معرفی کتاب
نهج البلاغه از مشهورترین و معتبرترین منابع حدیث شیعه است که به کوشش سیّد رضی (359 ـ 406 ه* ق) گردآوری و تدوین گردیده است.
موضوعات نهج البلاغه
تنوع موضوعات نهج البلاغه اعجاب برانگیز است، معارف بلند توحید ی ارزشهای والای الهی، پند و اندرز و موعظه، بیان و تحلیل حوادث سیاسی و اجتماعی، دستور کار حکمرانان و توبیخ آنها از جمله مطالب نهج البلاغه است.
بخشهای مختلف
مؤلّف پس از مقدمه ای کوتاه سخنان امیرمؤمنان علیه السلام را در سه بخشِ خطبه ها (سخنرانیها)، کتب (نامه ها و رساله ها) وقصار الحکم (حکمت های کوتاه) تنظیم نموده و در لابلای سخنان آن حضرت ـ هر جا که لازم بوده ـ توضیحات کوتاه و مفیدی آورده است.
هدف سید رضی
نهج البلاغه در لغت به معنای راه رسا و بلیغ سخن گفتن است. سیّد رضی کوشیده است از میان احادیث منقول از امام علی علیه السلام، بلیغترین و زیباترین آنها را گزینش و در این مجموعه گرد آورد. همین ویژگی راز ماندگاری و جاودانگی این کتاب در حوادث سهمگین و تلخ گذشته تاریخ و موجب شهرت آن در میان گروههای مختلف مسلمانان و شخصیّت های برجسته غیرمسلمان گشته است.
پژوهشها و ترجمه ها
برخی از پژوهشگران بیش از 370 اثر را در شرح و تفسیر و ترجمه و... نهج البلاغه بر شمرده اند وتاکنون نزدیک به 15 ترجمه از نهج البلاغه به چاپ رسیده است.این مسأله اهمیت و ارزش این کتاب را در میان مسلمین تا حدودی روشن می نماید.ترجمه های بسیاری از نهج البلاغه به فارسی در دست است. از معروفترین آنها می توان به ترجمه سیّد علی نقی فیض الاسلام و دکتر سیّد جعفر شهیدی اشاره کرد.
فرهنگها و نرم افزارها
برخی از دانشمندان کوشیده اند تا سخنان دیگر امام علی علیه السلام را که سیّد رضی در نهج البلاغه نیاورده است گردآوری کنند. مهمترین این آثار نهج السعاده فی مستدرک نهج البلاغه است. این مجموعه به کوشش شیخ محمّد باقر محمودی گرد آمده است که در 8 جلد منتشر شده است.
فرهنگهای لفظی و موضوعی تهیه شده نهج البلاغه جستجو و مراجعه به آن را آسان کرده است. همچنین تاکنون چند نرم افزار از نهج البلاغه و برخی از شروح آن تهیه شده است.
مشهورترین تحقیقهای نهج البلاغه تحقیق محمد عبده و صبحی صالح می باشد. تحقیق مرحوم فیض الاسلام نیز در میان فارسی زبانان رواج دارد
ترجمه حاضر از نهج البلاغه ، از معروفترین آنهاست که به قلم شیوا و نثر مسجع استاد سیّد جعفر شهیدی به فارسی ترجمه شده است.
نهج  البلاغه( ترجمه شهيدى)
معرفى اجمالى
كتاب« نهج  البلاغه»، ترجمه سيد جعفر شهيدى به زبان عربى و فارسى است. اهميت اين ترجمه بر ترجمه هاى ديگر بر آن است كه علاوه بر صحت و امانت و اتقان و تطبيق يكايك واژگان عربى به فارسى، در مراعات ويژگى ادبى اين اثر جاودانگى؛ يعنى به كار بردن صنايع لفظى و آريش هاى ادبى از استعاره و تشبيه و جناس و موازنه و مراعات نظير و به ويژه سجع است كه در برگردان فارسى تا آن جا كه ممكن بوده، مورد توجه قرار گرفته، اما با اين همه معنى فداى آرايش لفظ نشده است. علاوه بر اين مولف تعليقه هايى مناسب و بايسته بر خطبه ها و كلمات قصار نوشته اند كه در پايان كتاب آمده و در روشن ساختن وضع اشخاص و اجتماع، معنى واژه ها و كاربرد آن ها و تاثير گفتار امام همام عليه السلام در سرايندگان و نويسندگان متضمن فايده بسيار است.
ايشان انگيزه ترجمه خويش را مطرح شدن و خواندن اولين خطبه نهج  البلاغه در جلسه اى دانسته و همت به ترجمه آن خطبه و خواندن آن نزد دوستان و مقبوليت و تشويق ايشان دانسته است.
ساختار كتاب
توضيح ناشر، مقدمه مولف، متن، تعليقات و فهرست ها ساختار اين اثر را تشكيل مى دهند. ايشان در مقدمه روش ترجمه خود را بر اين امر مى داند كه مترجمين قبل از ايشان يك نكته را چنان كه بايد رعايت نكرده اند و آن اين است كه سخنان مولى چنان كه مى بينيم، در عين علو معنى به زيورهاى لفظى؛ همانند: استعار، جناس، موازنه سجع و مراعات النظير نيز آراسته است. بدين جهت مولف كوشيده است تا در حد توانايى خويش ضمن برگرداندن عبارت عربى به فارسى چندان كه ممكن است، صنعت هاى لفظى را نيز رعايت كنم. همچنين ايشان كوشيده اند تا در ترجمه خويش هر واژه فارسى برابر واژه عربى قرار گيرد و اگر نيازى به آوردن كلمه اى يا جمله اى برون از متن افتاده است، آن را ميان دو خط تيره نهاده شده است.
گزارش محتوا
توضيح ناشر درباره نهج  البلاغه و اثر مورد نظر مى باشد. مقدمه كتاب از مولف در چند بخش است كه فصاحت و بلاغت، مولف نهج  البلاغه، ترجمه هاى نهج  البلاغه، روش مترجم، متنى كه در دسترس شماست.
مولف كتاب را بر اساس كتاب نهج  البلاغه در سه بخش خطبه ها، نامه ها و كلمات قصار مى باشد.
چينش مطالب كتاب به اين صورت است كه در سمت راست متن عربى و در سمت چپ متن فارسى آمده است.
نمونه اى از ترجمه ايشان؛ عبارت است از:« خطبه 154: و دل مرد خردمند را ديده اى است كه بدان پايان كار خويش نگرد و به ژرفى و بلندى آن راه برد. دعوت كننده اى خواند و اميرى حكومت راند. پس دعوت كننده را پاسخ دهيد و فرمانروا را فرمان بريد.
به درياهاى فتنه درشدند و بدعت ها را گرفتند و سنت ها را وانهادند. مومنان به گوشه اى رفتند و گمراهان دروغ زن به زبان آمدند و سخن گفتند...».
در اين ترجمه كوشش مترجم بر اين بوده است كه تا حد ممكن صناعت هاى لفظى را نيز در ترجمه رعايت كند؛ اما بر اين دقيقه آگاه بوده است كه نبايد معنى فداى آرايش لفظ گردد. بدين رو در حد توانايى كوشيده است، هر دو جنبه رعايت شود. ممكن است، مطالعه كنندگان در متن عربى، به فعلى برخورند كه ماضى است و در نتيجه مضارع آمده است و يا حال است و در فارسى صفت به كار رفته باشد. اين دگرگونى را از ناآشنايى مترجم ندانند، چه خاصيت تعبيير هر زبان در اين گونه موارد با زبان ديگر متفاوت است و رعايت فصاحت گاه چنين تغييرى را رخصت مى دهد.
وضعيت كتاب
تعليقه ها كه بر خطبه ها، نامه ها و كلمات قصار نوشته شده- در روشن ساختن وضع اشخاص و يا اجتماع و يا معنى واژه ها و كاربرد آن و يا تاثير گفتار امام در سرايندگان و نويسندگان- متضمن فايدت خواهد بود. جاى اين تعليقه ها با گذاردن شماره در متن فارسى مشخص شده است. اين تعليقه ها در بخش پايانى كتاب قرار گرفته است.
همچنين مترجم مى نويسد:« نخست مى خواستيم تعليق ها را در پايان هر صفحه و يا لااقل در پايان هر خطبه قرار دهيم؛ اما چون مقرر شد كه ترجمه فارسى برابر متن عربى قرار گيرد، تا خواننده به هنگام لزوم متن عربى را هم پيش چشم داشته باشد، نهادن آن تعليقه ها در پايان صفحه برابرى متن و ترجمه را به مى زد و اگر تعليق ها در پايان هر خطبه نهاده مى شد. ناهماهنگى در صفحه هاى كتاب پديد مى گرديد. بدين رو ترجيح داده شد كه تعليقه نامه ها و سپس تعليقه هاى كلمات قصار.»
بخش فهرست ها نيز در پايان كتاب قرار گرفته است.
متن موجود بر اساس متن نهج  البلاغه شيخ محمد عبده مفتى كشور مصر است. جزء در مواردى كه خطا و يا نقصان آن متن مسلم است كه به شرح ابن ابى  الحديد و يا نسخه صبحى صالح مراجعه شده است. در شماره خطبه  ها و نامه  ها و كلمات قصار بر اساس نسخه مرحوم صبحى صالح سود برده شده است. بدليل اين كه معجم المفهرس الفاظ نهج  البلاغه كه از سوى موسسه انتشارات اسلامى تابع جامعه مدرسين حوزه قم فراهم شده، بر اساس همين نسخه است.