بررسی بلاغی خطبه شانزده نهج البلاغه
خطبه شانزده نهج البلاغه را از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داده ایم . ابتدا به توضیح واژگان و مفردات آن پرداخته شده سپس به مناسبتی که این خطبه ایراد شده است اشاره گردیده ، آنگاه به بیان برخی از موضوعات مختلفی که امام در این خطبه بدان ها پرداخته اند همت گمارده ایم (به جهت بلاغت های معنایی) و در آخر نیز به بررسی آرایه های ادبی موجود در این کلام گهربار پرداخته شده است.
بهره ادبيات از سخنان امام علي(عليه السلام) (1)
آنان پس از قرآن کريم از هيچ گفته اي به اندازه ي کلام علي (ع) بهره نبردند. بر حسب ظاهر توجه ايرانيان به فقرات کوتاه از سخنان علي (ع)، پس از تأليف کتاب «مطلوب کل طالب» از رشيد و طواط اتفاق افتاده است. اين نکته قابل توجه است که گرچه نهج البلاغه، گرد آورده رضي در قرن چهارم است؛ اما بسياري از خطبه ها و کلمات امام علي (ع) در اسنادي، قرن ها پيش از نهج البلاغه موردبهره برداري ادبا بوده است.
بهره ادبيات از سخنان امام علي(عليه السلام) (3)
پس از گسترش زبان دري کمتر اثري را مي بينيم که به کلام امام آراسته نباشد.حکيم ابوالقاسم فردوسي (م: 416) در نظم شاهنامه بارها به صفات الهي، آفرينش آسمان و زمين، رستن گياهان، ريزش باران، پيدايش انسان، دادگري و فرجام ستمکاري اشارت داشته است. بي پرده پيداست که او در نظم خطبه هاي علي (ع) را پيشروي داشته است.
بهره ادبيات از سخنان امام علي(عليه السلام) (2)
ايرانيان که خود پيش از تشرف به اسلام، ادبياتي پربار داشتند؛ پس از آشنايي با اين منبع فياض کوشيدند تا کلام خود را با اين مفاهيم گهربار آراسته نمايند. آنان پس از قرآن کريم از هيچ گفته اي به اندازه ي کلام علي (ع) بهره نبردند. بر حسب ظاهر توجه ايرانيان به فقرات کوتاه از سخنان علي (ع)، پس از تأليف کتاب «مطلوب کل طالب» از رشيد و طواط اتفاق افتاده است. اين نکته قابل توجه است که گرچه نهج البلاغه، گرد آورده رضي در قرن چهارم است؛ اما بسياري از خطبه ها و کلمات امام علي (ع) در اسنادي، قرن ها پيش از نهج البلاغه موردبهره برداري ادبا بوده است.
معرفی اجمالی کتاب نهج البلاغه
ساختار نهج البلاغه، سخنانی شگفت انگیز در مورد توحید، عدل، خلقت، زن و مرد، تقوا، مذمت دنیا، شیطان، نکوهش بعضی از صحابه پیغمبر، امتیازات خاندان رسالت، اوصاف متقین، مومنین، منافقین، توضیح بعضی از آیات قرآن، درباره بنی امیه، یاد مرگ، دولتها و ملتها، اوصاف آل محمد، فضائل و رذایل اخلاقی، مشاوره، توبه، توکل، شکر و کفر نعمت، عاقل و جاهل، انواع جهاد، راه آسایش دنیا، عدالت و صدها موضوع دیگر است که هر کدام تشنگان معرفت را سیراب خواهد کرد.
ديدگاه ابن ابي الحديد درباره نهج البلاغه
«فصاحت را ببين كه چگونه افسار خود را به دست اين مرد داده و مهار خود را به او سپرده است. نظم عجيب الفاظ را تماشا كن؛ يكي پس از ديگري ميآيند و در اختيار او قرار ميگيرند، مانند چشمهاي كه خود به خود و بدون زحمت از زمين بجوشد. سبحان الله! جواني از عرب در شهري مانند مكه بزرگ ميشود، با هيچ حكيمي برخورد نكرده است.
