متن عربی

230-  و من خطبة له (عليه السلام) يحمد اللّه فيها و يثني على رسوله و يصف خلقا من الحيوان :
حمد اللّه تعالى
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَا تُدْرِكُهُ الشَّوَاهِدُ وَ لَا تَحْوِيهِ الْمَشَاهِدُ وَ لَا تَرَاهُ النَّوَاظِرُ وَ لَا تَحْجُبُهُ السَّوَاتِرُ الدَّالِّ عَلَى قِدَمِهِ بِحُدُوثِ خَلْقِهِ وَ بِحُدُوثِ خَلْقِهِ عَلَى وُجُودِهِ وَ بِاشْتِبَاهِهِمْ عَلَى أَنْ لَا شَبَهَ لَهُ الَّذِي صَدَقَ فِي مِيعَادِهِ وَ ارْتَفَعَ عَنْ ظُلْمِ عِبَادِهِ وَ قَامَ بِالْقِسْطِ فِي خَلْقِهِ وَ عَدَلَ عَلَيْهِمْ فِي حُكْمِهِ مُسْتَشْهِدٌ بِحُدُوثِ الْأَشْيَاءِ عَلَى أَزَلِيَّتِهِ وَ بِمَا وَسَمَهَا بِهِ مِنَ الْعَجْزِ عَلَى قُدْرَتِهِ وَ بِمَا اضْطَرَّهَا إِلَيْهِ مِنَ الْفَنَاءِ عَلَى دَوَامِهِ وَاحِدٌ لَا بِعَدَدٍ وَ دَائِمٌ لَا بِأَمَدٍ وَ قَائِمٌ لَا بِعَمَدٍ تَتَلَقَّاهُ الْأَذْهَانُ لَا بِمُشَاعَرَةٍ وَ تَشْهَدُ لَهُ الْمَرَائِي لَا بِمُحَاضَرَةٍ لَمْ تُحِطْ بِهِ الْأَوْهَامُ بَلْ تَجَلَّى لَهَا بِهَا وَ بِهَا امْتَنَعَ مِنْهَا وَ إِلَيْهَا حَاكَمَهَا لَيْسَ بِذِي كِبَرٍ امْتَدَّتْ بِهِ النِّهَايَاتُ فَكَبَّرَتْهُ تَجْسِيماً وَ لَا بِذِي عِظَمٍ تَنَاهَتْ بِهِ الْغَايَاتُ فَعَظَّمَتْهُ تَجْسِيداً بَلْ كَبُرَ شَأْناً وَ عَظُمَ سُلْطَاناً .

الرسول الأعظم
وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ الصَّفِيُّ وَ أَمِينُهُ الرَّضِيُّ (صلى الله عليه وآله) أَرْسَلَهُ بِوُجُوبِ الْحُجَجِ وَ ظُهُورِ الْفَلَجِ وَ إِيضَاحِ الْمَنْهَجِ فَبَلَّغَ الرِّسَالَةَ صَادِعاً بِهَا وَ حَمَلَ عَلَى الْمَحَجَّةِ دَالًّا عَلَيْهَا وَ أَقَامَ أَعْلَامَ الِاهْتِدَاءِ وَ مَنَارَ الضِّيَاءِ وَ جَعَلَ أَمْرَاسَ الْإِسْلَامِ مَتِينَةً وَ عُرَى الْإِيمَانِ وَثِيقَةً .

منها في صفة خلق أصناف من الحيوان
وَ لَوْ فَكَّرُوا فِي عَظِيمِ الْقُدْرَةِ وَ جَسِيمِ النِّعْمَةِ لَرَجَعُوا إِلَى الطَّرِيقِ وَ خَافُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ وَ لَكِنِ الْقُلُوبُ عَلِيلَةٌ وَ الْبَصَائِرُ مَدْخُولَةٌ أَ لَا يَنْظُرُونَ إِلَى صَغِيرِ مَا خَلَقَ كَيْفَ أَحْكَمَ خَلْقَهُ وَ أَتْقَنَ تَرْكِيبَهُ وَ فَلَقَ لَهُ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ سَوَّى لَهُ الْعَظْمَ وَ الْبَشَرَ انْظُرُوا إِلَى النَّمْلَةِ فِي صِغَرِ جُثَّتِهَا وَ لَطَافَةِ هَيْئَتِهَا لَا تَكَادُ تُنَالُ بِلَحْظِ الْبَصَرِ وَ لَا بِمُسْتَدْرَكِ الْفِكَرِ كَيْفَ دَبَّتْ عَلَى أَرْضِهَا وَ صُبَّتْ عَلَى رِزْقِهَا تَنْقُلُ الْحَبَّةَ إِلَى جُحْرِهَا وَ تُعِدُّهَا فِي مُسْتَقَرِّهَا تَجْمَعُ فِي حَرِّهَا لِبَرْدِهَا وَ فِي وِرْدِهَا لِصَدَرِهَا مَكْفُولٌ بِرِزْقِهَا مَرْزُوقَةٌ بِوِفْقِهَا لَا يُغْفِلُهَا الْمَنَّانُ وَ لَا يَحْرِمُهَا الدَّيَّانُ وَ لَوْ فِي الصَّفَا الْيَابِسِ وَ الْحَجَرِ الْجَامِسِ وَ لَوْ فَكَّرْتَ فِي مَجَارِي أَكْلِهَا فِي عُلْوِهَا وَ سُفْلِهَا وَ مَا فِي الْجَوْفِ مِنْ شَرَاسِيفِ بَطْنِهَا وَ مَا فِي الرَّأْسِ مِنْ عَيْنِهَا وَ أُذُنِهَا لَقَضَيْتَ مِنْ خَلْقِهَا عَجَباً وَ لَقِيتَ مِنْ وَصْفِهَا تَعَباً فَتَعَالَى الَّذِي أَقَامَهَا عَلَى قَوَائِمِهَا وَ بَنَاهَا عَلَى دَعَائِمِهَا لَمْ يَشْرَكْهُ فِي فِطْرَتِهَا فَاطِرٌ وَ لَمْ يُعِنْهُ عَلَى خَلْقِهَا قَادِرٌ وَ لَوْ ضَرَبْتَ فِي مَذَاهِبِ فِكْرِكَ لِتَبْلُغَ غَايَاتِهِ مَا دَلَّتْكَ الدَّلَالَةُ إِلَّا عَلَى أَنَّ فَاطِرَ النَّمْلَةِ هُوَ فَاطِرُ النَّخْلَةِ لِدَقِيقِ تَفْصِيلِ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ غَامِضِ اخْتِلَافِ كُلِّ حَيٍّ وَ مَا الْجَلِيلُ وَ اللَّطِيفُ وَ الثَّقِيلُ وَ الْخَفِيفُ وَ الْقَوِيُّ وَ الضَّعِيفُ فِي خَلْقِهِ إِلَّا سَوَاءٌ .
خلقة السماء و الكون
وَ كَذَلِكَ السَّمَاءُ وَ الْهَوَاءُ وَ الرِّيَاحُ وَ الْمَاءُ فَانْظُرْ إِلَى الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ النَّبَاتِ وَ الشَّجَرِ وَ الْمَاءِ وَ الْحَجَرِ وَ اخْتِلَافِ هَذَا اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَ تَفَجُّرِ هَذِهِ الْبِحَارِ وَ كَثْرَةِ هَذِهِ الْجِبَالِ وَ طُولِ هَذِهِ الْقِلَالِ وَ تَفَرُّقِ هَذِهِ اللُّغَاتِ وَ الْأَلْسُنِ الْمُخْتَلِفَاتِ فَالْوَيْلُ لِمَنْ أَنْكَرَ الْمُقَدِّرَ وَ جَحَدَ الْمُدَبِّرَ زَعَمُوا أَنَّهُمْ كَالنَّبَاتِ مَا لَهُمْ زَارِعٌ وَ لَا لِاخْتِلَافِ صُوَرِهِمْ صَانِعٌ وَ لَمْ يَلْجَئُوا إِلَى حُجَّةٍ فِيمَا ادَّعَوْا وَ لَا تَحْقِيقٍ لِمَا أَوْعَوْا وَ هَلْ يَكُونُ بِنَاءٌ مِنْ غَيْرِ بَانٍ أَوْ جِنَايَةٌ مِنْ غَيْرِ جَانٍ .
خلقة الجرادة
وَ إِنْ شِئْتَ قُلْتَ فِي الْجَرَادَةِ إِذْ خَلَقَ لَهَا عَيْنَيْنِ حَمْرَاوَيْنِ وَ أَسْرَجَ لَهَا حَدَقَتَيْنِ قَمْرَاوَيْنِ وَ جَعَلَ لَهَا السَّمْعَ الْخَفِيَّ وَ فَتَحَ لَهَا الْفَمَ السَّوِيَّ وَ جَعَلَ لَهَا الْحِسَّ الْقَوِيَّ وَ نَابَيْنِ بِهِمَا تَقْرِضُ وَ مِنْجَلَيْنِ بِهِمَا تَقْبِضُ يَرْهَبُهَا الزُّرَّاعُ فِي زَرْعِهِمْ وَ لَا يَسْتَطِيعُونَ ذَبَّهَا وَ لَوْ أَجْلَبُوا بِجَمْعِهِمْ حَتَّى تَرِدَ الْحَرْثَ فِي نَزَوَاتِهَا وَ تَقْضِيَ مِنْهُ شَهَوَاتِهَا وَ خَلْقُهَا كُلُّهُ لَا يُكَوِّنُ إِصْبَعاً مُسْتَدِقَّةً فَتَبَارَكَ اللَّهُ الَّذِي يَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً وَ يُعَفِّرُ لَهُ خَدّاً وَ وَجْهاً وَ يُلْقِي إِلَيْهِ بِالطَّاعَةِ سِلْماً وَ ضَعْفاً وَ يُعْطِي لَهُ الْقِيَادَ رَهْبَةً وَ خَوْفاً فَالطَّيْرُ مُسَخَّرَةٌ لِأَمْرِهِ أَحْصَى عَدَدَ الرِّيشِ مِنْهَا وَ النَّفَسِ وَ أَرْسَى قَوَائِمَهَا عَلَى النَّدَى وَ الْيَبَسِ وَ قَدَّرَ أَقْوَاتَهَا وَ أَحْصَى أَجْنَاسَهَا فَهَذَا غُرَابٌ وَ هَذَا عُقَابٌ وَ هَذَا حَمَامٌ وَ هَذَا نَعَامٌ دَعَا كُلَّ طَائِرٍ بِاسْمِهِ وَ كَفَلَ لَهُ بِرِزْقِهِ وَ أَنْشَأَ السَّحَابَ الثِّقَالَ فَأَهْطَلَ دِيَمَهَا وَ عَدَّدَ قِسَمَهَا فَبَلَّ الْأَرْضَ بَعْدَ جُفُوفِهَا وَ أَخْرَجَ نَبْتَهَا بَعْدَ جُدُوبِهَا .

متن فارسی

ستايش مخصوص خدائى است كه حواس (چشم، گوش و . . .) آنرا درك نمى كند انجمن ها گنجايش آنرا ندارند . نه بينندگان مى توانند او را ببينند و نه حجاب ها مى توانند او را بپوشانند .

ص   563
حدوث مخلوق خدا دليل بر قديم بودن اوست و پيدايش مخلوق، دليل بر وجود خداست و شبيه بودن مردم بيكديگر دليل است كه خدا نمونه اى ندارد . خدائى كه در ميعاد خود (قيامت) راستگوست از ظلم نسبت ببندگان خود پرده بر مى دارد و از روى عدالت با مردم رفتار ميكند و عدل را در قضاوت خويش نسبت بمردم در نظر مى گيرد . حدوث موجودات گواهى مى دهد كه خدا ازلى است، عاجز بودن اشياء جهان دليل است كه خدا نيرومند است و ناگزير بودن نابودى براى هر چه در جهان هست گواهى مى دهد كه خدا ابدى است . خدا واحد است اما نه با شماره عددى، ابدى است اما نه بمقياس زمان و استوار است اما نه با تكيه گاه . ذهن ها خدا را درك مي كنند اما نه بصورت دركى كه از ديگران داريم، بينندگان، او را مى بينند اما نه بصورت حضور در نزد يكديگر . افكار نمى توانند او را در برگيرند بلكه خدا بوسيله موجودات در افكار جلوه ميكند، مخالفت مى نمايد و طبق آن محاكمه ميكند . خدا بآن طور بزرگ نيست كه قابل اندازه گيرى و از نظر جسم كبير باشد و عظمت او بصورتى نيست كه نقطه پايان و جسم باشد بلكه از نظر مقام و قدرت بزرگ است .

گواهى مى دهم كه محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلم بنده و رسول برگزيده و امينى مورد پسند خدا است . درود خدا بر او و دودمانش باد، خدا محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلم را با دليل هاى ثابت، پيروزى درخشان و مسير آشكار اعزام نمود . رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلم هم امر رسالت را بمردم ابلاغ نمود، مردم را در طريق وظيفه قرار داد و آنها را در اين مسير راهنمائى كرد . نشانه هاى هدايت را استوار ساخت و نور افكن درخشان را بر پا داشت .محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلم تار و پود اسلام را محكم و تكيه گاه ايمان را استوار قرار داد .

ص   565
خلقت مورچه
امام عليه السلام در تعريف مخلوق خدا و عجاب موجودات چنين فرمود: اگر در عظمت، قدرت و اهميت نعمت دقت كنند براه راست هدايت مى گردند و از عذاب سوزان وحشت مي كنند، اما قلب ها مريض و چشم ها معيوب است . آيا بمخلوق كوچك خدا نمى انديشند كه چگونه خلقت آن از روى حكمت انجام گرفته است و تركيب وى از روى دقت . گوش و چشم براى آنها در نظر گرفته و استخوان و پوست به آنها داده است . در مور و كوچكى هيكل آن و لطيف بودن ساختمانش دقت كنيد نه با چشم قابل درك است و نه با فكر: چگونه روى زمين راه مى رود و به رزق خود دست مى يابد دانه را به لانه ى خود حمل ميكند و آنرا در پايگاه خود براى آينده ذخيره مى سازد: در گرما براى سرما جمع ميكند و در موقع رسيدن آب براى هنگامى كه آب نيست .  رزق وى مى رسد و مطابق ميل خود روزى مى خورد . خدا از او غافل نيست و گرداننده جهان او را محروم نمى گرداند هر چند در روى سنگ صاف و خشك باشد و يا سنگ سخت .

ص   566
اگر در مسير خوراكش دقت كنى، در پائين و بالاى مور بنگرى، به آنچه در استخوان هاى شكم اوست، در سر او به چشم و گوش او نگاه كنى، در باره عظمت خلقت او قضاوت خواهى كرد و از بيان وضع او به سختى ميافتى . منزه است خدائى كه مور را بر پاهاى خود استوار ساخته و او را بر ستونهاى خويش بر پا داشته است . نه در خلقت مور آفريدگارى شركت كرده و نه نيرومندى براى ايجادش بخدا كمك نموده است . اگر به مغز خودت فشار بياورى كه به عمق خلقت موجودات پى ببرى به اين نتيجه مى رسى كه آفريدگار مور همان خالق درخت خرماست، زيرا توضيح علامتها دقيق است و اختلاف جانداران بسيار پيچيده . نه بزرگ با كوچك، نه سنگين با سبك .نه نيرومند با ضعيف در دستگاه خلقت خدا فرقى دارند همه با هم مساوى هستند . بهمين نسبت آسمان و هوا، باد و آب: بخورشيد و ماه نگاه كن به گياه و درخت دقت نما به آب و سنگ نظر كن باختلاف شب و روز، شكافته شدن درياها، كوههاى فراوان، ارتفاع قله ها، تعداد لغت ها و زبان هاى مختلف فكر كن . واى بحال كسى كه خداى نيرومند و گرداننده جهان را منكر شود . اينان فكر مي كنند كه مثل گياهى خودرو بوجود آمده اند و اختلاف قيافه ها به دست صنعتگرى انجام نگرفته است . اينان دليلى براى ادعاى خود ندارند و در آنچه مى گويند تحقيق نكرده اند . آيا ساختمانى بدون بنّاء و يا جنايتى را بدون جنايتكار سراغ داريد؟
ص   567
ملخ و پرندگان
اگر خواستى در باره ملخ سخن بگو: خدا دو چشم سرخ باو داده، حدقه هاى چشمش مثل ماه مى درخشد، گوش پنهان خدا باو داده، دهنى مناسب براى او باز كرده، حس نيرومندى باو عنايت كرده، دو دندان بملخ داده كه هر چه را بخواهد با آن قطع ميكند، دو پا داده شبيه داس كه با آن درو ميكند . كشاورزان از ملخ مى ترسند، زيرا به كشاورزى حمله ميكند و كشاورزان نمى توانند آنرا از كشاورزى دفع كنند هر چند تمام نيروى خود را جمع آورى كنند .كار ملخ بجائى مى رسد كه بكشاورزى و باغ ها حمله ميكند، خواسته هاى خود را انجام مى دهد (و هيچ قدرتى نمى تواند ملخ را كنترل كند) در صورتى كه مجموع هيكل ملخ باندازه يك انگشت لاغر نيست .

ص   568
راستى كه بزرگوار است آن خدائى كه تمام جانداران آسمانها و زمين از روى ميل و اكراه براى او سجده مي كنند، صورت و پيشانى را براى او به علامت تسليم و ضعف روى خاك مى گذارند و رهبرى خود را از ترس و هراس باو داده اند . پرنده در چنگ قدرت خداست، تعداد بال و نفس او را ميداند پاهايش را در آب و خشكى استوار ساخته، رزق او را در نظر گرفته و آمار پرندگان مختلف را مى داند: اين كلاغ است، اين عقاب است، اين كبوتر است و اين شتر مرغ . هر پرنده اى را به نام خود مى خواند و رزق او را بعهده دارد . خدا ابرهاى متراكم را ايجاد كرد، بارانش را ريزان نمود، سهم هر منطقه اى را تعيين كرد تا بر اثر خشكى زمين، باران آن را تر كند و محصول آن را پس از خشك-  سالى بيرون دهد .