کشور مصر در شمال شرقی افریقا و در جنوب غربی آسیا واقع است . دریای مدیترانه در شمال و دریای سرخ در شرق آن قرار دارد . کانال استراتژیک سوئز از شبه جزیره سینا ( مربوط به مصر ) عبور می کند این کانال بندر سوئز را در کنار دریای احمر به بندر پرت سعید در کناره مدیترانه متصل می نماید و کوتاهترین راه بین کشورهای قاره اروپا و کشورهای اقیانوس هند و سرزمینهای غربی اقیانوس آرام می باشد و یکی از مهمترین راههای آبی بین المللی از لحاظ تعداد و ظرفیت کشتی هایی که از آنجا عبور می کند به شمار می رود . این کانال در سال 1869 م در زمان اسماعیل پاشا ، خدیو مصر رسما افتتاح شد و در سال 1956م توسط جمال عبد الناصر ملی اعلام گردید . عمق آن 7 متر ، عرض آن 22 متر (1)و طول آن 168 کیلومتر است . طولانی ترین رود دنیای اسلامی یعنی نیل ، کشور مصر را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می کند و در نزدیکی قاهره به چند شاخه تقسیم شده و با دلتای بزرگی به دریای مدیترانه می ریزد . (2)دلتای نیل به دلیل رسوبات حاصلخیز ، از مهمترین اراضی کشاورزی جهان به شمار می رود . مادر حضرت ( موسی (علیه السلام) به دستور خداوند فرزندش موسی (علیه السلام) را در صندوقی گذاشت و در همین رودخانه افکند که بعد از خانه فرعون سر در آورد و با وجود آنکه فرعون در صدد کشتن او بود بدلیل شوق آسیه ( همسر او ) از کشتن موسی صرف نظر نمود . و بدین گونه رحمت بی پایان حق بر موسی (علیه السلام) سایه افکند و در حمایت لطف الهی از هر گونه گزندی مصون ماند . و چون به سن رشد و کمال رسید خداوند متعال علم و حکمت به وی آموخت و او را به پیامبر برگزید .
همچنین کوه طور واقع در سرزمین سینا ، جایگاهی است که در آن بر حضرت موسی (علیه السلام) وحی نازل شد و او در همین نقطه به پیامبر برگزیده شد . آب و هوای مصر در نواحی شمالی ، مدیترانه ای و در نواحی دیگر بجز دره نیل ، و گرم و خشک است .
99% از سکنه 25 میلیونی در دره رودخانه نیل که 4% وسعت کل کشور است سکونت دارند 44% در کانونهای شهری و بقیه در روستاها اقامت دارند ، رشد سالانه جمعیت 6/2% تراکم نسبی آن با توجه به 1001449 کیلومتر مربع وسعت ، حدود 52 نفر می باشد . مردم آن اکثرا از نژاد سامی و قبطی بوده و زبان و خط رسمی و مداول عربی است . 93% مردم مصر مسلمان و سنی مذهبند .
مصر تمدنی 6000 ساله دارد و در 8000 سال ق . م قبیله ای در مصر سفلی اقامت گزید . اولیت فرعون آن یعنی منس حکومت واحدی را بوجود آورد و آخرین آن دستور ساخت اهرام ثلاثه را داد در قرن سیزدهم قبل از میلاد و در زمان خلافت عمر جزو قلمرو اسلامی گردید . آئین قدیمی مصریان بت پرستی بود و پس از تسلط امپراطور روم بر مصر ، مسیحیت آئین تحمیلی مصریان گردید . اختناق فکری ، مالیاتهای سنگین ، تبعیض و شکنجه ، عواملی بود که خشم و تنفر قبطیان و مردم مصر را بر علیه حکومت جائر روم برمی انگیخت که بر اثراین عصیان به مذهب ارتدکس که نقطه مقابل مذهب رسمی حکومت روم بود ، روی آوردند . استقبال قبطیان از آئین اسلام نیز خود مظهر این روح استنکار و حریت طلبی بود و با ورود مجاهدین اسلام به سرزمین مصر ، با وجود سد محکمی که از سوی حکام رومی مصر شوند و درمدت کوتاهی این آئین رشد فزاینده ای در مصر یافت و در اندک زمانی سرزمین بصورت یک کشور مسلمان نشین درآمد . مسلمانان بر حسب توصیه پیامبر اسلام (ص) با مصریان از در مسالمت و خوش سلوکی وارد شدند زیرا پیامبر اکرم (ص) به آنان فرموده بود :« شما مصر را می گشائید نسبت به اهالی آن سامان نیکی کنید چه آنان را حق خویشاوندی و دامادی است . » (3)
رونق اسلام در مصر به حدی بود که در زمان حکومت عمر بن عبدالعزیز خلیفه اموی تعدای مسیحیان آن بسیار کم و میزان جزیه آن به مبلغ ناچیزی تنزل یافت .
کلیساها و اموال موقوفات مسیحیان در مدت حکومت مسلمین بر مصر ، از آزادی و امنیت و حمایت مسلمین برخوردار بود مسلمانان در رفتار خود عملا ثابت نمودند که برای رهائی ملل از اسارت فکری و تامین آزادی مذهبی آمده اند نه برای منافع مالی و توسعه قلمرو جغرافیائی .
دکتر گوستاو لوبون در کتاب « تمدن اسلامی و عرب » رفتار مسلمانان را با مصریان این گونه توضیح می دهد :
« ... مسلمانان با وجود آنکه ابتدا تلفات زیادی دادند و در فتح مصر(4)بالغ بر 23000 نفر مسلمان به قتل رسید پس از پیروزی کامل از عفو و اغماض و ملایمت دریغ ننمودند و نسبت به آشوبگران ، عفو عمومی صادر کردند و عذرهای هر کی را بحست قبول پذیرفتند و سدها و راه ها و نهرها را آباد و مبالغ هنگفتی هم به مصرف ابنیه و عمارات رسانیدند . »
از همان روزی که اسلام وارد مصر شد تشیع نیز به مصر راه یافت و قبل از آنکه حضرت علی (علیه السلام) به خلافت برسد عده ای از یارانش را مصریان تشکیل می دادند . حضرت علی (علیه السلام) قیس بن سعد و پس از او محمد ابن ابی بکر را به اداره مصر گماشت که این دو صحابی حضرت علی (علیه السلام) از پایه ها و عوامل اسقرار تشیع در مصر بودند و پرچم تشیع در مصر به اهتزاز در آمد . چندی نگذشت که عمرو عاص ، مصر را پس از نبردی خونین فتح نمود و محمد بن ابی بکر را دستگیر و پس از کشتن او جسدش را در میان الاغ مرده ای قرار داده و آتش زد . با روی کار آمدن مروان بن حکم ، زبا نشیعیان مصری بسته شد و طرفداران او در مصر به دشمنی با طرفداران علی و اهلبیتش پرداختند . در عهد متوکل عباسی ، والی او در مصر به سال 236 قمری تمام شیعیان را به دستور متوکل اخراج نمود و آنان را به سوی عراق فرستاد .
در قرن سوم هجری با وقوع قیامهایی ، حرارتهایی در شیعیان بوجود آمد . روی کار آمد فاطیمان مصر ، نور امیدی برای پیروان اهلبیت بود . (5)در زمان فاطمیان مصر از اقیانوس اطلس تا دریای سرخ و شبه جزیره عربستان و شمال عراق گسترش یافته بود . این سلسله در نظر داشتند عباسیان را منقرض کنند اما وجود تفرقه و تشتت در دستگاه آنان اجازه چنین حرکتی را ندارد . پیشرفت صلیبیون موجب محدودیت متصرفات دولت فاطمی بود . فاطمیان تشیع را علنی نمودند و دستور دادند بردر و دیوار شهر بنویسند ، « خیرالناس بعد رسول الله (ص) علی بن ابی طالب (علیه السلام) » در روز عاشورا مراسم حزن انگیز و در روز عید غدیر آئینهای ویژه ای را بر پا نمودند . دراواسط قرن ششم هجری این سلسله توسط ایوبیان انقراض یافت . ایوبیان به ترویج مذاهب چهارگانه تسنن پرداخته و با تشیع به شدت مخالفت نمودند و روز عاشورا را عید مقرر کردند . با وجود رفتار فجیع و توام با قساوت ، گرچه طرفداران شیعه در مصر کم شدند لکن هنوز پیروان این آئین در مصر که اغلب مهاجرند به برپائی مراسم ویژه بزرگداشت اهلبیت و تعمیر و بازسازی مشاهدی که به شیعه منسوب است ( مثل تعمیر و بازسازی مشهد راس الحسین در قاهره ) مشغولند ضمنا سیده زینب دختر یحیی بن زید بن علی بن حسین (علیه السلام) در مصر دفن می باشد . در قرون معاصر ، شیعیان تحت تهاجم فرهنگی و تبلیغات ضد شیعی قرار گرفته اند ، و نوشته هائی برعلیه آئین آنها در مصر انتشار یافته است . چنانچه احمد امین کتاب فجرالاسلام و ضحی الاسلام را بر ضد شیعه نگاشت . (6)
در قرن سیزدهم ( 1250م ) همسر نواده صلاح الدین ایوبی به نام شجرة الدر به سلطنت رسید و او تنها زنی است که در دروه اسلامی بر مصر فرمانروائی داشته است . بعد از ایوبیان سلسله ای از ممالیک روی کار آمدند که سلطان سلیم اول نهمین خلیفه دولت مقتدر عثمانی آنان را بر انداخت و بر شام و مصر استیلا یافت . حکومت عثمانیان بر مصر 250 سال ادامه یافت .
در سال 1798م ناپلئون پس از تصرف جزیره مالت بدون کمترین زحمتی وارد اسکندریه مصر شد ، ناپلئن که با مقاومت شدید مردم مواجه گشت طی اعلامیه ای ، واژه هایی را بکار برد تا مردم را جذب خود کند از آن جمله اعلامیه خود را با جمله بسم الله الرحمن الرحیم ، لا الا الا الله محمد الرسول الله آغاز کرد[ ! ] و در آن آمده بود که سلسله های ممالیک که بر کشور مصر حکومت داشته اند ملت فرانسه را تحقیر نموده اند و به زیباترین کشور جهان ( مصر ) ستم کرده اند و ادامه داده بود که :
« اینک اراده الله رب العالمین بر این قرار گرفته که به سلطنت آنان پایان داده شود » [ ! ] همچنین ناپلئون خود را دوست دولت عثمانی و حامی مذهب اسلام معرفی کرده بود . همراه با حرکات مزورانه ناپلئون ، بدستور وی سربازانش مردم را قتل عام می کردند ، و عده ای را تحت شکنجه های شدید ، می گشتند . سرانجام با وجود مقاومت شدید و مبارزات مسلمانان مصر ، فرانسویان قاهره را به تصرف خود در آوردند و مجددا چندین هزار نفر را کشتند و دهها روحانی مسلمان را یا گردن زدند و یا سوزانیدند ، اما دولت انگلیس طی نبردی با فرانسویان ، مصر را از چنگال فرانسه بیرون آورد . (7)
در سال 1878م خدیو مصر تحت فشار استعمارگران ، کابینه ای را روی کار آورد که اکثر اعضای آن اتباع اروپائی بودند و به کابینه اروپائی معروف بود . از سال 1882 انگلستان ، مصر را مستعمره خود نمود و در سال 1922م بر اثر فشار مردم مسلمان مسلمانان مصر ، قرارداد شناسایی استقلال مصر امضا شد و در سال 1936م ( 1315 شمسی ) که ملک فواد اول به قدرت رسید ، استقلال رسمی مصر حاصل شد با این وجود انگلستان همچنان در مصر نفوذ داشت . در سال 1952م گروهی از افسران جوان به کودتایی علیه علیه ملک فاروق دست زده و عملا رژیم سلطنتی را به نظام جمهور تبدیل کردند که پس از آن ابتدا سرلشکر محمد نجیب و سپس جمال عبدالناصر رهبری مصر را به عهده داشتند . ناصر گرچه از اسلام یاد می کرد
و قوانین این آئین را رعایت می نمود اما تکیه گاه اساسی اش ناسیونالیزم عرب و سوسیالیزم بود . در زمان ناصر ، مصر به رهبری جهان عرب را به دست گرفت . با ملی شدن کانال سوئز از سوی جمال عبدالناصر ، قوای انگلیسی ، فرانسو و اسرائیلی به مصر حمله نمودند . از وقایع ناگوار زمان ناصر ، جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل است که در سال 1967م صورت گرفت و به شکست اعراب منجرشد . پس از مرگ ناصر ، انورسادات به ریاست جمهوری رسید که در آغاز اعلام کرد سیاست ناصر را دنبال خواهد نمود ولی به غرب روی آورد . نزدیکی سادات به غرب و امریکا به حدی رسید که امریکا در سال 1973م کوشید صلحی یک جانبه بین مصر و اسرائیل برقرار کند و در سال 1977م سادات به فلسطین اشغالی رفته و با رهبران غاصب و صهیونیستی به مذاکره بپردازد و در سال بعد با وساطت امریکا بین مصر و اسرائیل در کمپ دیوید امریکا صلحی منعقد شد .
اقتصاد مصر بر کشاورزی و صدور نفت و منافع ناشی ازحق عبور کشتی ها از کانال سوئز ، کمک دول غربی و درآمدهای ناشی از صنعت توریسم استوار است . محصول مهم کشاورزی آن پنبه است که 25% اراضی زراعی خود را به آن اختصاص داده است و مرغوبترین پنبه جهان درا ین کشور تولید می شود . مصر بزرگترین تولید کننده برنج در قاره افریقا می باشد . گندم و نیشکر نیز در آن به عمل می آید . نفت و فسفات و آهن از ذخائر معدنی آن است . صنایع ذوب آهن ، فولاد ، کشتی سازی و تولید آلومینیوم در مصر پیشرفت زیادی نموده و از رونق خوبی برخوردار است .
با وجود موقع جغرافیائی مناسب ، منابع آبی فراوان ، ذخائر و منابع معدنی و کشاورزی و امکانات مناسب برای توسعه اقتصادی به جهت سیاست غیر اصولی در ده سال اخیر ، این کشور دچار رکود اقتصادی شده و بسیاری از مردم در سطح بسیرا نازلی زندگی می کنند . 25% افرادی که توانایی فعالیت دارند ، بیکارند .
مرکز حکومت مصر قاهره است که 15% سکنه مصر را در خود جای داده و از شهرهای بسیار قدیمی جهان محسوب می شود ، 3 بندر مهم و استراتژیک اسکندریه ، اسماعیلیه و سوئز از دیگر کانونهای شهری مصر می باشد .

پی نوشتها:
1 - پس از تعریض کانال در سال 1963م عرض آن به 55 متر و عمقش به حداکثر 12 متر رسید .

2 - رود نیل که 6400 کیلومتر طول دارد شامل دو شاخه نیل سفید و نیل آبی می باشد که نیل سفید از دریاچه ویکتوریا و نیل آبی از ارتفاعات اتیوپی منشا می گیرد و این دو شاخه در خارطوم مرکز سودان بهم می پیوندد .

3 - مادر حضرت اسماعیل ( جد بزرگوار رسول اکرم (ص) ) و مادر تنها فرزند پسرش یعنی ابراهیم ، از قبطیان بود .

4 - فاتح مصر عمرو عاص بود .

5 - مصر در سال 254 قمری اولین سلسله مستقل حکام مسلمان را بخود دید که منسوب به غلامی بنام طولون بود . پسر وی حکومت طولونیان را در مصر بنیان نهاد . بعد از آن ، سلسله ای ایرانی بنام آل افشید در مصر حاکم شدند پس از آن حکومت مصر بدست فاطمیان افتاد .

6 - تاریخ شیعه علامه مظفر ترجمه دکتر سید محمد باقر حجتی ص 255 تا 282 .

7- پیام انقلاب سال ششم ش 149 - آشنائی با کشور مصر بخش دوم .
منبع :سرزمین اسلام (شناخت اجمالی کشورها و نواحی مسلمان نشین جهان) گلی زواره، غلامرضا؛ناشر : مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی؛محل نشر : قم؛سال نشر : 1372؛صص343-351