الشريف الرضى
معرفى اجمالى
كتاب «الشريف الرضى»، تاليف محمدهادى امينى به زبان عربى درباره محمد بن حسين بن موسى، معروف به سيد رضى مولف نهج البلاغه است. اين اثر يكى از منابع جامع و كامل و پژوهشى درباره شخصيت سيد رضى مى باشد كه در دسترس مى باشد و شخصيت مولف نهج البلاغه را از همه زوايا مورد بررسى قرار داده است.
ساختار كتاب
مقدمه و متن كتاب در يازده بخش ساختار اين اثر را تشكيل مى دهند. اين بخش ها عبارتند از: الشريف الرضى، حيات شريف رضى، نفسيته الابيه الرفيعه، شيوخه و اساتذته، شعراء عصره، تلاميذه و الرواه عنه، تآليفه و مصنفاته، نهج البلاغه عند رجال الفكر و الادب، شروح نهج البلاغه، فهرست ديوان الشريف الرضى، مصادر البحث و الدراسه، فهرست كتاب. شيوه بيان مطالب كتاب، همانند كتب انساب و شخصيت شناسى مى باشد كه از ابتداى تولد و والدين، تحصيلات، ... را در پيش گرفته و به تمام زواياى و مطالبى كه در شناخت شخصيت برجسته سيد رضى اهميت داشته، پرداخته است.
گزارش محتوا
مقدمه كتاب، درباره سيد رضى و علماى زمان ايشان و اثر گرانبهاى ايشان كتاب نهج البلاغه است. بخش اول كتاب، درباره سيد رضى است كه در آن به ولادت، والده، والدته، فرزندان ايشان اشاره شده است. ابوالحسن، محمد بن حسين بن موسى موسوى بغدادى، معروف به سيد رضى در سال ٣۵٩هـ.ق در شهر بغداد به دنيا آمد. او از خانواده هاى شريف و اصيل و از نسل ائمه معصومين عليهم السلام است. نسب او از طرف پدر به امام موسى كاظم (عليه السلام) و از طرف مادر به امام زين العابدين (عليه السلام) مى رسد. پدرش ابواحمد حسين، ملقب به طاهر و ذوالمنقبتين است كه از شخصيت هاى برجسته و مورد توجه حكومت بوده است. او بزرگ سادات و مسئول رسيدگى به شكايات مردم و اميرحج بود. مادرش فاطمه دختر ابومحمد، حسين بن احمد بن محمد ناصر كبير، زنى دانشمند و با تقوا بود و شيخ مفيد كتاب "أحكام النساء" را به درخواست ايشان به نگارش درآوردند. بخش دوم كتاب، درباره دوره حيات و زندگانى ايشان مى باشد. سيد رضى در نيمه دوم سده چهارم هجرى به دنيا آمد و تا سال ۴٠۶ زيست. بنابراين، روزگار سيد را مى توان مقارن با دوره اى از خلافت عباسيان (۴۴٧- ٣٣۴ق) و فرمانروايى آل بويه بر عراق (۴۴٧- ٣٣۴ق) ، و به لحاظ تاريخ ادبيات، معاصر با شاعرانى چون متنبى و ابوالعلاء معرّى دانست. بخش سوم كتاب، درباره بزرگى و مقام رفيع ايشان در عصر خويش مى باشد. سيد رضى داراى صفات برجسته و كمالات فاضله اى بوده است كه باعث عظمت و بزرگى سيد، حتى نزد پادشاهان مى شده است. از جمله صفات بارز او نپذيرفتن صله و هديه حتى از پدر خود وشهامت و جسارت اوست كه همگان آن را نقل كرده اند. او در سن جوانى و در حالى كه پدر و برادر بزرگتر او؛ يعنى سيد مرتضى «رحمة الله عليه» زنده بودند، داراى مناصب اجتماعى مهمى بود. مثل نقابت و سرپرستى تمام خانواده هاى منسوب به ابوطالب كه خود منصبى رفيع و شايسته بود. نيز امارت و سرپرستى زائران خانه خدا كه از طرف پدر و خليفه وقت در سن ٢١ سالگى به او تنفيذ شد و همچنين نظارت ديوان مظالم. علامه امينى در الغدير مى نويسد: «بهاءالدوله ديلمى در سال ٣٨٨ق او را به «شريف اجل» و در سال ٣٩٢ق به «ذوالمنقتبين» و در سال ٣٩٨ به «رضى ذوالحسبين» ملقب نمود. اين مناصب آن هم در سن جوانى و در زمان حيات پدر و برادر بزرگتر، نشان قدرت علمى و نفوذ سياسى و درايت و شجاعت اين عالم بزرگوار بود. بخش چهارم، درباره شيوخ و اساتيد سيد رضى مى باشد.
اساتيد ومشايخ
١- ابوسعيد سيرافى، استاد بزرگ علم نحو و لغت. در علم قرآن، فقه و فرائض نيز درس مى گفته است. ٢- ابوعلى فارسى، مؤلف كتاب «ايضاح» كه او را در علوم عربيت يگانه زمان مى دانند. ٣- شيخ مفيد: فقيه و متكلم بزرگ شيعه كه جايگاه او در فقه بين همه بزرگان زبان زد است. ۴- ابوالفتح ابن جنى، از دانشمدان مشهور علم نحو، جالب است كه سيد رضى در سن ٢٢ سالگى قصيده اى در وصف ناصرالدوله با الفاظى زيبا و معانى بلند سر و دو استادش ابن جنى كتابى در شرح ابيات آن تصنيف كرد. ۵- ابوعبدالله مرزبانى، او از دانشمندان و محدثان و شعراء و ادبا و مؤلفان مشهور است. ۶- هارون بن موسى تلعُكبرى، از فقهاء و محدثين و مشايخ بزرگ شيعه در اواسط قرن چهارم است. ٧- ابن بناته، يكى از پيشوايان علوم ادبى و داراى خطبه هايى است كه همه گفته اند، نظير نداشته است. ٨- على بن عيسى ربعى، او از دانشمندان علم نحو است. ٩- ابواسحاق ابراهيم بن احمد طبرى، فقيه مالكى، شيخ شيوخ و همان كسى است كه به كرامت اخلاق و افضال بر اهل علم موصوف بوده است. همان كه خانه اش را به سيد بخشيد و گفت: حق منبر تو از پدرت بيشتر است و سيد به ناچار پذيرفت. بخش پنجم، شعراء عصر سيد رضى و مقام ادبى ايشان مى باشد. در اين بخش اشخاصى؛ همانند ابن الحجاج البغدادى، أبواسحاق الصابى، أبوالعلاء المعرى، ابوسعيد ابن خلف، السيد المرتضى، ألصاحب بن عباد، عبدالمحسن الصورى، مهيار الديلمى مورد بحث قرار گرفته اند. بخش ششم كتاب، به شاگردان و كسانى كه از ايشان روايت نقل كرده اند پرداخته است. اين شاگردان عبارتند از: ١. ابوزيد سيد عبداللّه الكبايكى الحسينى الجرجانى. فقيه عالى قدر، و مجتهد محقق و عالم فاضل، معروف به ابوزيد كبايكى. در خدمت سيد مرتضى و سيّد رضى هر دو شاگردى كرد و پس از در گذشت استادش، از هر دو روايت مى كرد، و به تدريس اشتغال پيدا كرد. ٢. ابوعبداللّه شيخ محمد بن على حلوانى، عالم فاضل و اديب و شاعر كه او هم از شاگردان سيد مرتضى و سيدرضى، و از بزرگان ادب در قرن پنجم هجرى بوده است. ٣. ابوعبداللّه شيخ جعفر بن محمد بن احمد دوريستى عبسى، (در گذشته حدود سال ۴٧٣ق) از خاندان علم و معروف به فقه و فضل و پاكى. وى در نزد شيخ مفيد و شريف مرتضى و شريف رضى علم آموخت. ۴. ابوالحسن سيد على بن بندار بن محمد قاضى هاشمى. ۵. حافظ ابومحمد عبدالرحمن بنابى بكر خزاعى نيشابورى، معروف به مفيد نيشابورى (درگذشته به سال ۴۴۵ق). در رى مى زيست و از بزرگان شيوخ اماميه، و حافظ و واعظ و خطيب و ثقه بود، براى سماع حديث به شرق و غرب مسافرت كرد و از راويان بسيارى حديث شنيد و از آنان روايت كرد، چنانكه از سيد مرتضى و سيد رضى و شيخ مفيد حديث روايت كرد و شاگردى آنان را داشت. ۶. ابوبكر نيشابورى احمد بن حسين بن احمد خزاعى. (متوفا به سال حدود ۴٨٠ ه) ساكن رى. حافظ و فقيه و ثقه و محدّث، از بزرگان مشايخ اماميه. پدر دو عالم مشهور و محدث: حافظ مفيد عبدالرحمن بن احمد، و مفيد أبى سعيد محمد بن احمد ، و جد ابوالفت و حرازى نويسنده نخستين تفسير به زبان فارسى. ٧. ابوالحسن مهيار ديلمى پسر مرزويه، از زردشتى ان ايرانى و از مردم ديلم (رودبار گيلان)، بود كه در سال ٣٩۴ق به دست سيد رضى مسلمان شد، و به مذهب شيعه اماميه درآمد و در دوستى اهلبيت، و در رثاى امام حسين شعر گفته است. وى پس از مسلمان شدن، نزد سيد به فراگرفتن شعر و ادبيات عربى پرداخت. ٨. قاضى ابومنصور محمد بنابى نصر عكبرى معدل بغدادى. (در گذشته به سال ۴٧٢ق). محدث فقيه محقق ثقه صدوق. در بغداد از شريف مرتضى و شرى فرضى حديث شنيد ،و از آن دو و از ديگران روايت كرد. بخش هفتم مربوط به تاليفات و آثار ايشان است. سيد رضى سه كتاب ارزشمند به زبان عربى است كه به حق مى توان گفت كه سيد رضى با اين سه كتاب سازنده ستون هاى بلاغت عربى است. اين سه كتاب عبارتند از: ١. تلخيص البيان فى مجازات القرآن اين كتاب ارزنده كه حدود ده قرن گمشده بود و با تلاش استاد سيد محمد مشكات از گرد و غبار زمان خارج شد. ٢. مجازات الآثار النبويه كه مجموعه سخنان پيامبر اكرم(ص) است. ٣. نهج البلاغه. از ديگر آثار و يحق ايقال تأويل فى متشابه التنزيل، خصائص الائمه عليه السلام، ديوان شعر و اخبار قضاه بغداد را مى توان نامبرد. بخش هشتم، به نهج البلاغه و سخنان بزرگان درباره اين كتاب سخن به ميان آورده است كه سخنانان بزرگان اهل علم و فكر را در خود جاى داده است؛ همانند عبده، محمد محى الدين عبدالحميد، شيخ ميثم بحرانى،... بخش نهم، درباره شروح كتاب نهج البلاغه است. در اين بخش ١٢٩ كتاب درباره نهج البلاغه معرفى شده است. بخش دهم، كتاب ديوان سيد رضى را به صورت موضوعى آورده است.
وضعيت كتاب
مولف در بعضى از بخش ها مصادر و منابع را ذكر كرده است. در پايان كتاب، بخش فهارس قرار دارد كه منابع كتاب و فهرست را در خود جاى داده است.
منبع :كتاب
