کتاب حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه یکی از آثار و تألیفات آیة الله عبدالله جوادی آملی است. کتابهای بسیاری درباره نهج البلاغه توسط نویسندگان متعدد نوشته شده و جنبه های مختلف آن را روشن و آشکار نموده اند. آیة الله جوادی آملی در این کتاب بحث حکمت نظری و عملی را پیش گرفته و آن را برای خوانندگان علاقه مند باز و روشن نموده اند، چرا که ایشان معتقدند که انسان برای به پرواز در آمدن نفس و حقیقت خود باید از آن دو بالی بسازد تا خود را از حضیض ذلت به اوج عزت کشاند و آن دو عبارتند از اندیشه و عمل و آنچه که این دو بعد انسانی را شناخته، تعریف کرده و کامل می کند، حکمت است.
طبق مقدمه کتاب، حکمت را به دو قسم تقسیم می‌کنند: قسم اول، بخشی است که عقل به هست و نیست‌ ها می‌اندیشد و به منظر جهان نگریسته به مطالعه هستی می‌نشیند، این کار عقل را حکمت نظری نامیده اند، و آن بخشی را که عقل، به مطالعه بایدها و نبایدها برخاسته و علم داوری را در این میدان بر افراشته حکمت عملی گویند.
این کتاب راه فهم و تحلیل مسئله حکمت و اقسام آن در بیان امیر علی(ع) تبیین کرده و دربردارنده پنج فصل است:
ساختاربندی کتاب:
این کتاب از پنج قسمت تشکیل شده است:
قسمت اول: شامل مقدمه ای نسبتا مبسوط به قلم حضرت مؤلف است.
قسمت دوم: مطالبی تحت عنوان مدخل آمده؛ این بخش نیز به قلم حضرت استاد بوده است که در جهت ورود به مباحث و ذهنیت یافتن نسبت به آن، بسیار مفید و سودمند خواهد بود.
قسمت سوم: حکمت نظری، در این فراز ضمن معرفی حکمت نظری و عملی و تعریف شخصیت متعالی حضرت علی (ع) به اولین جنبه این نوع از حکمت که توحید الهی است، پرداخته است.
قسمت چهارم: حکمت عملی، در این مرحله استاد مؤلف به ابعاد حکمت عملی، همچنین پندهای حضرت امیر مؤمنان علی (ع) به فرزند خویش و... به صورت مستوفی پرداخته است.
قسمت پنجم: معرفت، محبت و عبادت در نهج البلاغه که یکی از سخنرانیهای ارزشمند حضرت استاد بوده است، در این بخش آمده است.
در پایان این کتاب فهرست آیات و روایات نیز آورده شده است و این کتاب در سال 1387 توسط مرکز نشر اسراء در قم به انتشار رسیده است و همچنین توسط حجة الاسلام آقای حسین شفیعی تنظیم و تدوین شده است..