تفتازاني يکي از دانشمندان بزرگ و شخصيتهاي علمي و ادبي در قرن هشتم هجري بود، او در دهکده تفتازان در شمال خبوشان قديم- قوچان امروز- در کنار مرز ايران و جمهوري ترکمنستان متولد شد و در همان جا نشو و نما يافت و بعد در شهر نسا که در همان حدود قرار داشت به تحصيل پرداخت.
تفتازاني سپس براي تکميل تحصيلات خود عازم گرگانج خوارزم شد و در آن جا رحل اقامت افکند و به تاليف و تصنيف پرداخت، او کتاب زياي نوشت که از آن جمله کتاب مطول در علم معاني، بيان، و بديع ميباشد که هنوز طلاب مدراس قديمي در حوزههاي درس ادبيات از آن استفاده ميکنند.
در روضات الجنات نام او را سعد بن عمر ضبط کرده ولي ديگران مسعود نوشته اند، تفتازاني در شهرها و ولايات خراسان رفت و آمد مي کرد و آثار علمي خود را در شهرهاي مختلف نوشته است، او زماني در هرات، و گاهي در سمرقند، و مدتي در کابل اقامت داشته است.
در کتاب ريحانه الادب آورده که او شرحي بر نهج البلاغه نوشته است، و در کتاب الذريعه نيز او را از شارحان اين کتاب ذکر ميکند، ولي اکنون از شرح وي اطلاعي در دست نيست، و در فهارس کتابخانه ها ذکري از آن نشده است و ابن حجر و صاحب روضات از اين کتاب ذکري نکرده اند.
مسعود تفتازاني پس از سالها تحقيق در علوم و معارف اسلامي و تاليف و تصنيف کتب سودمند و نافع پس از هشتاد سال زندگي در شهر سمرقند درگذشت و جناره او را به سرخس حمل کردند و در آن جا به خاک سپردند، تفتازاني در سال 712 در قريه تفتازان متولد شد و در سال 791 درگذشت.
منبع : عزيز الله عطاردي؛ علماي خراسان و نهج البلاغه؛ص 25.
