ترجمه شرح نهج البلاغه ابن ميثم
معرفى اجمالى:
«ترجمه شرح نهج البلاغه ابن ميثم» ترجمه اى است فارسى به قلم قربانعلى محمدى مقدم و على اصغر نوايى يحيى زاده كه در پنج مجلد منتشر شده است.
گزارش محتوا
در ابتداى كتاب مقدمه مفيدى درباره عظمت نهج البلاغه و پيشينه نگارش كلام اميرالمؤمنين على(ع) در كتب قبل از نگارش نهج البلاغه و مطالب خواندنى ديگرى آمده است كه خلاصه اى از آن به خوانندگان عزيز ارائه مى شود: نهج البلاغه، آن درياى ژرف و كران ناپيدايى است كه از گوهر بيان امير سخن على(ع) تبلور يافته، كه شجره نبوّت و جايگاه نزول وحى و آمد و شد فرشتگان و گنجينه دانش و مخزن حكمت است. امّا افسوس كه آن مجسّمه علم و تقوا، وارث علم تمام كتاب، دانش پژوهان حقيقت طلبى را نيافت كه حقايق پوشيده بر جهانيان را با آن ها در ميان گذارد و آنچه تأمين كننده سعادت دنيا و آخرت انسان هاست روشن فرمايد، لذا با اندوه فراوان خطاب به كميل بن زياد فرمود: «اى كميل، اگر افراد مستعدّى مى يافتم، در اين گنجينه سينه من دانش فراوانى است». آنچه حضرتش گفته و يا نوشته به ضرورت انجام پذيرفته است؛ با اين وصف درياى كران ناپيدايى از معارف و حكمت به وجود آمده است، كه اندكى از بسيار آن را سيّد رضى(ره) جمع آورى كرده و نهج البلاغه ناميده است. بايد گفت نه تنها دانشمندان مسلمان، به ظرافت و زيبايى سخن امام(ع) و عمق ژرفاى معناى بلند كلام حضرتش معترف و مقرّند، بلكه تمام متفكّران، انديشمندان، سياست مداران، حقوقدانان... همه و هر كس با هر كيش و آيينى، در برابر عظمت روح، بلندى همّت، اجراى عدالت و احقاق حقوق ملّت كه در بيانات حكيمانه آن حضرت متجلّى است، سر تعظيم فرود آورده اند: شهرستانى مى گويد: «تعجّب و شگفتى ادبا تنها به ملاحظه نظم و هماهنگى و انسجام الفاظ نهج البلاغه نيست، دهشت و تحيّر دانشمندان فقط از برترى و تفوّق معانى آن كه به سر حدّ اعجاز رسيده است، نمى باشد، بلكه علّت اصلى تحيّر و تعجّبشان به علّت تنوّع و گوناگون بودن اهداف و مقاصد اين خطبه ها و سخنهاست: از قبيل پند و اندرز و امر به زهد و نهى از بدى ها و گناهان، دستورهاى جنگى، تشويق مردم به جهاد، تعليم فنون مختلف علم و بحث هاى عالى در مورد هيئت آسمان ها، اوضاع افلاك، ابواب نجوم و اسرار جهان آفرينش و اثبات وجود خدا و بيانات متفاوت و پر تفنّن در معارف الهى و بحث هاى همه جانبه در توحيد و خداشناسى، توصيف مبدأ و معاد و بحث هاى دامنه دار در امور كشور دارى و سياست و اداره شهرها و زندگى مردم و بالا بردن سطح دانش مردم و آشنا ساختن آن ها با فضايل اخلاقى و انسانى و دينى و قوانينى اجتماعى و آداب معاشرت و مكارم اخلاق، توصيف شاعرانه پديده هاى زندگى و مانند اين ها از اهداف و مقاصد گوناگونى است كه به عالى ترين مظاهر خود در نهج البلاغه آمده است». جبران خليل متفكّر و انديشمند مى گويد: «على از دنيا درگذشت؛ در حالى كه شهيد عظمت خود شد، از دنيا چشم پوشيد؛ در حالى كه نماز ميان دو لبش بود، درگذشت در حالى كه دلش از شوق پروردگار لبريز بود، و عرب حقيقت مقامش را نشناخت، درگذشت مانند همه پيامبران بصير كه در كشورى وارد مى شوند كه كشور آنان نيست، به سوى مردمى مى آيند كه مردم آنان نيستند و در زمانى نمودار مى شوند كه زمانشان نيست. ولى پروردگارا، تو را در اين حكمتى است كه خود دانى». شبلى شميل پيشواى مطلق ماديّون مى گويد: «امام علىّ بن ابى طالب بزرگ بزرگان جهان، يكتا نسخه زمان بود كه جهان شرق و غرب در عالم قديم و جديد، صورتى بسان اين نسخه كه مطابق اصلى باشد، به خود نديده است». جاذبه و جامعيّت كلام امام(ع) علاقه مندان به دانش و حكمت را بر آن داشت كه از قرن اوّل هجرى دست به كار شوند و كتبى از مجموعه بيانات امام(ع) تأليف كنند كه در ذيل به برخى از آن ها اشاره مى شود: ١- خطب امير المؤمنين على(ع)، تأليف زيد بن وهب الجهنى (متوفّاى سال ٩۶ق) ٢- كتاب خطب اميرالمؤمنين(ع) نوشته ابوالفضل نصر بن مزاحم منقرى كوفى (متوفّاى سال ٢٠٢ق) ٣- خطب اميرالمؤمنين على(ع) تأليف محمّد بن عمر واقدى (متوفّاى سال ٢٠٧ق) ۴- كتاب خطب اميرالمؤمنين، نوشته يعقوب اسماعيل بن مهران محمد سكونى كوفى (متوفّاى بعد از سال ١۴٨ق) ۵- كتاب المسترشد، نوشته ابوجعفر محمّد بن جرير بن رستم طبرى، از معاصرين ابن جرير طبرى ۶- كتاب خطب على(ع) نوشته ابواحمد عبدالعزيز بن يحيى بن احمد بن عيسى جلودى ازدى بصرى (متوفّاى سال ٣٣٢ق) ٧- خطب اميرالمؤمنين(ع)، تأليف قاضى نعمانى المصرى(متوفّاى سال ٣۶٣ق) البته شهرستانى در كتاب «ما هو نهج البلاغه» و سيّد عبدالزهرا حسينى خطيب در كتاب «مصادر نهج البلاغه» اسامى بيشترى را ذكر كرده اند كه به جهت رعايت اختصار از ذكر آن ها صرف نظر مى شود. پس از جمع آورى خطبه ها و سخنان امام(ع) به وسيله سيّد رضى(ره) دانشمندان دريافتند كه چه گنجينه بى نظيرى فراهم آمده است و در صدد بر آمدند، هر يك فراخور توان علمى خود از اين خوان نعمت توشه برگيرند. از جمله دانشمندان مشهورى كه بر نهج البلاغه شرح نوشته اند و از متقدّمين شمرده مى شوند؛ عبارتند از: بيهقى، فضل الله راوندى، قطب الدين راوندى، على بن ناصر، قاضى عبدالجبار معتزلى، علامه حلى، ابن طاوس حلى، ملامحسن خوارزمى، تفتازانى، ابن ابى الحديد، ابن ميثم و.... برخى از متأخرينى هم كه بر نهج البلاغه شرح و يا فهرست و نوشته اند؛ عبارتند از: مولى فتح اللّه كاشانى، علىّ بن حسين زورائى، علامه كركى، سيّد حبيب اللّه خوئى، ملّا صالح قزوينى، محمّد عبده، محمّد نائل ميرصفى، محمدتقى جعفرى و.... در ميان شرح هايى كه متقدّمين بر نهج البلاغه نوشته اند، هر چند شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد به لحاظ قدمت، تفصيل و نقل قول در ميان كتاب هاى مختلفى كه امروزه بر اثر مرور زمان از دسترس ما خارج اند، جايگاه ويژه اى دارد، امّا شرح نهج البلاغه ابن ميثم بحرانى كه در سال ۶٧٧ق نوشته شده و مورد تقدير و ستايش خواجه نصيرالدين طوسى و ملا صدراى شيرازى و استاد علامه حلّى و سيّد عبدالكريم بن طاوس بوده، با اهميّت و ممتاز است.
وضعيت كتاب
ترجمه يك اثر مهمّ فلسفى و برگردان آن به فارسى با عباراتى روان و زيبا كار ساده اى نيست. شايد دليل اين كه تاكنون كسى اقدام به ترجمه اين شرح نكرده، و يا حداقل يكى از ادلّه آن مشكل بودن فهم اين شرح بوده است. لازم به ذكر است كه در اين ترجمه تنها به ترجمه شرح ابن ميثم اكتفا نشده و توضيحات مفيد و ارزشمندى نيز در پاورقى آمده است كه خواننده را در فهم مطالب يارى مى رساند. گاه مانند خطبه شقشقيه پيش از پرداختن به ترجمه مطالبى را ذكر كرده اند كه به عنوان مقدمه قبل از شرح آمده است.
منبع:مقدمه و متن كتاب
