از سلام نماز و تسبيح حضرت زهرا (س) هر حاجتي از خدا بخواهد، خداوند حاجتش را برآورده و دعايش را مستجاب خواهد فرمود؛ ا نشاءالله .
 
نماز مسافر در مسجد كوفه
نظر مراجع معاصر نسبت به نماز مسافر در مسجد كوفه مختلف است، از جمله :
• تخيير  در تمام شهر کوفه ( امام خميني (ره) ، آیت الله خوئي ،، آیت الله فاضل لنکرانی ، آیت الله تبريزي ، آيت الله خامنه اي ، آیت الله مكارم شيرازي ، آیت الله سيستاني (
• در مسجد كوفه نماز قصر است ( آيت الله شبيري زنجاني (
• احتياط واجب نماز قصر است( آیت الله اراكي ، آیت الله بهجت (
• در مسجد قديم كوفه مسافر مخير بين نماز تمام وقصر است، و اما در قسمت توسعه يافته احتياط واجب قصر است ( آیت الله گلپايگاني (
• تخ يير در مسجد كوفه، حتي قسمتها ي جدید . ( آيت الله صافي (
 
آثار ديني داخل مسجد كوفه
-1 محرا بهاي مسجد كوفه : در سمت قبل هي مسجد كوفه، دو محراب به عنوان محراب امير مؤمنان (ع) موجود است. علامة مجلسي و محدّث نوري نكات فراواني را براي تع يين محراب شهادت امير مؤمنان (ع) نقل كرده اند و سرانجام به اين نتيجه رسيده اند كه احتمالاً یکی از انها محراب ضربت خوردن مولي و ديگري محراب عبادت آن حضرت باشد. و لذا بهتر است از هر دو محراب تبرّك شود.
 
-2 دكّة القضاء : دكّة القضاء سکوئي بود در مسجد كوفه كه اميرالمؤمنين (ع) در آنجا قضاوت مي كرده است و ستون كوتاهي در آنجا بوده كه بر روي آن اين آيه شريفه را نوشته بود هاند (انَّ اللهَ يَأمُرُ بِالْعَدْلِ وَالأِحْسانِ (، مشهور آنست كه اعمال دك ةالقضا و بي تالطشت را بعد از همه اعمال مسجد كوفه بجا بياورند. بله روزگاري مسجد كوفه مركز داوري و دادرسي مولاي متقيان، امير مؤمنان، علي (ع) بود و به هنگام ظهور نيز مركز داوري و دادرسي فرزند برومندش حضرت بقي ةالله (ع) خواهد بود.
 
-3 بَيتُ الطَّشت : كه متّصل است به دكّ ةالقضا؛ بَي تالطّشت همان مكاني است كه یکی از معجزات اميرالمؤمنين (ع) در آنجا اتفاق افتاد و داستانش چنين است : دختري براي استحمام، ميان آب نهر رفته بود، زالويي وارد بدنش شده و با م يكدن خون، كمك‌م بزرگ شده و باعث متورّم شدن شكمش مي شود. برادران آن دختر به او بدگمان شده و تصميم به قتل وي مي گيرند و براي حكم آن، نزد ميرالمؤمنين (ع) مي آيند. آن حضرت دستور داد در كنار دكة القضا خيمه اي زدند و دخترك را در آن خيمه نشاندند؛ آن گاه به قابله كوفه امر كرد كه آن دختر را معاينه كند. قابله پس از معاينه گفت : اين دختر آبستن است. حضرت براي اثبات بي گناهي دختر، دستور داد، طشتي مملو از لجن آوردند و دخترك را روي آن نشاندند. زالو با استشمام بوي لجن از شكم دختر بيرون آمد و با اين معجزه، اميرالمؤمنين (ع)، بي گناهي آن دختر را ثابت كرد.
 
-4 د كَةَّ المعراج : در شب معراج، حضرت رسول (ص) از خداوند رخصت خواست و در اينجا فرود آمد و دو ركعت نماز خواند؛ به همين سبب اينجا را دك ةالمعراج نام نهاد هاند. قال ابوعبدالله ( : (ع) ... انَِّ رَسُو لالله (ص) لَمّا أسِريَ بهِِ اليَ السَّماء قالَ لهَُ جَبَرئيل : أتدَري أينَ أنتَ يا مُحَمّد؟ أنتَ السّاعَةَ مُقابلُِ مَسجِد كُوفان قالَ (ص) فَاستَأذِن لي أُصَلي فيهِ رَكعَتَينِ، فَنَزَل فَصَليّ فيهِ...) امام صادق (ع) فرمود : ... هنگامي كه رسول خدا (ص) در سير معراج آسماني بود، جبرئيل به او گفت : آيا مي داني كه هم اكنون كجايي؟ هم اينك تو درمقابل مسجد كوفه قرار دادري. پيامبر (ص) فرمود : از خداوند برايم اجازه بگير دو ركعت نماز در آن جا بخوانم؛ پس پيامبر فرود آمد و در مسجد کوفه نماز خواند...
 
-5 مقام حضرت آدم (ع) : اين جا مقام ياست كه خداوند، توفيق توبه به آدم (ع) داد، در آيه 37 سوره بقره م يخوانيم : (فَتَلقََّي آدَمُ مِنْ رَبهِِّ كَلمِِاتٍ فَتَابَ عَليَْهِ إنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ) ؛ (آدم از پروردگار خود كلماتي دريافت داشت و با آن توبه كرد و خدا نيز توبه او را پذيرفت(. در روايات متعددي كه از طريق اهل بيت (ع) وارد شده است مي خوانيم كه مقصود از كلمات، تعليم اسماء بهترين مخلوق خدا يعني محمد و علي و فاطمه و حسن و حسين (ع) بوده است و آدم با توسّل به اين كلمات از درگاه خداوند تقاضایی بخشش نمود و خدا او را بخشید
 
6- مقام سفينه نوح : اين مكان كه به مقام (سفينه نوح ( مشهور است، شهرت اين مكان، به خاطر روايات فراواني است كه محل ساخت كشتي، نوح، فوران آب از تنور و محل فرود كشتي (جودي) را، مسجد كوفه م يدانند كه به برخي از آنها اشاره می شود : امام صادق (ع) فرمود : فَعَمِلَ نُوحٌ سَفينَتهُ في مسجِد الكُوفه بِيَدِهِ، فَأتي بِالخَشَبِ مِن بُعدٍ حَتّي فَرَغَ مِنها؛ حضرت نوح (ع) كشتي را با دست خود در مسجد كوفه ساخت.
اميرمؤمنان (ع) در ضمن شمارش ويژگي هاي مسجد كوفه فرمود : (فيهِ نجََرَ نوٌحٌ سَفينَته، و فيهِ فارَ التّنَورُ، و بهِ كانَ بيَتُ نوُح و مَسجِدُهُ، ... ؛( (حضرت نوح (ع) كشتي اش را در آنجا ساخت، از تنور نيز همان جا آب جوشيد، خانه نوح و محل عبادت او نيز آنجا بود. ..(. و در آيه 44 سوره هود، خداوند مي فرمايد : }وَقيِلَ ياَ ارَضُ ابلْعَِي مَاءكِ وَ ياَ سَمَاء أقلعِِي وَ غِيضَ المَْاء وَ قُضِيَ الأَمْرُ وَ اسِتَوَتْ عَليَ الجُْودِيِّ وَ قيِلَ بعُْدا للّقَْوْمِ الظَّالمِِينَ{؛ ( و گفته شد اي زمين! آب خود را فرو بر، و اي آسمان، ]از باران[ خودداري كن و آب فرو كاست و فرمان گزارده شده و ]كشتي[ بر جودي قرار گرفت؛ و گفته شد : دور باد قوم ستمكار(. امام صادق (ع) در تفسير اين آي هي شريفه فرمود : (هنگاميك‌ه كشتي نوح به وسط مسجد كوفه رسيد، خدا به زمين فرمان داد كه آب خودش را فرو ببرد (.( فَبَلعََت مائها مِن مَسجِدِ الكُوفَه، كَما بدََءَ الماءُ مِنهُ (؛ (پس زمين آب خودش را از مسجد كوفه فرو برد، چنان كه در آغاز نيز از همان جا شروع شده بود.)
 
مراقد وآثار ديني اطراف مسجد كوفه
•مرقد مسلم بن عقيل
قبر مسلم بن عقيل، نماينده و سفير امام حسين (ع) به كوفه، سمت شرق مسجد كوفه، كنار دار الاماره و متصل به ديوار مسجد كوفه قرار دارد. نخستين كسي كه برفراز قبر او بنايي به پا كرد مختار بنابي عبيدة ثقفي بود. در زمان آل بويه، عضد الدوله نيز آن را در 368 ق توسعه داد. سلطان اويس جلايري در 767 ق و پادشاهان صفوي در 1055 ق و پادشاهان قاجار در 1232 ق تعميراتي در آن آستان انجام دادند. در نزد یکی آن، قبرهاي عاتكه و س يكنه، دختران امام حسين (ع)، قرار دارد. در سال هاي اخير به همت آيت الله ح يكم و جمعي از ن كيوكاران بناي جديدي شامل حرم و رواق و ساخته شد و گنبد آن طلاكاري گشت.
 
• مرقد هاني بن عُروه
قبر اين يار فداكار حسين (ع) در داخل حرم مسلم ابن عقيل قرار دارد كه هر دو داراي يك صحن و تاريخ بناي مشترك هستند. ضريح قبر هاني از نقره است كه شيعيان هند براي آن ساخته اند. گنبد بزرگي نيز با كاشي هاي آبي برفراز آن قرار دارد.
 
• مرقد مختار بن ابي عبيده ثقفي
در سمت قبله، متصل به مسجد کوفه، بقعه و مزار مختار بن ابي عبيدة ثقفي است كه موفق شد انتقام خون شهيدان كربلا را از سپاه عبيدالله بن زياد بگيرد و كوفه را براي مدتي تحت تصرف خود در آورد. درباره مختار و انگيزه او در قيامش، قضاو تهاي گوناگون شده است. تا آن جا كه بعضي دانشمندان طبقه اوّل و دوم از شيعه درباره او نظر مساعدي ندارند. اما متأخران او را به ن كيويي ستوده اند. مختار پس از قيام نافرجام سليمان بن صرد (رئيس توابين)، زمينه قيام بعدي شيعيان را فراهم ساخت. او م يدانست اگر بخواهد جنبش شيعه به نتيجه برسد، بايد یکی از خاندان پيغمبر، آن را رهبري كند يا لااقل جنبش به نام او آغاز شود. چه كسي براي اين كار مناسب است؟ علي بن الحسين (ع) فرزند شهيد آل محمد و اگر او نپذيرد؟ محمد حنفيه فرزند علي بن اب يطالب (ع) عموي علي بن الحسين .(ع) مختار به هر دو تن نامه نوشت. امام علي بن الحسين (ع) كه بي وفائي عراقيان و رنگ پذيري آنان را ديده بود و ميدانست به گفته پدربزرگوارش، اين مردم (دين را تا آنجا م يخواهند كه زندگاني خود را بدان سروسامان دهند و هنگام آزمايش پاي پس مي نهند (. به مختار پاسخ مساعد نداد و تنها تا آنجا كه كار او با يكفر قاتلان پدرش مربوط مي شد، كردار او را تصويب فرمود، چنانكه چون مختار سر عبيدالله بن زياد و عمربن سعد را نزد او فرستاد، امام به سجده رفت و گفت: الحمدالله الذي ادرك لي من أعدائي و جزي الله المختار خيراً. در روايتي كه از منهال بن عمرو است گويد : سالي به حج رفتم و عل يبن الحسين (ع) را ديدم. پرسيد : حرملة بن كاهل چگونه به سر م يبرد؟ او را در كوفه زنده ديدم. امام دستهاي خود را بالا برد و گفت : خدايا گرم يآهن را بدو بچشان! خدايا گرمي آتش را بدو بچشان! چون به كوفه رسيدم حرمله را نزد مختار آوردند. وي گفت تا دست و پاي او را بريدند، سپس او را به آتش سوزاندند.
 
• مرقد ميثم تمّار
مرقد ميثم تمّار در ثويّه، بين مسجد حنانه و مسجد كوفه، نزديك خانه امام علي (ع) قرار دارد.
 
مساجد ديگر شهر کوفه
• مسجد سهله و آثارديني آن
یکی از مسجدهاي مهم و با فضيلت كوفه مسجد سهله يا سهيل است. که تا مسجد كوفه حدود دو کیلومتر است وبعد از مسجد كوفه، مسجدي به فضيلت مسجد سهله در آن پيرامون نيست. مسجد سهله را قبيله بني ظفر ساخته اند. آن ها طايفه اي از انصار بودند و امام علي (ع) مسجد بني ظفر را همانند مسجد كوفه دانسته است. در علت تسميه آن گفته اند : سهيل، نام سازنده آن مسجد است، عبدالقيس، نام طايفه اي است كه اين مسجد در منطقه سكونت آنها بنا شده و بن يظفر هم یکی از طايف ههاي قبيله عبدالقيس است.
اين مسجد منزل گاه و عبادت گاه بسياري از پيامبران از جمله حضرت ابراهيم (ع)، ادريس (ع)،خضر (ع)، و جايگاه برخي از امامان شيعه از جمله مقام امام صادق (ع)، امام سجاد (ع) بوده است و براساس روايت امام صادق (ع)، حضرت مهدي (ع) پس از ظهور در آن جا ساكن خواهد شد .)
از امام باقر (ع) نقل شده است : هيچ پيامبري را خداوند برنيانگيخت مگر آن كه در آن مسجد نماز گزارده است، در آن جا عدل الهي آشكار مي شود و منازل و جايگاه هاي پيامبران، اوصياء و صالحين است .( در اين مسجد مقامات زير به چشم ميخورد :
1. مقام امام صادق (ع)
2. مقام حضرت ابراهيم (ع)
3. مقام و منزل حضرت ادريس (ع)
4. مقام حضرت خضر (ع)
5. مقام انبيا و صالحين (ع)
6. مقام امام زين العابدين (ع)
7. مقام حضرت حجت (ع)
• مسجد صعصعه بن صوحان
اين مسجد كه به نام (صعصعة بن صوحان ( است، نزديك مسجد برادرش، زيدب نصوحان، قرار دارد. اين مسجد نيز از مساجد شريف كوفه است. صعصعة بن صوحان نيز مانند برادرش از اصحاب اميرالمؤمني (ع) است كه در خطابه و فصاحت، مهارتي خاص داشته و از طرف آن حضرت لقب (خطيب شحشح ( گرفته است. صعصعه در شب دفن اميرالمؤمنين (ع) ، همراه فرزندان آن حضرت بوده و بعد از دفن، براي آن حضرت مرثيه سرايي كرده و به منزله روضه خوان آن مجلس بوده است. معاويه، صعصه را به بحرين تبعيد كرد و در سال 65 ه . ق در آنجا وفات يافت. قبرش در جنوب منامه (پايتخت بحرين) زيارتگاه مؤمنان است.
 
امامزاده هاي شهر کوفه
سيّد حسن، نوه حضرت ابوالفضل (ع)
امامزاده سيدحسن، فرزند عبيدالله بن عباس ب نعلي بن ابيطالب (ع) ، در محلّه هاشميه كوفه قرار دارد. وي در مدينه به دنيا آمد و در 76 سالگي در كوفه از دنيا رفت. امامزاده سيدحسن، راوي حديث بود. محمد و ابراهيم الغمر : اين دو امامزاده از فرزندان حسن مثني و از نوادگان امام مجتبي (ع) مي باشند. محمدبن الحسن، ملقب به ابوحبيبات، فرزند حسن مُثنّي و نوه امام حسن مجتبي (ع) است.
مادرش فاطمه دختر امام حسن مجتبي (ع) است. به دستور منصور دوانيقي، خليفه منفور عباسي، محمدبن الحسن و بسياري ديگر از نوادگان امام حسن مجتبي (ع) را كه در زندان بودند، بعد از شكنجه و آزار، زندان را بر سرشان خراب كردند. اين واقعه در سال 145 هجري قمري اتفاق افتاد.اين مرقد در منطقه عباسيه شرق شهر كوفه قرار دارد. ابراهيم الغمر فرزند ديگر حسن مثنّي و نوه امام حسن مجتبي (ع) است. مادرش فاطمه دختر امام حسين (ع) است. مرقدش در كوفه شمال مرقد ميثم به طرف نجف قرار دارد.
 
مرقد زيد بن علي (ع) : زيد بن علي بن الحسين (ع) فرزند چهارمين امام شيعه (ع) است كه در دوران هشام به سال 121 ق قيام كرد و در محله كناسه كوفه بردار كشيده شد و يوسف بن عمرو ثقفي، حاكم كوفه، جنازه او را سوزاند و خاكسترش را به باد داد. براي زيد در همان محلي كه جنازه اش را آتش زدند در 15 کیلومتر ي شمال شهر كوفه مقامي ساخته شد و برفراز آن گنبدي احداث گرديد.
شايان ذكر است در كوفه از نسل امام سجاد (ع) و امام حسن (ع) و امام كاظم فرزندان زيادي خاك شده و هر يك آرامگاهي دارند كه بيان آن موجب طولاني شدن سخن است.
 
مراقد انبياء ذوالكفل (ع) پيامبر قوم يهود
مرقد ذِ يالكِفْل در چند فرسخي شهر كوفه در كنار فرات و در شهر ( كِفِل ) است. اين شهر كه در 35 کیلومتر ي شمال شرقي نجف قرار دارد، نام خود را هم از پيامبر ذوالكفل، گرفته است. نام اصلي اين پيامبر حزقيل يا حزقيال است و چون قوم يهود را كفالتكرد و از دست بابليان نجات داد، به او لقب ذوالكفل دادند.
مقام يونس نبي (ع)
اين مقام كه در شرق مسجد كوفه و رود فرات، بعد از پل قرار گرفته و شكل مسجد دارد، در ميان مردم به غلط به آرامگاه حضرت يونس بن متّي (ع) شهرت يافته است. در قسمتي از گنبد خانه آن، محرابي است كه گفته می شود اميرالمؤمنين (ع) در آن جا نماز گزارده است. هم اكنون اين مقام در حال بازسازي است. محل آن، در فاصله يك کیلومتر ي مسجد كوفه واقع است و بنا بر برخي اقوال، حضرت يونس (ع) در اين جا از شكم نهنگ بيرون انداخته شد. در كنار مقام يونس سابقاً مسجد الحمراء قرار داشته، و يکي از مساجد مبارک شهرکوفه بوده است.