این پژوهشکده در سال 1375، موافقت اصولی وزارت فرهنگ و آموزش عالی وقت را کسب نموده و در همان سال موافقت قطعی این وزارتخانه را برای تشکیل گروه پژوهشی نهج البلاغه شناسی دریافت کرد و از همان سال فعالیت‏های مقدماتی برای تشکیل گروههای پژوهشی و سازمان اداری و اجرایی خود را آغاز نمود.رفته رفته نظام پژوهشی مستقر در بنیاد که از سالیان گذشته به طور جدی اما در قالب نظامی سنتی فعالیت می‏کرد خود را با شرایط جدید تطبیق داد، تا آن که در شهریور ماه سال 1379 (سال منسوب به امیر مؤمنان علیه السلام) پژوهشکده رسما شروع به کار نمود و بخش قابل توجه فعالیت‏های تحقیقاتی بنیاد را در خود جای داد.این پژوهشکده با استفاده از آثار ارزنده و تجربیات سازنده محققان و دانشمندانی که سالیان طولانی با بنیاد نهج البلاغه همکاری داشته و کماکان دارند، به عنوان تشکیلاتی تازه نفس، و برخوردار از پژوهشگران توانا و جوان حوزوی و دانشگاهی، و نظام و ساختاری متناسب با نیازهای تحقیقاتی بنیاد و منطبق با مؤسسات دانشگاهی مشابه در قالب سه گروه پژوهشی نهج البلاغه شناسی، کتابشناسی و ادبیات فعالیت می‏نماید.
اهداف پژوهشکده:

هدف از تاسیس پژوهشکده نهج البلاغه عبارتست از:
انجام تحقیقات علمی و کاربردی درباره نهج البلاغه و معارف آن و نیز سیره و شخصیت حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام
تالیف کتب و مقالات علمی درباره موضوعات گوناگون در حیطه نهج البلاغه و معارف آن
تهیه مواد آموزشی، پشتیبانی علمی و پژوهشی از فعالیت‏های انتشاراتی، فرهنگی و آموزشی‏
بخش‏های گوناگون بنیاد نهج البلاغه
برگزاری مجامع علمی و همایشهای مرتبط به سیره و سخن امام علی علیه السلام
انتشار نشریات و مجله‏های تخصصی در موضوعات مرتبط با فعالیت گروه‏های پژوهشی
ارکان پژوهشکده و وظایف کلی هر یک:
الف-شورای سیاستگزاری
این شورا که متشکل از مسؤولان علمی بنیاد و دیگر صاحب‏نظران است خطوط کلی پژوهشکده و ضرورتها و اولویتهای علمی و تحقیقی را ترسیم می‏کند و هدف اصلی آنان پر بار کردن محتوای پژوهشی و اصلاح و تکمیل روشها و شیوه‏های تحقیق و تألیف و نیز جهت دادن محققان بر تحقیق موضوعات و مسایل مهم و اساسی است که در زمان معاصر جوابگوی نیازهای فکری و عملی نسل جوان و تحصیلکرده باشد و نیز مسایلی که تا کنون بررسی و پژوهش کامل و کافی روی آنها صورت نگرفته است، زیرا در هر زمان، سؤالها و افکار جدیدی مطرح می‏شود که باید با سبک و شیوه نو و مناسب و در عین حال عمیق و اصولی پاسخ داد تا بعنوان راه و رسم زندگی مطرح شده و در جریان کاربرد روزمره قرار گیرد.
ب-رئیس پژوهشکده
برنامه ‏هایی که شورای سیاستگزاری به تصویب می‏رساند برای اجرأ، به رئیس پژوهشکده ابلاغ می‏گردد و او که خود عضو شوراست با آگاهی کامل از خطّ کلی پژوهشکده و نظرات و مباحث مطروحه صاحب‏نظران، مسؤول اجرأ و پیاده کردن آنها، و تدوین برنامه‏ها و آئین‏نامه‏های اجرایی است و خود شخصا مشرف به حسن اجرأ آنها می‏باشد بدیهی است ارتباط تنگاتنگ او با اساتید، نقش مهمّی در تحقق اهداف مسؤولان امر خواهد داشت.
ج-شورای پژوهشی
مسایل علمی و تحقیقی اگر مبتنی بر نظر یک فرد باشد و آن فرد هر چه قوی و پخته باشد ولی به هر صورت یک فکر است، و یک فکر شعاع وجودی خود را دارد و هرگز در برابر افکار متعدد نمی‏تواند برابری کند. لذا تشکیل شورای پژوهشی که مرکب از گروهی متخصّص و پژوهشگر و زیر نظر اساتید برجسته و ممتاز باشد ضروری و موجب پیدایش کارهای تحقیقاتی عمیق خواهد بود و بدون این شورا و نقد و بررسی‏های علمی هرگز رساله‏ها و نوشتارهای علمی مطلوب بوجود نخواهد آمد، لذا شورای پژوهشی از ارکان این پژوهشکده می‏باشد.این شورا عهده‏دار بررسی و تکمیل و اصلاح و تصویب طرحهای پژوهشی ارائه شده از سوی گروهها، و نقد مقالات و بررسی تحقیقات می‏باشند اعضأ این شورا عبارتند از رؤسای گروهها، رئیس پژوهشکده و تنی چند از اساتید. گروههای پژوهشی هسته مرکزی پژوهش، افراد و گروههایی هستند که بار اصلی تحقیق و تألیف را بعهده دارند و باید علاوه بر ارتباط با شورای پژوهشی، خود با تواناییهای علمی و نویسندگی، طرحهای مصوّب را پیاده کرده و با ضوابط پژوهش به تحقیق و تألیف بپردازند.گروههای پژوهشی متشکل از اعضای هیأت علمی و محققانی هستند که بر حسب نوع تخصّص در یکی از محورهای کلّی کتابشناسی، ادبیات و نهج البلاغه‏شناسی فعالیت می‏کنند.
وظایف گروههای پژوهشی پژوهشکده
1.پیشنهاد طرحهای پژوهشی کوتاه و بلند مدّت به رئیس پژوهشکده و شورای پژوهشی 2.انجام طرحهای مصوّب تحقیقاتی
3.مدیریت علمی طرحها
4.پیشنهاد عضویت اعضأ هیأت علمی و محققان به شورای پژوهشی و رئیس پژوهشکده 5.اداره جلسات گروههای پژوهشی با مدیر گروه است.
پژوهشکده از آغاز تا کنون:
با اینکه مدت کمی از تشکیل این پژوهشکده می‏گذرد با این حال فعالیت‏های مؤثری در دو زمینه اداری-سازمانی و انجام فعالیت‏های تحقیقاتی صورت گرفته است که قابل توجه است.تشکیل شورای سیاست گزاری و برگزاری جلسات متعدد، تهیه و تدوین کلیات طرح راه‏اندازی پژوهشکده و برنامه‏های کلان آن تعیین مدیریت گروههای پژوهشی و جذب اعضأ هیت علمی از میان اساتیدی که در دو زمینه معارف اسلامی و یک حوزه تخصصی نظیر اقتصاد، مدیریت، فلسفه و...مطالعات مفید داشته‏اند.آماده سازی فضاهای مورد نیاز برای پژوهشکده شامل دبیرخانه، اتاق کار اعضأ هیئت علمی و کتابخانه و مرکز اسناد تشکیل شورای پژوهشی و برگزاری جلسات متعدد پیشنهاد و تهیه برنامه و بودجه پژوهشکده و تصویب آن در شورای سیاستگزاری تهیه چند مقاله علمی در زمینه مطالعات اجتماعی و معارف اسلامی و تالیف دو کتاب در زمینه مدیریت اسلامی، و تهیه آیین‏نامه‏های اجرایی و گردش کار علمی گروههای پژوهشی پژوهشکده نهج البلاغه مطابق برنامه تعیین شده در سال 1380 تهیه 50 مقاله علمی، اجرای دو طرح پژوهشی گسترده در زمینه مدخل شناسی و موضوع شناسی، برگزاری 14 گردهمایی و نشست علمی، و تهیه و تالیف 5 کتاب درسی دانشگاهی را در زمینه‏های مرتبط با فعالیت گروه‏های پژوهشی در دست اقدام دارد.
منبع :فصلنامه نهج البلاغه، شماره 1 .

سایت پژوهشکده نهج البلاغه