عبدالمحمد آیتی (۱۳۰۵- ۱۳۹۲ش)، مترجم قرآن، ادیب، مصحح، پژوهشگر، مترجم و چهرۀ ماندگار است. ترجمۀ قرآن و نهج البلاغه او با استقبال فارسی‌زبانان مواجه شده است. او آثار متعددی را از زبان‌های مختلف خصوصا زبان عربی به فارسی ترجمه نموده که از مشهورترین آن‌ها می‌توان به مجموعۀ ۵ جلدی تاریخ ابن خلدون و نیز معلقات سبع اشاره کرد. آیتی عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان بود. او همچنین ترجمه‌ای از صحیفه سجادیه نیز در اختیار جامعه فارسی‌زبان قرار داد.
زندگی
عبدالمحمد آیتی، فرزند صادق در اردیبهشت ۱۳۰۵ش در بروجرد به دنیا آمد. او درشش سالگی به مکتب رفت و به آموختن الفبا و خواندن کتاب‌های ادبی پرداخت. او در مهر ۱۳۱۴ش به مدارس رسمی پا گذاشت و دوران شش سالۀ ابتدایی را در دبیرستان‌های اعتضاد، فاطمیه، ناموس و پانزده بهمن بروجرد به پایان رساند.[۱]
تحصیل در حوزه
آیتی با اصرار، رضایت پدرش را که مخالف تحصیل او بود و متمایل بود که به کار آزاد بپردازد جلب نمود[۲] و دورۀ اول متوسطه را به مدت سه سال در دبیرستان بروجرد طی کرد.[۳]
او به دلیل علاقه‌مندی به علوم حوزوی، هم‌زمان با تحصیل در دبیرستان، تابستان‌ها به مدرسه علمیه آقا رفت و جامع المقدمات و سیوطی را خواند. عبدالمحمد آیتی در مهر ۱۳۲۴ش راهی قم شد و یک سال در حوزه علمیه قم کسب علم نمود.[۴]
ورود به دانشگاه
او در مهر ۱۳۲۵ش به تهران رفت و چون بخشی از معارف حوزوی را خوانده بود و تصدیق مدرسی داشت به دانشکده معقول و منقول (الهیات و معارف اسلامی) دانشگاه تهران راه یافت و دورۀ معقول و منقول را پشت سر گذاشت.
او چون قصد داشت در آینده معلم شود هم زمان با تحصیل در دانشگاه تهران دوره‌های روان شناسی و علوم تربیتی را در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران گذراند و در سال ۱۳۲۸ش با رتبۀ اول لیسانس گرفت.
تدریس و سردبیری
در مهر همان سال با رتبۀ یک دبیری به سمت دبیر دبیرستان‌های بابل منصوب شد. یک سال بعد به خرم آباد انتقال یافت. از مهر ۱۳۳۲ به مدت ده سال در دبیرستان‌های ساوه به تدریس پرداخت. سپس مدتی در تهران و گرمسار دبیر بود.
عبدالمحمد آیتی در سال ۱۳۴۹ش سردبیر ماهنامۀ آموزش و پرورش شد و این سمت را تا ده سال بر عهده داشت. او در این ایام در دبیرستان‌های شبانۀ تهران به تدریس می‌پرداخت.
نویسندگی، عضویت فرهنگستان
آیتی در سال ۱۳۵۹ش بازنشسته شد و از آن پس اوقات خود را به نوشتن اختصاص داد و در ۲۰ مهر ۱۳۷۰ به عضویت پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزیده شد.
فعالیت‌های تحقیقی و پژوهشی
آیتی در کنار آموزش همواره به تحقیق و پژوهش مشغول بوده است. او چنان که خود می‌گوید از ۱۳۲۹ش که نوشتن را شروع کرد هیچ‌گاه قلم را بر زمین نگذاشت.[۵] حاصل کوشش علمی او حدود بیست عنوان کتاب در بیش از چهل مجلد است.
با آن‌که او به تصنیف آثار مستقل بیش از کار مستقل علاقه داشت به ملاحظۀ ضرورت آشنایی مردم کشورش با فرهنگ زمانه، راه ترجمه را برگزید تا در انتقال معارف و فرهنگ اقوام دیگر سهمی داشته باشد.[۶] به جز چند مجموعه داستان و رمان که آیتی از انگلیسی به زبان فارسی برگردانده است، دیگر ترجمه‌های او از متون عربی قدیم و جدید است.
آثار آیتی از حیث سبک متفاوت است و از حیث موضوع، متفاوت، متنوع و مشتمل بر متن‌های کهن تاریخی، ادبی و جغرافیایی اعم از قدیم و جدید است. تنوع آثار ترجمه شده به قلم آیتی حاکی از گستردگی و عمق اطلاعات تاریخی و جغرافیایی، دینی و ادبی و تسلط او بر فن ترجمه و سبک‌های مختلف ادبی و نوشتاری است.
ترجمه قرآن
عبدالمحمد آیتی ترجمه‌ای از قرآن به دست داده است که به تصدیق اهل فن، به خوبی از عهدۀ آن بر آمده است.[۷] او سه سال از عمر خود را صرف ترجمۀ قرآن کریم کرد. در این ترجمه صرفاً متن به فارسی برگردانده شده و به تفسیر در نیامیخته است.[۸] ترجمۀ قرآن آیتی در ایران و دیگر کشورهای فارسی‌زبان مورد اقبال قرار گرفت و چندین بار تجدید چاپ شد.
ترجمه نهج البلاغه [1]
از ترجمه‌های مشهور آیتی، ترجمه او از نهج‌البلاغه است که نخستین بار بنیاد نهج‌البلاغه آن را چاپ کرده است. به گفته منتقدان، ترجمه او از این کتاب، از استوارترین ترجمه‌های فارسی این کتاب است.[۹]
آثار
ترجمه ها
- قرآن مجید، تهران، سروش، ۱۳۶۷ش.
- نهج البلاغه، تهران، بنیاد نهج‌البلاغه
- صحیفه سجادیه، تهران، سروش، ۱۳۷۲ش
- آمرزش، ابوالعلاء معری، تهران، اشرفی، ۱۳۴۷ش: عنوان اصلی این کتاب الغفران و شامل سه بخش است. آیتی قسمت دوم را تلخیص و ترجمه کرده است.
- آواره، رابیندرانات تاگور، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، ۱۳۴۴ش.
- باتلاق، می‌کاو التاری، تهران، کیهان، ۱۳۴۱ش.
- بسی رنج مردم، رمان فردوسی، ساتم الغ زاده، سروا، ۱۳۷۷ش، ترجمه از زبان تاجیکی.
- تاریخ ادبیات زبان عربی، حنا الفاخوری، تهران، توس، ۱۳۶۲ش: این کتاب در ۱۳۶۲ش به عنوان کتاب سال برگزیدۀ جمهوری اسلامی ایران در ادبیات عرب در بخش ترجمه انتخاب شد.
- کتاب الغارات نوشته ابراهیم بن محمد ثقفی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۴ش.
- تاریخ دولت اسلامی در اندلس، ۵ جلد، عبدالله عنان، تهران، کیهان، ۱۳۶۶-۱۳۷۱ش.
- تاریخ مختصر الدول، ابن العبری، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۷۷ش.
- تفسیر من هدی القرآن، سید محمد تقی مدرس، ج۲-۴ و ۷.
- تقویم البلدان، عمادالدین اسماعیل ابوالفداء، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹ش.
- حجاز در صدر اسلام، احمد العلی، مرکز تحقیقات حج، ۱۳۷۵ش.
- دربارۀ فلسفۀ اسلامی، ابراهیم بیومی مدکور، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۱ش.
- راز صخره‌ها، مجموعه داستان، سروا، ۱۳۷۷ش.
- رندا، مجموعۀ بیست داستان از بیست نویسندۀ معاصر سوریه، تهران، سروش، ۱۳۷۶ش.
- العبر، تاریخ ابن خلدون، ۶ جلد، تهران، مؤسسۀ اطلاعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳-۱۳۷۱ش.
- قصاید سبع علویات، ابن ابی الحدید، تهران، بشارت، ۱۳۷۴ش.
- معلقات سبع، تهران، اشرفی، ۱۳۴۵ش.[۱۰]
- تلخیص و شرح متون ادبی
- تحریر تاریخ وصاف، تهران، بنیاد فرهنگ ایران ۱۳۴۶: آیتی این تاریخ ۵ جلدی را که نثری متکلف و مصنوع دارد در یک مجلد به زبان ساده و روان تحریر کرده و لغت‌های دشوار آن را توضیح داده است.
- شرح منظومۀ مانلی و پانزده قطعۀ دیگر از نیما یوشیج، تهران، فرزان، ۱۳۷۵ش.
- شکوه سعدی در غزل، تهران، هیرمند، ۱۳۶۹ش.
- شکوه قصیده، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۶۵ش.[۱۱]
وفات
وی در ۲۰ شهریور ۱۳۹۲ در ۸۷ سالگی چشم از جهان فروبست.
پی نوشتها
- مجله رشد معلم، آذر ۱۳۸۱، شماره ۱۶۹، (از صفحه ۵۶ تا ۵۹).
- از مکتب خانۀ بروجرد تا فرهنگستان ایران، سرگذشت استاد عبدالمحمد آیتی، شقایق، س ۱، ش ۲، تابستان ۱۳۷۶، ص۱۲.
- مجله رشد معلم، آذر ۱۳۸۱، شماره ۱۶۹، (از صفحه ۵۶ تا ۵۹).
- مجله رشد معلم، آذر ۱۳۷۹، شماره ۱۵۳ (از صفحه ۱۰ تا ۱۹).
- آیتی، عبد المحمد، مترجمان عامل نقل فرهنگ‌ها هستند، س ۳، شم ۱، مسلسل ۲۵، ص۳.
- گزارشی از مراسم گرامی داشت عبدالمحمد آیتی، کیهان فرهنگی، س ۱۵، شم ۱۴۸، ص۷۳، آذر و دی ۱۳۷۷ش.
- همان.
- آیتی، عبد المحمد، مترجمان عامل نقل فرهنگ‌ها هستند، س ۳، شم ۱، مسلسل ۲۵، ص۵.
- محمد مهدی جعفری، خبرگزاری مهر، تاریخ بازدید ۱۳۹۵/۱۱/۲.
- مجله رشد معلم، آذر ۱۳۸۱، شماره ۱۶۹، (از صفحه ۵۶ تا ۵۹).
- مجله رشد معلم، آذر ۱۳۸۱، شماره ۱۶۹، (از صفحه ۵۶ تا ۵۹).
منابع
- مجله رشد معلم، آذر ۱۳۸۱، شماره ۱۶۹، (از صفحه ۵۶ تا ۵۹).
- مجله رشد معلم، آذر ۱۳۷۹، شماره ۱۵۳ (از صفحه ۱۰ تا ۱۹).