متن عربی
45- و من كتاب له (عليه السلام) إلى عثمان بن حنيف الأنصاري و كان عامله على البصرة و قد بلغه أنه دعي إلى وليمة قوم من أهلها، فمضى إليها قوله :
أَمَّا بَعْدُ يَا ابْنَ حُنَيْفٍ فَقَدْ بَلَغَنِي أَنَّ رَجُلًا مِنْ فِتْيَةِ أَهْلِ الْبَصْرَةِ دَعَاكَ إِلَى مَأْدُبَةٍ فَأَسْرَعْتَ إِلَيْهَا تُسْتَطَابُ لَكَ الْأَلْوَانُ وَ تُنْقَلُ إِلَيْكَ الْجِفَانُ وَ مَا ظَنَنْتُ أَنَّكَ تُجِيبُ إِلَى طَعَامِ قَوْمٍ عَائِلُهُمْ مَجْفُوٌّ وَ غَنِيُّهُمْ مَدْعُوٌّ فَانْظُرْ إِلَى مَا تَقْضَمُهُ مِنْ هَذَا الْمَقْضَمِ فَمَا اشْتَبَهَ عَلَيْكَ عِلْمُهُ فَالْفِظْهُ وَ مَا أَيْقَنْتَ بِطِيبِ وُجُوهِهِ فَنَلْ مِنْهُ أَلَا وَ إِنَّ لِكُلِّ مَأْمُومٍ إِمَاماً يَقْتَدِي بِهِ وَ يَسْتَضِيءُ بِنُورِ عِلْمِهِ أَلَا وَ إِنَّ إِمَامَكُمْ قَدِ اكْتَفَى مِنْ دُنْيَاهُ بِطِمْرَيْهِ وَ مِنْ طُعْمِهِ بِقُرْصَيْهِ أَلَا وَ إِنَّكُمْ لَا تَقْدِرُونَ عَلَى ذَلِكَ وَ لَكِنْ أَعِينُونِي بِوَرَعٍ وَ اجْتِهَادٍ وَ عِفَّةٍ وَ سَدَادٍ فَوَاللَّهِ مَا كَنَزْتُ مِنْ دُنْيَاكُمْ تِبْراً وَ لَا ادَّخَرْتُ مِنْ غَنَائِمِهَا وَفْراً وَ لَا أَعْدَدْتُ لِبَالِي ثَوْبِي طِمْراً وَ لَا حُزْتُ مِنْ أَرْضِهَا شِبْراً وَ لَا أَخَذْتُ مِنْهُ إِلَّا كَقُوتِ أَتَانٍ دَبِرَةٍ وَ لَهِيَ فِي عَيْنِي أَوْهَى وَ أَوْهَنُ مِنْ عَفْصَةٍ مَقِرَةٍ بَلَى كَانَتْ فِي أَيْدِينَا فَدَكٌ مِنْ كُلِّ مَا أَظَلَّتْهُ السَّمَاءُ فَشَحَّتْ عَلَيْهَا نُفُوسُ قَوْمٍ وَ سَخَتْ عَنْهَا نُفُوسُ قَوْمٍ آخَرِينَ وَ نِعْمَ الْحَكَمُ اللَّهُ وَ مَا أَصْنَعُ بِفَدَكٍ وَ غَيْرِ فَدَكٍ وَ النَّفْسُ مَظَانُّهَا فِي غَدٍ جَدَثٌ تَنْقَطِعُ فِي ظُلْمَتِهِ آثَارُهَا وَ تَغِيبُ أَخْبَارُهَا وَ حُفْرَةٌ لَوْ زِيدَ فِي فُسْحَتِهَا وَ أَوْسَعَتْ يَدَا حَافِرِهَا لَأَضْغَطَهَا الْحَجَرُ وَ الْمَدَرُ وَ سَدَّ فُرَجَهَا التُّرَابُ الْمُتَرَاكِمُ وَ إِنَّمَا هِيَ نَفْسِي أَرُوضُهَا بِالتَّقْوَى لِتَأْتِيَ آمِنَةً يَوْمَ الْخَوْفِ الْأَكْبَرِ وَ تَثْبُتَ عَلَى جَوَانِبِ الْمَزْلَقِ وَ لَوْ شِئْتُ لَاهْتَدَيْتُ الطَّرِيقَ إِلَى مُصَفَّى هَذَا الْعَسَلِ وَ لُبَابِ هَذَا الْقَمْحِ وَ نَسَائِجِ هَذَا الْقَزِّ وَ لَكِنْ هَيْهَاتَ أَنْ يَغْلِبَنِي هَوَايَ وَ يَقُودَنِي جَشَعِي إِلَى تَخَيُّرِ الْأَطْعِمَةِ وَ لَعَلَّ بِالْحِجَازِ أَوْ الْيَمَامَةِ مَنْ لَا طَمَعَ لَهُ فِي الْقُرْصِ وَ لَا عَهْدَ لَهُ بِالشِّبَعِ أَوْ أَبِيتَ مِبْطَاناً وَ حَوْلِي بُطُونٌ غَرْثَى وَ أَكْبَادٌ حَرَّى أَوْ أَكُونَ كَمَا قَالَ الْقَائِلُ :
وَ حَسْبُكَ دَاءً أَنْ تَبِيتَ بِبِطْنَةٍ * وَ حَوْلَكَ أَكْبَادٌ تَحِنُّ إِلَى الْقِدِّ
أَ أَقْنَعُ مِنْ نَفْسِي بِأَنْ يُقَالَ هَذَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ لَا أُشَارِكُهُمْ فِي مَكَارِهِ الدَّهْرِ أَوْ أَكُونَ أُسْوَةً لَهُمْ فِي جُشُوبَةِ الْعَيْشِ فَمَا خُلِقْتُ لِيَشْغَلَنِي أَكْلُ الطَّيِّبَاتِ كَالْبَهِيمَةِ الْمَرْبُوطَةِ هَمُّهَا عَلَفُهَا أَوِ الْمُرْسَلَةِ شُغُلُهَا تَقَمُّمُهَا تَكْتَرِشُ مِنْ أَعْلَافِهَا وَ تَلْهُو عَمَّا يُرَادُ بِهَا أَوْ أُتْرَكَ سُدًى أَوْ أُهْمَلَ عَابِثاً أَوْ أَجُرَّ حَبْلَ الضَّلَالَةِ أَوْ أَعْتَسِفَ طَرِيقَ الْمَتَاهَةِ وَ كَأَنِّي بِقَائِلِكُمْ يَقُولُ إِذَا كَانَ هَذَا قُوتُ ابْنِ أَبِي طَالِبٍ فَقَدْ قَعَدَ بِهِ الضَّعْفُ عَنْ قِتَالِ الْأَقْرَانِ وَ مُنَازَلَةِ الشُّجْعَانِ أَلَا وَ إِنَّ الشَّجَرَةَ الْبَرِّيَّةَ أَصْلَبُ عُوداً وَ الرَّوَاتِعَ الْخَضِرَةَ أَرَقُّ جُلُوداً وَ النَّابِتَاتِ الْعِذْيَةَ أَقْوَى وَقُوداً وَ أَبْطَأُ خُمُوداً. وَ أَنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ كَالضَّوْءِ مِنَ الضَّوْءِ وَ الذِّرَاعِ مِنَ الْعَضُدِ وَ اللَّهِ لَوْ تَظَاهَرَتِ الْعَرَبُ عَلَى قِتَالِي لَمَا وَلَّيْتُ عَنْهَا وَ لَوْ أَمْكَنَتِ الْفُرَصُ مِنْ رِقَابِهَا لَسَارَعْتُ إِلَيْهَا وَ سَأَجْهَدُ فِي أَنْ أُطَهِّرَ الْأَرْضَ مِنْ هَذَا الشَّخْصِ الْمَعْكُوسِ وَ الْجِسْمِ الْمَرْكُوسِ حَتَّى تَخْرُجَ الْمَدَرَةُ مِنْ بَيْنِ حَبِّ الْحَصِيدِ .
وَ مِنْ هَذَا الْكِتَابِ ، وَ هُوَ آخِرُهُ :
إِلَيْكِ عَنِّي يَا دُنْيَا فَحَبْلُكِ عَلَى غَارِبِكِ قَدِ انْسَلَلْتُ مِنْ مَخَالِبِكِ وَ أَفْلَتُّ مِنْ حَبَائِلِكِ وَ اجْتَنَبْتُ الذَّهَابَ فِي مَدَاحِضِكِ أَيْنَ الْقُرُونُ الَّذِينَ غَرَرْتِهِمْ بِمَدَاعِبِكِ أَيْنَ الْأُمَمُ الَّذِينَ فَتَنْتِهِمْ بِزَخَارِفِكِ فَهَا هُمْ رَهَائِنُ الْقُبُورِ وَ مَضَامِينُ اللُّحُودِ وَ اللَّهِ لَوْ كُنْتِ شَخْصاً مَرْئِيّاً وَ قَالَباً حِسِّيّاً لَأَقَمْتُ عَلَيْكِ حُدُودَ اللَّهِ فِي عِبَادٍ غَرَرْتِهِمْ بِالْأَمَانِيِّ وَ أُمَمٍ أَلْقَيْتِهِمْ فِي الْمَهَاوِي وَ مُلُوكٍ أَسْلَمْتِهِمْ إِلَى التَّلَفِ وَ أَوْرَدْتِهِمْ مَوَارِدَ الْبَلَاءِ إِذْ لَا وِرْدَ وَ لَا صَدَرَ هَيْهَاتَ مَنْ وَطِئَ دَحْضَكِ زَلِقَ وَ مَنْ رَكِبَ لُجَجَكِ غَرِقَ وَ مَنِ ازْوَرَّ عَنْ حَبَائِلِكِ وُفِّقَ وَ السَّالِمُ مِنْكِ لَا يُبَالِي إِنْ ضَاقَ بِهِ مُنَاخُهُ وَ الدُّنْيَا عِنْدَهُ كَيَوْمٍ حَانَ انْسِلَاخُهُ اعْزُبِي عَنِّي فَوَاللَّهِ لَا أَذِلُّ لَكِ فَتَسْتَذِلِّينِي وَ لَا أَسْلَسُ لَكِ فَتَقُودِينِي وَ ايْمُ اللَّهِ يَمِيناً أَسْتَثْنِي فِيهَا بِمَشِيئَةِ اللَّهِ لَأَرُوضَنَّ نَفْسِي رِيَاضَةً تَهِشُّ مَعَهَا إِلَى الْقُرْصِ إِذَا قَدَرْتُ عَلَيْهِ مَطْعُوماً وَ تَقْنَعُ بِالْمِلْحِ مَأْدُوماً وَ لَأَدَعَنَّ مُقْلَتِي كَعَيْنِ مَاءٍ نَضَبَ مَعِينُهَا مُسْتَفْرِغَةً دُمُوعَهَا أَ تَمْتَلِئُ السَّائِمَةُ مِنْ رِعْيِهَا فَتَبْرُكَ وَ تَشْبَعُ الرَّبِيضَةُ مِنْ عُشْبِهَا فَتَرْبِضَ وَ يَأْكُلُ عَلِيٌّ مِنْ زَادِهِ فَيَهْجَعَ قَرَّتْ إِذاً عَيْنُهُ إِذَا اقْتَدَى بَعْدَ السِّنِينَ الْمُتَطَاوِلَةِ بِالْبَهِيمَةِ الْهَامِلَةِ وَ السَّائِمَةِ الْمَرْعِيَّةِ طُوبَى لِنَفْسٍ أَدَّتْ إِلَى رَبِّهَا فَرْضَهَا وَ عَرَكَتْ بِجَنْبِهَا بُؤْسَهَا وَ هَجَرَتْ فِي اللَّيْلِ غُمْضَهَا حَتَّى إِذَا غَلَبَ الْكَرَى عَلَيْهَا افْتَرَشَتْ أَرْضَهَا وَ تَوَسَّدَتْ كَفَّهَا فِي مَعْشَرٍ أَسْهَرَ عُيُونَهُمْ خَوْفُ مَعَادِهِمْ وَ تَجَافَتْ عَنْ مَضَاجِعِهِمْ جُنُوبُهُمْ وَ هَمْهَمَتْ بِذِكْرِ رَبِّهِمْ شِفَاهُهُمْ وَ تَقَشَّعَتْ بِطُولِ اسْتِغْفَارِهِمْ ذُنُوبُهُمْ أُولئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ فَاتَّقِ اللَّهَ يَا ابْنَ حُنَيْفٍ وَ لْتَكْفُفْ أَقْرَاصُكَ لِيَكُونَ مِنَ النَّارِ خَلَاصُكَ .
متن فارسی
ص 741
امام عليه السلام كه اطلاع يافت عثمان بن حنيف انصارى فرماندار حضرت در بصره به مهمانى يكى از مردم بصره دعوت شده و به مهمانى رفته است اين نامه را باو نوشت:
پس از حمد الهى آى پسر حنيف شنيده ام يكى از سخاوتمندان بصره تو را به مهمانى دعوت كرده و تو زود پذيرفته اى و در آن شركت كرده اى.
غذاهاى رنگارنگ براى تو آماده كرده و براى پذيرائى تو ظرف هاى گوناگون آورده. گمان نمى كردم دعوت كسانى را بپذيرى كه فقيران را كنار مى زنند و ثروتمندان را دعوت مى نمايند.
دقت كن كه از اين سفره چه غذائى را مى خورى. آنچه را كه در حلال بودنش ترديد دارى كنار بزن و آنچه را يقين دارى از طريق حلال بدست آمده بخور. آگاه باش كه هر فردى بايد رهبرى داشته باشد كه از او پيروى كند و از علم وى بهره مند گردد.
توجه داشته باشيد كه رهبر شما از دنياى خود بدو قطعه لباس كهنه (براى پوشاك) و بدو قرص نان براى خوردن قناعت كرده است.
آگاه باشيد كه شما قدرت نداريد مانند من زندگى كنيد، بلكه من از شما مى خواهم با پرهيزكارى، كوشش، عفت و راستى مرا يارى دهيد. بخدا سوگند از دنياى شما نه طلا و نقره اى اندوخته ام و نه از ثروت دنيا مالى پنهان كرده ام و نه براى تعويض لباس كهنه ام، لباسى تهيه ديده ام و نه يك وجب از زمين دنيا تصرف نموده ام و نه خوراكى بيش از غذاى الاغ وامانده اى براى خود گرفته ام.
اين دنيا در نظرم پست تر و بى ارزش تر از بلوط تلخ است.
ص 742
داستان فدك
از آنچه زير آسمان كبود است فقط فدك در دست ما مانده است، عده اى به آن طمع ورزيده و عده اى ديگر با سخاوت از آن چشم پوشيدند و بهترين قاضى خداست. فدك و غير فدك به چه كار من مى آيد هر فردى بزودى در خاك مى رود و آثارش در تاريكى قبر پنهان مى گردد و اخبار از وى مخفى مى ماند. در گودالى مى افتد كه اگر به وسعت آن بيفزايند و قبر كن آن را وسيع تر حفر كند سنگ و كلوخ، آن را تحت فشار قرار مى دهد و خاك هاى متراكم سوراخ هاى آن را مسدود مى گرداند. من نفس خود را با پرهيزكارى تسليم مى سازم تا روز قيامت كه روز ترس بزرگ است از عذاب خدا در امان باشد و در پرتگاهها استوار بماند.
ص 743
امام عليه السلام فقير پناه واقعى
اگر مى خواستم مى توانستم به عسل چكيده، مغز گندم و لباس ابريشم دست يابم اما محال است كه هواى نفس بر من غلبه كند و حرص من مرا بانتخاب خوراكى گسيل دارد در صورتى كه شايد در حجاز و يمامه كسى باشد كه نه دسترسى به نان داشته باشد و نه شكمش سير شده باشد. آرى محال است با شكم سير بخوابم و در اطراف من شكم هاى گرسنه و جگرهاى سوخته باشد و يا مثل گوينده اين شعر باشم: «اين ننگ برايت كافى است كه با شكم سير بخوابى و اطراف تو جگر سوخته- هائى باشند كه دنبال پوست گوسفند مى گردند تا آن را براى خوراك خود آماده كنند.» آيا بهمين قناعت كنم كه بگويند: اين امير المؤمنين است اما در سختى ها با مردم
ص 744
همدردى نكنم و يا در تنگناهاى زندگى رهبر آنان نباشم. خدا مرا خلق نكرده كه مانند حيوانى كه در خانه براى چاق شدن مى بندند خود را بخوردن لذائذ سرگرم سازم و تمام غم من خوراكم باشد.
من مانند حيوانى آزاد در سبزه زار نيستم كه شغل او خوردن علف هاى پيش روى اوست تا شكم خود را پر كند و باين موضوع توجه نداشته باشد كه چه انتظارى از او هست.
من مانند آن حيوانى نيستم كه آزاد رهايم كنند و يا ولگرد باشم يا سرگردان و يا در مسير انحراف گام بردارم.
ص 745
پيروى امام عليه السلام از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلم
شايد كسى بگويد: اگر خوراك فرزند ابي طالب اين است، بايد در جنگ با قهرمانان ضعف پيدا كند و نتواند با جنگاوران نبرد نمايد. بايد توجه داشته باشيد كه چوب درخت بيابانى محكم ترين چوب است و درخت هاى سبز كه در شهر مى رويد پوستش نازك تر و شعله درخت هاى بيابانى زيادتر و دوامش بيشتر است. من نسبت به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلم همانند روشنى هستم كه از نور گرفته مى شود و يا مانند دست نسبت ببازو است. بخدا سوگند اگر تمام عرب پشت به پشت هم دهند كه با من جنگ كنند من به آنها پشت نميكنم. اگر فرصت بمن اجازه داد خيلى زود به آن دست مى يابم و كوشش مى نمايم كه زمين را از اين شخص واژگونه و جسم منحرف (معاويه) پاك سازم و خار و خاشاك را از دانه هاى خرمن بيرون بريزم.
ص 746
جرم دنيا و كيفر آن
آى دنيا از من دور گرد افسار تو آزاد است من خود را از چنگال تو رها ساخته ام، دام هاى تو را بهم ريخته ام و در عبور از پرتگاههاى تو پرهيز ميكنم. آن ملت هائى را كه در قرن هاى گذشته به بازى هاى خود فريب دادى كجا رفتند آن مردمى كه با طلا و نقره ها آنان را گول زدى چه شدند آنها همه در قبرها گروگان اعمال خود هستند و مانند بچه كه در شكم مادر است در قبر خوابيده اند. آى دنيا بخدا سوگند اگر شخصى قابل ديدن بودى و وجودى قابل لمس داشتى، بخاطر بندگانى كه آنان را بر اثر آرزوها گول زده اى، و بخاطر ملت هائى كه به هلاكت انداخته اى و بخاطر زمامدارانى كه به نابودى كشانيده اى و به بلاها گرفتار ساخته اى و نتوانسته اند از جاى خود حركت كنند، حدود خدا را بر تو جارى مى كردم (تازيانه، قتل و اعدام.) افسوس هر كس پا در لغزشگاههاى تو گذاشت، سقوط كرد، هر كس در امواج تو گرفتار شد غرق گرديد و آن كس كه از دام هاى تو كناره گيرى كرد پيروز شد.
كسى كه از چنگ تو فرار كرد و سالم ماند باكى ندارد كه خوابگاهش تنگ باشد، زيرا دنيا در نظرش به روزى مى ماند كه موقع بيرون كشيدن وى همانند كندن پوست گوسفند فرا رسيده است.
ص 747
حزب اللهى كه پيروز است
آى دنيا از من دور گرد بخدا سوگند ذليل تو نمى شوم تا اسيرم كنى، رام تو نمى گردم تا رهبرم شوى. بخدا سوگند صرفنظر از خواست خدا آن چنان خودم را به رياضت كشيدن عادت مى دهم كه با يك قرص نان وقتى بچنگ آوردم خود را حفظ كنم و به نمك براى خورش قناعت نمايم و بآن شاد باشم.
ص 748
چشم خود را همانند چشمه آب مى گذارم، هميشه از اشك پر باشد تا از اشك خالى گردد. آيا گوسفندان چرا كنند، سير شوند و بخوابند، گله گوسفند از علف و گياه شكمش پر شود و بسوى طويله اش برود، على عليه السلام هم خوراك خود را بخورد و بخوابد در چنين شرائطى چشم على عليه السلام پس از سالها زندگى روشن باشد كه از حيوانات ولگرد و بيابانى تقليد كند. خوشا بحال كسى كه واجب خدا را انجام دهد و در سختى ها صبر داشته باشد و در شب با خواب آن قدر فاصله بگيرد كه چرت بر او غلبه كند و زمين را فرش و دست خود را بالش خويش قرار دهد.
خوشا بحال اين گونه افراد كه در ميان گروهى زندگى مي كنند كه از ترس قيامت چشم هاى آنها بخواب نمى رود، از رختخوابها بيرون آمده و لب هاى آنان با ذكر خدا در حركت است و بر اثر طولانى شدن استغفار آنان، گناهان آنان ريخته مى شود.
«اينان حزب خدا هستند و فقط حزب خدا پيروز است.» آى فرزند حنيف از خدا بترس و به نان خود قناعت كن تا از آتش جهنم نجات يابى.
