از سخنان آن حضرت است به کمیـل بن زیـاد نخعـی کمیل بن زیاد گفت: امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام دستم را گرفت و به صحرا برد، چون به آنجا رسید آهی کشید چون آه اندوهناک، سپس فرمود:
ای کمیل، این دلها ظرفهاست، و بهترین آنها نگاهدارنده ترین آنهاست، پس آنچه را برایت می گویم حفظ کن.
مردم سه گروهند: دانشمند ربّانی، دانشجوی بر راه نجات،
و مگسانی ناتوان که به دنبال هر صدایی می روند، و با هر بادی حرکت می کنند،
به نور دانش روشنی نیافته، و به رکنی محکم پناه نبرده اند.
ای کمیل، دانش بهتر از ثروت است، دانش تو را می پاید و تو ثروت را می پایی.
ثروت را خرج کردن کم می کند و دانش با خرج شدن افزایش می یابد.
نیکی کردن با ثروت با از بین رفتن ثروت از بین می رود.
ای کمیل، شناخت دانشْ دینی است که انسان به آن جزا داده می شود،
انسان با کمک معرفت کسب طاعت می کند، و بعد از مرگش نام نیک به دست می آورد.
دانش حاکم، و ثروت محکوم است.
ای کمیل بن زیاد، ثروت اندوزان در حالی که زنده اند مرده اند،
و دانشمندان تا جایی که روزگار باقی است باقی اند، شخصشان با از دنیا رفتن گم شده، و شخصیّتشان در دلهـا مـوجـود اسـت.
بدان که در اینجا دانش فراوانی است ـ اشاره به سینه اش فرموده ـ اگر برای آن افراد شایسته ای می یافتم انتقال می دادم!
آری شخص تیزفهمی را برای این علوم می یابم ولی از او بر آن ایمن نیستم،
ابزار دین را برای دنیا به کارمی گیرد، و با نعمت های خداوند بربندگانش، و به حجت های حق
بر اولیائش بزرگی می فروشد، یا کسی را می یابم که پیرو حاملان حق است و او را در اطراف
و جوانب آن بصیرتی نیست، به اولین شبهه ای که عارضش می گردد آتش شک در دلش افروخته می شود.
بدان که نه این را اهلیّت است نه آن را. یا کسی را می یابم که حریص به لذت شده، و به آسانی مطیع شهوت گشته.
یا کسی که شیفته جمع کردن مال و انباشتن آن است، این دو نفر به هیچوجه
رعایت کننده دین نیستند، نزدیکترین موجود از نظر شباهت به این دو طایفه چهارپایان رها شده در علفزارند. علم با مرگ حاملانش به این صورت می میرد.
خداوندا، آری زمین از کسی که به حجّت خدا برای خدا قیام نماید تهی نمی ماند،
قائمی آشکار و مشهور، یا ترسان و پنهان، تا دلایل الهی و بیّناتش باطل نگردد.
اینان چند نفرند، و کجایند؟ به خدا قسم عددشان اندک،
و نزدخداوند از نظرمنزلت بسیاربزرگند، خداوند دلایل وبیّناتش را به وجودآنان محافظت می کند.
تا به افرادی شبیه خود بسپارند، و بذر آن را در دلهایشان کشت کنند.
دانش با حقیقت بصیرت به آنان روی نموده، و با روح یقین درآمیخته اند،
و آنچه را نازپروردگان سخت گرفته اند آسان یافته اند،
و به آنچه نادانان از آن وحشت کرده اند مأنوس شده اند، و با بدنهایی که ارواحشان به محلّ برتر آویخته همنشین دنیا شده اند.
اینان جانشین حق در زمین،و دعوت کنندگان به دین خدا هستند. آه آه که چه مشتاق دیدار آنانم!