حدايق الحقايق فى فسر دقايق احسن الخلايق
معرفى اجمالى
"حدايق الحقايق فى فسر دقايق احسن الخلايق" اثر قطب الدين كيدرى بيهقى كه در آخر شعبان سال ۵٧۶ ه.ق به زبان عربى، در شرح نهج البلاغه سيد رضى نوشته شده است.
ساختار كتاب
چنانچه از اين شرح بر نهج البلاغه بر مى آيد، از سه شرح منهاج البراعه راوندى و معارج نهج البلاغه و شرح وبرى گرفته و عبارت هاى اين ها را جاى جاى آورده است و خود هم بندهايى در شرح افزوده است.
در آغاز شش بيت عربى در ستايش نهج البلاغه آورده و پس از خطبه بحثى است، در اقسام البلاغه و احكام ها، سپس چهارده نوع از صنايع بديعى از منهاج البراعه نقل شده است. آنگاه شرح آغاز مى شود.
گزارش محتوا
پيش از شرح خبرى از زين الفتى عاصمى آمده و ياد شده از سلوه الشيعه امام سعيد معين الدين مسعود بن على صوابى بيهقى كه ايمان ابوطالب را در آن ثابت نموده است. و نيز در آن از علامه زمخشرى و شيخ مفيد در ارشاد و سد مرتضى، از نجوم و ستاره شناسى هم در آن خرده گيرى شده است.
كيدرى گذشته از علوم ادبى و تاريخ و اخبار مذهبى در فلسفه و كلام هم سرآمد بوده و در آن به بسيارى از مسايل دقيق و باريك فلسفى اشارت نموده و مشكلات نهج البلاغه را با آن حل كرده است. او در آن سخنان ابوحاتم رازى داعى اسماعيلى در كتاب الزينه و ابن سينا و غزالى در المضنون به على غير اهله را گواه آورده و سخنان حكما را نقل كرده است. از اين مطالب آشكار مى شود كه دانشمندان شيعى در آن زمان ها كه در اقليت بوده اند و مورد رنج و شكنجه پيروان سنت، و به دستگاه فرمان روايى عصر راهى نداشتند، بهتر از دوران صفوى كه آيين شيعى انديشه رسمى فرمانروايان شده بود، راه درست علمى را پيمودند و گرد جمود و تعصب نمى گشتند. سنجيدن آثار آنان اگر چه مذهبى صرف هم باشد؛ مانند شروح نهج البلاغه يا تفاسير با آثار دوران صفوى كه عصر آزادى آيين شيعى، بلكه چيرگى و سيطره آن است، خود گواهى درست و راست در اين مورد است. از آن آثار لطافت دقت و ربايندگى مى بارد و اين دسته اثر علمى خواننده را به خود نمى كشد و انحطاط علمى از آن پيداست.
كيدرى در دو جا از پيشدادايان و كيانيانيان و اشكانيان و خسروان و بطلميوسيان و فرمانروايان يمن و روم و يونان و از سال و ماه ايران و پنجه دزده و كبيسه اى كه زردشت خداوند گار ايرانيان سفارش كرده ياد كرده و پيداست كه به فرهنگ مزديسنا خوب آشنا بوده است.
در نسخه اى از اين كتاب، در پايان اين شرح، اجازه ايست از عبدالله بن حمزه، عبدالله طوسى در رمضان ۵٩۶ ه.ق به شارح و در آن آمده كه اين كتاب بسيار پسنديده و نيكو است و به او اجازه روايت همه كتاب هايى كه خود شنيده و يا گرد آورده و يا در فهرست اصحاب درج است، داده و همچنين روا داشته كه نهج البلاغه را از ابوالرضا فضل الله بن على حسينى راوندى از مكى بن احمد مخلطى از ابوالفضل محمد بن يحيى ناتلى از ابونصر عبدالكريم بن محمد ديباجى معروف به سبط بشرالحافى از شريف رضى و همچنين از ديگر مشايخ او روايت كند.
وضعيت كتاب
محقق كتاب جناب آقاى عزيزالله عطاردى است.در كتاب هيچ گونه فهرستى ديده نمى شود.
منبع:
١- متن و مقدمه كتاب
٢- فهرست موضوعى تبيان
