شماره ردیف: <84>

شماره نسخه: <16801>

نام اثر: نسخه دیگری از حدائق الحقائق فی فسر دقائق أفصح الخلائق (3)

آغاز: <مانند نسخه شماره 6516>.

انجام: <مانند نسخه شماره 6516>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ، نام کاتب: محمّد بن ابوالحسین بن محمّد القصّار، تاریخ کتابت: 645هـ، عناوین و نشانی ها: مشکی و درشت، نوع کاغذ: شرقی، تعداد برگ: 267گ، تعداد سطر: 18س، اندازه متن کتاب: 13*11 سانتیمتر، اندازه جلد: 20*15 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج دارچینی، با لچک ترنج و سرترنج گل و بوته.

ویژگی های نسخه: نسخه بسیار نفیس و عزیزالوجودی است و به نظر می رسد کهن ترین نسخه موجودِ ای اثر در کتابخانه های جهان بوده باشد. این اثر در هامش تصحیح گردیده و حاشیه نویسی اندکی نیز دارد. تملّک <محمّدحسن بن عبدالرحیم علوی رضوی همدانی> و <ابوالحسن بن علینقی> با مهر مربّع <یا ابالحسن ادرکنی> و مهر بیضی <عبده علی رضا 1028> و مهر مربّع <إنی عبدالله آتانی الکتاب> در برگِ نخست و مهر بیضی <محمّدحسن العلوی الرضوی> در برگ دوم، و مهر مربع <عبده محمّدسعید بن محمّدمهدی الرضوی> روی برگ های <2 و 32> و مهری مبنی بر اهدای نسخه از <سیّد کاظم حسینی کمالی> به این کتابخانه عامره، روی برگ <111> نسخه دیده می شود. باید افزود که بیشترین نسخ اهدایی خاندان کمالی همدان در جلد چهلم فهرست این کتابخانه، گزارش گردیده است. اثرات رطوبت و فرسودگی روی چند برگ آغازین و چند برگِ پایانی نسخه مشاهده می گردد؛ در ضمن برخی برگ های آسیب دیده، هم ترمیم گردیده است.

شماره ردیف: <85>

شماره نسخه: <4419>

نام اثر: الدرة النجفیه فی شرح نهج البلاغة الحیدریة

از: میرزا ابراهیم بن حسین بن علی، دنبلی خوئی (شهید سال 1325هـ)

زبان: عربی

گزارش متن: شرح مزجی نسبتاً موجزی بر کتاب شریف نهج البلاغة می باشد که با ذکر فوائدی از سایر شروح نهج البلاغة همانند شرح ابن ابی الحدید و دیگران، طی مدّت 18 ماه در جمادی الثانی سال 1291، به پایان برده است. این کتاب نخستین بار در سال 1292هـ به صورتِ سنگی در قطع رحلی در تبریز به چاپ رسیده و در سالهای 1321 و 1326هـ نیز تجدید چاپ گردیده است. نسخه حاضر مشتمل بر نیمه دوم کتاب است. باید افزود که شارح یکی از علمای بزرگِ شهر خوی بوده که در فتنه اکراد به رهبری <اسماعیل سمیتقو> در سال 1325هـ به شهادت رسیده است.

آغاز: <بسملة، و من خطبته له علیه السلام؛ روی عن نوف البکائی قال خطبنا بهذه الخطبة أمیرالمومنین علیه السلام بالکوفة و هو قائم علی حجارة نصبها له جعده بن هبیرة المخزومی ...>.

انجام: <... و من أراد الاطّلاع علی أحوال المصنّف بالتمام فلیرجع إلی کتابنا المسمّی بـ ملخصّ المقال فی تحقیق أحوال الرجال و الحمدلله ربّ العالمین والصلوة علی محمّد و آله الطاهرین>.

گزارش نسخه: نوع خط: نستعلیق، نام کاتب (شارح): نسخه اصل بخطّ شارح، تاریخ کتابت (شرح): روز یکشنبه ماه جمادی الاولی سال 1291، محلّ کتابت (شرح): [خوی]، عناوین ونشانیها: مشکی، نوع کاغذ: فرنگی، تعدادبرگ: 326گ، تعداد سطر: 15س (میانگین)، اندازه متن کتاب: 5/16*5/11 سانتیمتر، اندازه جلد: 22*5/17 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج زرشکی، مجدول.

ویژگیهای نسخه: نسخه ای بسیار نفیس و ارزشمند است که تمامی آن به خطّ شارح بزرگوار می باشد و از این نظر حائز اهمیت فراوان است. قلم خوردگی هایی در متن دیده می شود. نسخه در حاشیه تصحیح گردیده و مطالبی به آن اضافه گردیده است. حاشیه نویسی فراوانی نیز در برخی اوراق دیده می شود که دور نیست از خود شارح بوده باشد. در برگِ آغاز، برگی در معرّفی نسخه به نقل از الذریعة آمده به همراه یک مهر بیضی شکل <الراجی محمّداسماعیل 1306> و نیز در چهار برگِ آغازین نسخه، برافزودگی هایی از جمله فهرست عناوین و مطالبِ کتاب آمده است.

شماره ردیف: <86>

شماره نسخه: <ذیل 1211>

نام اثر: رسالة حول نهج البلاغة و شرح بعض عباراته 

از: سید محمّد بن فلاح، مشعشعی حویزی واسطی موسوی (د. سال 870هـ)

زبان: عربی

گزارش متن: شرح و توضیح مختصر برخی از عبارات و کلمات غامض و مشکلِ نهج البلاغة، به خصوص کلماتِ خطبه نخستین آن استو گویا این رساله در جواب مسائلی بوده باشد که از وی سؤال شده و وی به آن  جواب می دهد. این رساله که به نظر می رسد ناتمام مانده در ضمنِ مجموعه ای دستنویس با عنوان کلام المهدی آمده است. باید دانست که مؤلّف، در برخی رسائل این مجموعه، دچار برخی غلوّها شده و حتّی در مواردی خود را مهدی آل محمّد صلّی الله علیه وآله، می داند!

آغاز: <بسملة، الحمدلله ملهم الصواب و مسهل الصعاب الذی من توکّل علیه فقد اناب... و بعد یعلم سائر أهل الإسلام بزعمهم و الأنام خصوصاً أهل الشرع ...>.

انجام: <... یجب الإصغاء إلی الخطبة فی یوم الجمعة فإنّها مقام رکعتین و من لغی فلا جمعة له أنصتوا و اسمعوا رحمکم الله>.

گزارش نسخه: نوع خطّ: نسخ معرب، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: سال 1011هـ، عناوین و نشانی ها: شنگرف، نوع کاغذ: شرقی، تعداد برگ: 4گ (134ب ـ 137 الف)، تعداد سطر: 17س، اندازه متن کتاب: 5/18* 14 سانتیمتر، اندازه جلد: 25*19 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج قهوه ای روشن.

ویژگی های نسخه: اثرات رطوبت ناچیزی بر لبه  برگ های رساله دیده می شود.

شماره ردیف: <87>

شماره نسخه: <ذیل 3825>

نام اثر: نسخه دیگری از رسالة حول نهج البلاغة و شرح بعض عباراته (2)

آغاز: <مانند نسخه پیشین>.

انجام: <مانند نسخه پیشین>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ معرب، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: سده 11هـ، عناوین و نشانی ها: شنگرف، نوع کاغذ: فرنگی، تعداد برگ: 6گ (270ب ـ 275 الف)، تعداد سطر: 13س، اندازه متن کتاب: 20* 14 سانتیمتر، اندازه جلد: 28*20 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج خردلی، با ترنج گل و بوته.

ویژگی های نسخه: در حاشیه تصحیح گردیده است و اسامی شخصیت ها و کلمات محترم هم به صورت شنگرف نوشته شده است.

شماره ردیف: <88>

شماره نسخه: <19/3008>

نام اثر: شرح خطبه شقشقیه = ترجمه خطبه کلام معجز نظام امیرالمؤمنین علی علیه السلام

از: سید شریف بن نورالله، حسینی (سده 10 یا 11هـ)

زبان: فارسی

گزارش متن: ترجمه و شرح کوتاهی بر خطبه معروف به <شقشقیه> (خطبه سوم نهج البلاغة) به زبان فارسی است؛ نیمه دوم آن شرح، در هفت مقاله و یک خاتمه نگارش یافته است. نام شارح بر اساس آنچه که در انجام رساله ثبت گردیده است <سیّد شریف بن نورالله حسینی> است؛ ممکن است وی پدر <قاضی شهید نورالله تستری> یا پسرش <سید شریف الدین> (د. 1020هـ.)بوده باشد. باید افزود همانگونه که در شرح احوال و آثار قاضی تستری به قلم راقم آمده است: <قاضی بخشی از مقدّمات، تفسیر، فقه، حدیث، کلام، ریاضیات و نجوم را در زادگاه خویش، شوشتر، از محضر پدر دانشمندش بهره برد. پدرش سید شریف الدین شوشتری، از علمای متبحّر در علوم نقلی و عقلی و از شاگردان شیخ ابراهیم بن سلیمان قطیفی به شمار می رفت و دارای تألیفاتِ ارزشمندی در علوم گوناگون، همچون رساله حفظ الصحة فی الطّب، رسالة فی اثبات الواجب تعالی، رسالة فی شرح الخطبة الشقشقیة، رسالة فی الانشاءآت و المکاتیب، رسالة فی علم البحث و المناظرة و تعلیقة علی شرح التجرید بوده است>؛ از آنجا که یکی از تألیفاتِ پدر قاضی شرح خطبه شقشقیّه می باشد دور نیست که این اثر از او بوده باشد.

آغاز: <بسمله، بلیغ ترین کلامی که ناهجان نهج بلاغت و سالکان منهاج براعت جمال جمیله عبارت بآن آرایند ...>

انجام: <... و انتقم بولیک من أعداء الدین و اشفِ به صدورنا و صدور قوم مؤمنین بحقّ الحقّ و أهله>.

گزارش نسخه: نوع خط: نستعلیق، نام کاتب: [ابوالحسن بهاری]، تاریخ کتابت: [سال 1047هـ]، عناوین و نشانی ها: شنگرف، نوع کاغذ: شرقی، تعداد برگ: 12گ (263ب ـ 275ب)، تعداد سطر: به صورت چلیپا در هامش برگ ها نگاشته شده است، اندازه متن کتاب: در حواشی نسخه نگارش یافته است، اندازه جلد: 34* 22 سانتیمتر، نوع جلد: مشمّعی (گالینگور) مشکی، عطف: تیماج مشکی.

ویژگی های نسخه: این رساله در هامش نسخه نگاشته شده است. در آغاز، نام رساله با عنوان ترجمه خطبه کلام معجز نظام امیرالمؤمنین علی علیه السلام ثبت گردیده است.

شماره ردیف: <89>

شماره نسخه: <2/5502>

نام اثر: شرح الخطبة الشقشقیة

از: ناشناخته

زبان: عربی

گزارش متن: شرح و توضیح خطبه معروف <شقشقیه> (خطبه سوم نهج البلاغة) می باشد که ابتدا کلّ خطبه آمده است، سپس با عنوان <اقول ـ فاقول و

فنقول ـ قوله> به تفصیل به شرح آن پرداخته شده است. به نظر می رسد این شرح از <ملاّ فتح الله کاشانی> باشد، لیکن بخشی از کتاب تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین وی نمی تواند باشد، چون این شرح به عربی است. باید دانست که این شرح نسبتاً مفصّل در فهرست نگاری نخستِ کتابخانه از دید فهرست نویس دور مانده است که بدین وسیله استدراک می گردد.

آغاز: <... و من خطبة له علیه السلام المعروفة بالشقشقیة و تعرف بالمقمّصة [أیضاً]، أما والله لقد تقمّصها فلان ... أقول اعلم أنّ هذه الخطبة و ما فی معناها ممّا یشتمل ...>.

انجام: <... فقال علیه السلام من قطع یده دیة یده یحسب و لو شهدوا أنّه سرق نصاباً لم یجب دیة یده علی قاطعها و الله أعلم، تمّت بعون الله تعالی>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ، نام کاتب: [علی بن محمّد، شولستانی]، تاریخ کتابت: [سال 1099هـ]، عناوین و نشانی ها: شنگرف، نوع کاغذ: فرنگی قدیم، تعداد برگ: 7گ (441ب ـ 447 الف)، تعداد سطر: 35گ، اندازه متن کتاب: 5/22*5/12 سانتیمتر، اندازه جلد: 30*5/20 سانتیمتر، نوع جلد: مشمّعی قهوه ای روشن (گالینگور)، عطف تیماج قهوه ای.

ویژگی های نسخه: در حاشیه تصحیح گردیده است و برخی نسخه بدلها هم با عبارت <خ ل> ثبت گردیده است؛ عناوین آن و روایات، بعضاً در هامشِ برگ ها، به صورت شنگرف نگاشته شده است. در انجام یک مهر مربع <لا إله إلا الله الحقّ المبین، عبده علی اکبر 1331> آمده است. در انجام نسخه، دو برگ در حسابِ دفتری اعم از مطالبات و ... به انضمام صورتِ کتابهایی که در تاریخ 22ماه صفر سال 1117 ملاحظه گردیده است، دیده می شود.

شماره ردیف: <90>

شماره نسخه: <ذیل 10948>

نام اثر: شرح خطبه شقشقیه

از: ناشناخته

زبان: فارسی

گزارش متن: ترجمه وشرح مختصر فارسی خطبه شقشقیه (خطبه سوم نهج البلاغة) است که شارح با آوردن بخشی از متن خطبه، به ترجمه و شرح آن می پردازد؛ متأسفانه علی رغم تفحّص نسبتاً زیاد در مصادر، با این حال شارح این خطبه شناخته نشد.

آغاز: <... و من خطبة له علیه السلام المعروفة بالشقشقیة و المقمصّة از جمله خطب ... در این خطبه مذکور است شکایت در امر خلافت ... اما و الله لقد تقمّصها فلان یعنی آگاه باش به خدا سوگند که پوشیده فلان ...>.

انجام: <... و تأسف خوردن بر این کلام أن لایکون أمیرالمؤمنین بلغ منه حیث و أراد که شود امیرالمؤمنین علیه السلام برساند از آن کلام آنجا که اراده بود، تمّت>.

گزارش نسخه: نوع خط: نسخ (متن) و نستعلیق (شرح)، نام کاتب: نامعلوم، تاریخ کتابت: اوایل سده 12هـ، عناوین و نشانی ها: شنگرف، نوع کاغذ: فرنگی قدیم، تعداد برگ: 4گ (107 الف ـ 110ب)، تعداد سطر: 31س، اندازه متن کتاب: 5/16*10 سانتیمتر، اندازه جلد: 5/21*15 سانتیمتر، نوع جلد: تیماج مشکی مجدول، عطف تیماج حنایی.

ویژگی های نسخه: فراز برگ ها اندکی رطوبت دیده است. در انجام نسخه متن ده سؤالی که <رجل من أهل السواد> از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام پرسیده است، همراه ترجمه فارسی، نقل گردیده است؛ گویا قدیمی ترین منبع این اسئله و اجوبه، شرح نهج البلاغة قطب الدین کیدری نیشابوری بوده باشد.

منبع :حسین متقی ؛گزارشی از دستنويس های کهن نهج البلاغه، شروح، گزيده ها و ترجمه های آن موجود در کتابخانه حضرت آيت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)