223.از سخنان آن حضرت به هنگام تلاوت آیه شریفه «(یَا أَیُّهَا الانسَانُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ)؛ اى انسان چه چیز تو را در برابر پروردگار کریمت مغرور ساخته است؟»
هشدار در مورد غرور و خواب غفلت: این انسان (در برابر گناهانى که انجام مى دهد) نادرست ترین دلیل را براى خود اقامه مى کند
و این بى خبر مغرور به بدترین عذر متوسّل مى شود،
چرا که درباره خود بیشترین جهالت را دارد!
اى انسان! چه چیز تو را به گناهت جسور ساخته
و چه چیز تو را در مقابل پروردگارت مغرور کرده و چه چیز تو را به هلاکت خویش علاقه مند نموده است؟
آیا درد تو درمان ندارد
یا براى این خوابت بیدارى نیست؟
چرا آن گونه که به دیگران رحم مى کنى به خودت رحم نمى کنى؟!
کسى را در دل آفتاب سوزان مى بینى و در برابر حرارت آن بر او سایه مى افکنى
یا بیمارى را مشاهده مى کنى که درد جانکاهى بدنش را سخت آزرده و از روى ترحّم بر او مى گریى (پس چرا درباره خود بى تفاوت هستى؟).
چه چیز تو را در برابر این بیمارى ات شکیبا ساخته و در برابر مصائب خود صبور کرده و از گریه بر خویشتن بازداشته است؟!
در حالى که هیچ چیز براى تو عزیزتر از نفس خودت نیست.
چگونه ترس از بلاها و عذاب هاى شبانه تو را بیدار نکرده در حالى که بر اثر معصیت الهى، هر روز، خود را به مرحله شدیدترى از خشم خدا مى افکنى؟!
حال که چنین است بیمارى سستى دل خود را با داروى تصمیم و عزم راسخ مداوا کن
و این خواب غفلتى را که چشمت را فروگرفته با بیدارى برطرف ساز، بنابراین مطیع خداوند باش و با یاد او انس گیر!
محاکمه خویشتن: خوب تصوّر کن: در همان هنگام که تو از خداى خود روى مى گردانى،
او (با دادن انواع نعمتها) به تو روى مى آورد، او تو را به عفو و بخشش خویش فرامى خواند و در زیر پوشش فضل و رحمتش قرار مى دهد
در حالى که تو همچنان به او پشت کرده و به غیر او روى مى آورى. بزرگ و بلندمرتبه است خدایى که با آن همه قدرت و قوت، این قدر کریم است؛
ولى تو با آن حقارت و ضعف، این اندازه براى معصیت او جسور هستى
در حالى که در پناه پرده پوشى او قرار دارى
و در فراخناى فضل و رحمتش در حرکت هستى.
(با این همه نافرمانى) تو را از فضل خویش بازنداشته و پرده گناهانت را ندریده است،
بلکه حتى یک چشم بر هم زدن از لطف او دور نشده اى، یا در نعمتى قرار دارى که براى تو فراهم ساخته
و یا در گناهى که پرده بر آن افکنده و یا بلا و مصیبتى که از تو دور کرده است.
آرى، با این همه گناه که دارى این گونه به تو محبّت دارد، حال درباره او چه فکر مى کنى اگر اطاعتش مى کردى؟
به خدا سوگند! اگر این وضعى که تو با خدا دارى (که پیوسته عصیانش را مى کنى و او همواره لطف و محبّت مى کند)
در میان دو نفر که در نیرو و توان مساوى بودند وجود داشت تو نخستین کسى بودى که خود را به سبب اخلاق ناپسند و کردار بد، محکوم و نکوهش مى کردى (به یقین اگر این وضع میان مولا وعبد باشد به طریق اولى نکوهیده تر است).
دنیا بهترین واعظ: حق مى گویم: دنیا تو را فریب نداده، این تو هستى که به آن فریفته و مغرور شده اى (و خود را فریب داده اى)،
دنیا پندهاى فراوانى دارد که پرده از روى واقعیت خود براى تو برداشته و تو را به عدل و انصاف فراخوانده است.
دنیا با هشدارهایى که از طریق نزول بلا و آفات در جسمت
و کاستن از قوا و نیرویت به تو مى دهد راستگوتر و وفادارتر از آن است که به تو دروغ گوید یا فریبت دهد.
چه بسیار نصیحت کنندگانى درباره دنیا که نزد تو متهم اند
و چه بسیار راستگویانى در مورد اخبار دنیا که از سوى تو تکذیب مى شوند. اگر حال دنیا را در مناطق ویران شده
و خانه هاى خالى از سکنه جستجو کنى، به یقین آن را یادآورى کننده اى نیکو و واعظى گویا مى یابى
همچون دوستى مهربان که از رسیدن اندوه به تو به شدّت ناراحت مى شود.
دنیا چه سراى خوبى است براى کسى که آن را خانه همیشگى خود نداند
و چه محلّ نیکویى است براى کسى که آن را وطن خود برنگزیند.
(آرى!) سعادتمندان به وسیله دنیا در قیامت، کسانى هستند که امروز از آن مى گریزند.
روز رستاخیز: در آن زمان که آن لرزه سخت و سنگین روى دهد (و نفخه صور واقع شود) و قیامت با تمام حوادث بزرگ و وحشتناکش تحقق یابد
و اهل هر مذهب و معبدى به آن ملحق شود و بندگان هر معبودى به او بپیوندند
و هر اطاعت کننده اى به مطاعش ملحق شود،
در آن هنگام در صحنه عدل و قسط پروردگار (همه اعمال) حتى چشمى که برخلاف حق به آسمان گشوده شده
و گامى که آهسته (به ظلم) در زمین برداشته شده، به حق و عادلانه پاداش داده مى شوند.
در آن روز چه بسیار دلیل هایى که ابطال مى گردد و چه دستاویزهاى عذرى که قطع مى شود.
حال که چنین است کوشش کن تا چیزى به دست آورى که عذر تو را موجه سازد
و حجت و دلیل خویش را با آن استوار سازى. چیزى به دست آور که براى تو باقى بماند، در برابر آنچه تو براى آن باقى نمى مانى.
(با تهیّه زاد و توشه) براى سفر آخرت آماده شو، و چشم به برق نجات (و دلیل راه) بدوز و مرکب راهوار خود را براى این سفر آماده ساز