شهادت محمد بن ابی بکر
اشاره
در مکتب انسان ساز اهل بیت علیهم السلام ، نخبگانی بالیدند که هر یک، منشأ خدمت های ارزنده ای به جهان بشریت شدند. این چهره های پرفروغ در راه تحقق آرمان های رهبران دینی و برافراشتن کلمه حق، از هیچ کوششی فروگذار نکردند. مطالعه زندگی نامه آنان، نسل جوان را با اسوه های راستین مسلمان که زندگی پرنور خود را در شعاع ولایت امامان معصوم علیهم السلام گذرانده اند، آشنا می سازد و آنان را برای گام نهادن در این راه اشتیاق می بخشد. مقاله حاضر، تلاشی است برای معرفی محمد بن ابی بکر که با فداکاری های بی دریغ خود، همواره حامی امیرمؤمنان علی علیه السلام بود و سراسر عمر خویش را در حمایت از مکتب سرخ تشیع و اهل بیت علیهم السلام گذراند.
زندگی نامه محمد بن ابی بکر

محمد بن ابی بکر در روز 25 ذیقعده سال دهم هجری، در سفر حجة الوداع، میان راه مکه و مدینه، در مکانی به نام ذوالحلیفه، محل احرام بستن اهل مدینه به دنیا آمد. پس از ولادتش، نام محمد و کنیه ابوالقاسم را بر او نهادند. پدرش ابوبکر، خلیفه اول و مادرش اسماء دختر عُمیس است که نخست همسر جعفر بن ابی طالب بود و پس از شهادت وی به عقد ابوبکر در آمد. او پس از درگذشت ابوبکر، همسر امام علی علیه السلام شد. به این ترتیب، محمد بن ابی بکر در خانه امام علی علیه السلام پرورش یافت و به یکی از یاران وفادار حضرت تبدیل شد.
محمد بن ابی بکر در خانه امام علی علیه السلام

پس از ازدواج اسماء، مادر محمد بن ابی بکر با امام علی علیه السلام ، محمد، سعادت یافت تا در سایه تعلیم و تربیت وصی پیامبر رشد کند. او در چنین خانه ای تربیت یافت تا خود را برای عبادت های طولانی شبانه در محضر پروردگار و رزم آوری در کنار امام علی علیه السلام آماده سازد. بدین ترتیب، محمد نوجوانی برومند، مؤمن، عاشق اهل بیت علیهم السلام و پیرو ولایت لقب گرفت. مقام او به حدی است که امام علی علیه السلام درباره اش می فرماید: «محمد بن ابی بکر مانند فرزندی برای من و برادری برای فرزندان من و فرزندان برادرم جعفر بود».
محمد بن ابی بکر در جنگ جمل

محمد بن ابی بکر در جنگ جمل، به فرمان امیرمؤمنان علی علیه السلام ، فرمانده پیاده نظام لشکر بود. وی در این جنگ رشادت های فراوانی از خود نشان داد. پس از پایان نبرد، امام علی علیه السلام از وی خواست به سوی خواهر خود، عایشه برود و مراقبت از او را به عهده بگیرد. محمد این کار را کرد و چند روز بعد، عایشه را به همراهی چهل زن به مدینه بازگرداند.
محمد بن ابی بکر استاندار مصر

پس از جنگ جمل، در رمضان سال 36، امام علی علیه السلام ، محمد بن ابی بکر را برای حکومت بر مصر به آن دیار فرستاد. البته علاقه مردم مصر به محمد بن ابی بکر که پیش تر وی را به عنوان استاندار مصر به خلیفه سوم پیشنهاد کرده بودند، در این انتخاب بی تأثیر نبود.

امام علی علیه السلام در فرمان برگزیدن محمد بن ابی بکر به حکومت مصر چنین نوشت: «بسم الله الرحمن الرحیم. این فرمانی است که بنده خدا علی، امیرمؤمنان، به محمد بن ابی بکر داده است وقتی او را به حکومت مصر گماشت. به او فرمان داده که تقوای الهی را پیشه سازد و از خداوند در نهان و آشکار و در خلوت و جلوت فرمان برد، و با مسلمانان به نرمی رفتار کند و بر بدکاران خشونت ورزد. با اهل کتاب به عدالت رفتار کند و مدافع حقوق ستم دیدگان و مخالف سرسخت ستم کاران باشد. از مردم گذشت نماید و تا آنجا که می تواند، به آنها نیکی کند؛ چون خداوند نیکوکاران را دوست دارد و بزه کاران را کیفر می دهد».
معاویه و شهادت محمد بن ابی بکر

پس از آنکه جنگ صفین با مسئله حکمیت، به سود معاویه به پایان رسید، وی به فکر تصرف مصر افتاد. معاویه همیشه چشم طمع به مصر داشت و معتقد بود با تصرف آنجا، قدرت لازم را برای مبارزه با امام علی علیه السلام و نابودی حکومت عدل او به دست خواهد آورد. بدین ترتیب، سپاهی به فرماندهی عمروعاص به سوی مصر روانه کرد. محمد بن ابی بکر، فرماندار مصر با شنیدن خبر حمله عمروعاص، از امام علی علیه السلام کمک خواست. امام نیز مردم را برای یاری محمد و نجات سرزمین مصر برانگیخت، ولی با گذشت یک ماه، فقط دو هزار نفر جنگاور داوطلب اعزام به مصر شدند که در این میان، خبر شهادت محمد بن ابی بکر را شنیدند.
شهادت

پس از حمله عمروعاص به مصر، محمد بن ابی بکر کَنانة بن بشر را با سپاهی دو هزار نفره به طرف عمروعاص فرستاد و خود نیز به دنبال آنان حرکت کرد. در این جنگ، لشکر کنانه شکست خورد. یاران محمد که از کشته شدن کنانه آگاهی یافتند، از اطراف او پراکنده شدند. محمد که تشنه و تنها بود، به خرابه ای در کنار جاده پناه برد. در این هنگام، معاویة بن حَدیج که به دنبال محمد بود، او را به شهادت رساند و پیکر پاکش را به آتش کشید.
تجلیل امام علی علیه السلام از محمد بن ابی بکر

پس از شهادت محمد بن ابی بکر، امام علی علیه السلام ، نامه ای به ابن عباس نوشت و در آن نامه، از محمد بن ابی بکر به بزرگی یاد کرد: «نیروی متجاوز شام بر مصر چیره شد و محمد بن ابی بکر به سعادت شهادت رسید. من در سوگواری محمد، سخت آزرده خاطرم و در برابر این فاجعه، از خداوند متعالی اجر جَزیل تمنا دارم. محمد فرزند من و فرزندی رشید و سعید و محبوب بود. محمد فرماندار من بر مصر و فرمانداری پاک دامن و پرهیزکار بود. محمد شمشیری برنده، تیری شکافنده و شخصیتی باکفایت و برجسته بود».
سخنان امام علی علیه السلام پس از شهادت محمد بن ابی بکر

هنگامی که خبر شهادت محمد بن ابی بکر و شادی معاویه به امام علی علیه السلام رسید، فرمود: «بی تابی ما به اندازه شادی آنهاست. من در تمام جنگ هایم برای شهیدی مانند محمد بی تابی نداشته ام. او فرزند همسر من بود. من او را فرزند خود می دانستم و او مرا به نیکی دوست می داشت. به خاطر اینهاست که محزون هستیم.» امام علی علیه السلام در جای دیگر چنین می فرماید: «همانا اندوه ما بر شهادت محمد، به اندازه شادی شامیان است، جز آنکه از آنان یک دشمن و از ما یک دوست کم شد».
منبع : گلبرگ ؛ حکیمه مهدیان؛ اسفند 1386، شماره 96، ص 9.