تأليف: «شيخ محمد مهدي ابن شيخ عبدالكريم شمس الدين عاملي». و در سال 1376 هـ در نجف اشرف چاپ شده است.[1]

89. نغمه الهي

تأليف: «محيي الدين شيخ مهدي بن ابي الحسن بحراني قمشه‌اي، تهراني» به تخلّص «الهي» مدرس در معقول. و آن شرح خطبه همام در وصف متقين است و آن را با شعر فارسي شرح كرده و آن چاپ شده است.[2]

90. رموز الإماره

تأليف: «ميرزا احمد» مشهور به «وقار» ارشد اولاد «ميرزا محمد شفيع» متخلّص به «وصال» شاعر شهير شيرازي (1232 ـ 1298 هـ) مدفون در مزار شاه چراغ. و آن شرح عهدنامه مالك اشتر به شعر فارسي است. در اول منظومه خود اسم «معتمدالدوله و فرهاد ميرزا» را آورده است. در شيراز به سال 1331 در چاپخانه محمديه چاپ شده است.[3]

91. شرح النهج (شرح خطبه شقشقيه)

تأليف: «شيخ مولي هادي بنابي» شارح خطبه زينبيّه.[4]

92. شرح عهد مالك الأشتر (به فارسي)

تأليف: «علامه شيخ هادي ابن موسي حسين بن محسن ابن عبدالله بن محسن بن حسين بيرجندي» (1277 ـ 1319 هـ) و در سال 1355 هـ در تهران به طبع رسيده است.[5]

93. روض المني في المختار من قصار كلمات امير المؤمنين عليه السلام

شرح كلمات قصار امير مؤمنان ـ عليه السلام ـ كه در آن اشعار و احاديث و حكايات مناسب هم ذكر شده است.

تأليف: «سيد علي اكبر بن رضي ابن محمد تقي رضوي قمي برقعي» (متولد 1317 هـ).[6]

94. دُرر الكلم (ترجمه كلمات قصار اميرالمؤمنين عليه السلام (فارسي).

تأليف: «سيد علي اكبر برقعي» متخلّص به «كاشف» و مؤلف كتاب ديگر در همين موضوع به نام «روض المني» در شماره قبل از آن اشاره شد.[7]

95. كشف السحاب في شرح الخطبه الشقشقيه

تأليف: «ملاح حبيب الله بن علي مدد بن رمضان كاشاني» (متوفاي 1340 هـ) از علماي اماميه قرن چهاردهم. زاهد و متقي و عرفان مسلك داراي اخلاق حميده بود.[8]

96. التقاط الدُرر (منتخب شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد)

تأليف: «محمد بن حاج قنبر كورعلي مدني كاظمي» (حدود سال 1300 فوت كرده است.) و از تأليف آن سال 1283 فارغ شده است و از شرح ابن ابي الحديد هر آن چه راجع به اخلاق و حكم و آداب بوده، استخراج كرده است و نسخه‌اي از آن در كتابخانه «سيد حسن صدر»[9] موجود بود.

97. منتخب وصايا امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ در حِكَمه

با حروف تهجي تنظيم شده و در آخر آن وصيت امام به فرزندش امام حسين ـ عليه السلام ـ آمده است و يك نسخه از آن به خط نستعليق به قلم «مير قاسم قره‌باغي» به تاريخ 911 هـ در كتابخانه «خديويه مصر» موجود است كه در حواشي آن تعليقاتي به فارسي نوشته شده است.[10]

98. شرح الكلمات المائه

(منهاج العارفين في شرح كلمات امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ ) كه شرح صد كلمه از كلمات قصار امير مؤمنان ـ عليه السلام ـ است.

تأليف: «شيخ كمال الدين ميثم بن علي بحراني» (متوفاي 679 هـ) مؤلف سه شرح: (كبير، متوسط و صغير) بر نهج البلاغه دارد كه اول آن چنين آغاز شده است: «يا ذا الجلال يا حيّ يا قدُّوس يا سلام».[11]

99. شرح الخطبه الشقشقيّه

تأليف: ميرزا محمد ابن شاه ابوتراب محمد علي حسيني يا حسني معروف به «گلستانه»، ‌ملقب به «علاء الدين» (متوفاي 1110 هـ ) در اوائل آن به كتابش «حدائق الحقايق = بهجه الحدائق» احاله كرده و گفته: شكايت اميرمؤمنان را به طور كامل آورده‌ام به طوري كه در جاي ديگر پيدا نمي‌شود و گويا اين شرح مكمّل كتاب «حدائق» او است و ليكن در اواسط خطبه قطع كرده است و نسخه‌اي از آن ديده شده كه تاريخ كتابت آن 1246 هـ بوده است.[12]

100. شرح خطبه اول نهج البلاغه (اول الدين معرفته و كمال معرفته التصديق به)

تأليف: ملا محمد كاظم، معروف به «آخوند خراساني» (1255 ـ 1329 هـ) صاحب كتاب «كفايه لأصول».

وي اين شرح را تقرير كرده و شاگردش شيخ عبدالرسول اصفهاني داماد شيخ محمد بن مولي علي محمد طالقاني نوشته است و از روي خط او سيد هادي ابن سيد عباس بن سيد محمد فشاركي (متوفي 1354 هـ) استنساخ كرده است و نسخه اخير در كتابخانه شيخ محمد رضا فرج الله در نجف اشرف موجود بود.[13]

101. نصايح الملوك و آداب السلوك

شرح عهدنامه امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ به مالك اشتر.

تأليف: «مولي ابوالحسن شريف عاملي غروي اصفهاني» (متوفاي 1138 هـ) صاحب كتاب «الأنساب» و غيره. كتاب چنين آغاز شده است:

«حمد بي‌حد و ثناي بي‌عدد قادري را رواست» و آن را به اسم «سلطان حسين صفوي» (1135 هـ) تأليف كرده است. كتاب داراي مقدمه و پنج باب است و يك نسخه از آن به تاريخ كتابت 1118 هـ در (سپهسالار سابق) موجود است.[14]

102. التحفه السليمانيه

ترجمه عهدنامه مالك اشتر به فارسي.

تأليف: «سيد ماجد بن محمد حسيني بحراني» آن را به اسم «شاه سليمان صفوي» (متوفاي 1106 هـ) تأليف كرده و در سال 1301 هـ در ايران چاپ شده است.[15]

103. الراعي و الرعيه

در شرح عهدنامه اميرالمؤمنين ـ عليه السلام ـ به عامل خود «مالك اشتر» هنگامي كه او را به مصر فرستاد شرح مبسوط تحليلي است كه قوانين جديد و قواعد حكومت اسلام مورد مقايسه قرار گرفته است و كتاب؛ حقّاً در موضوع خود بي‌نظير است و در سال 1358 هـ در نجف چاپ شده است. تأليف: حقوقدان معاصر: «توفيق الفكيكي بغدادي محامي» (1321 ـ 1389 هـ).[16]

104. فرمان مبارك شرح عهدنامه امير المؤمنين، فارسي، مطبوع

تأليف: نويسنده فرزانه مرحوم «جواد فاضل لاريجاني» (متوفاي 1380 هـ).

105. شرح عهد امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ

تأليف: «ميرزا حسن بن سيد علي موسوي قزويني» (1319 ـ 1358 هـ) آن را در 21 فصل تنظيم نموده و نزديك به 5000 هزار بيت است و آن جلد دوم كتابش (تاريخ مصر قديم) است.[17]

106. شرح عهد امير المؤمنين عليه السلام

تأليف: «ميرزا محمد بن سليمان تنكابني» (متوفي 1302 ه.ق) صاحب «قصص العلماء» از علماي اوائل قرن چهاردهم هجري مي‌باشد، تأليفات متنوعي دارد كه فهرست همه آنها را در كتاب قصص العلماي خود نگاشته است و از جمله آنها همين شرح عهد اميرالمؤمنين به «مالك اشتر» است.[18]

107. شرح عهد امير المؤمنين عليه السلام تأليف: «شيخ هادي بن محمد حسين قائيني بيرجندي» فارسي و در سال 1333 هـ تأليف كرده و در سال 1315 شمسي به همراه ترجمه «الأدب الكبير»؛ «ابن مقفّع» چاپ شده است.[19]

108. سيري در نهج البلاغه

تأليف: «متفكر شهيد استاد علامه، شيخ مرتضي مطهري.

به طوري كه از اسم آن پيداست، اين يك سير كوتاه در اعماق نهج البلاغه است و نخستين گامي است كه استاد شهيد براي تحقيق عميق و دقيق در محتواي نهج البلاغه و شناخت مكتب علي ـ عليه السلام ـ برداشته و راه را براي ديگران گشوده است.

وي در مقدمه كتاب مي‌نويسد:

«اكنون دو كار لازم در مورد نهج البلاغه در پيش است: يكي غور و تعمّق نهج البلاغه است، تا مكتب علي ـ عليه السلام ـ در مسائل مختلف و متنوعي كه در نهج البلاغه مطرح است، دقيق روشن شود كه جامعه اسلامي سخت بدان نيازمند است و ديگر تحقيق در اسناد و مدارك نهج البلاغه.»

باز مي‌نويسد:

«آنچه در اين كتاب آمده است، مجموع مقالات متسلسلي است كه در سالهاي 51 ـ 52 در مجله گرامي مكتب اسلام منتشر شده است و اكنون به صورت يك كتاب در اختيار خوانندگان محترم قرار مي‌گيرد.»

كتاب در 316 صفحه با يك مقدمه و هفت بخش در قطع رقعي در سال 1353 هـ ش توسط انتشارات دار التبليغ اسلامي قم چاپ شده و از آن پس دهها چاپ خورده و در تيراژ وسيع توسط انتشارات صدرا منتشر شده است.

109. في رحاب نهج البلاغه

ترجمه «سيري در نهج البلاغه» استاد شهيد مطهري.

تعريب: هادي يوسفي. مكرر چاپ شده و در بيروت از «دار التعارف» انتشار يافته است.

110. الهيات در نهج البلاغه

نوشته: «آيت الله لطف الله صافي» گلپايگاني.

اين كتاب از سري انتشارات بنياد نهج البلاغه است. «بنياد نهج البلاغه» براي شناخت «نهج البلاغه» با صداقت و ايمان «بنياد» گرفته و تاكنون در اين باره گامهاي بلند برداشته است از جمله كارهاي اساسي اين «بنياد» اقدام به تفسير موضوعي اين گنجينه گرانبهاست تا بدين وسيله بتواند ابعاد وسيع و گسترده معارف اسلامي را از نهج البلاغه استخراج كرده به جامعه اسلامي تقديم دارد.

آيت الله صافي از ميان موضوعات مختلف، بحث «الهيات» را انتخاب كرده و كتاب ارزشمند «الهيات در نهج البلاغه» را به رشته تحرير كشيده است گرچه وي در پايان كتاب مدعي است كتاب ناقص و ناتمام است،‌ولي در موضوع خود كتاب جالب و جامع مي‌باشد. كتاب در 343 صفحه با مقدمه و 18 فصل به قطع وزيري توسط «بنياد نهج البلاغه» در تاريخ آبان ماه 1361 هـ ش چاپ و انتشار يافته است.

111. دراسات في نهج البلاغه

تأليف استاد شيخ «مهدي شمس الدين عاملي لبناني».

درسهائي از نهج البلاغه كه درباره جامعه و طبقات اجتماعي و كيفيت اصلاح آن و حكومت و عدالت و آگاهي از غيب، از ديدگاه نهج البلاغه بحث كرده است و از كتابهاي مهمي است بايد مطالعه شود و اين كتاب در سال 1376 هـ در نجف اشرف چاپ شده است و در ايران هم به فارسي ترجمه گرديده است.

112. جستجوئي در نهج البلاغه

ترجمه كتاب: «دراسات في نهج البلاغه» تأليف: استاد شيخ «محمد مهدي شمس الدين لبناني» به ترجمه: «محمود عابدي» كتاب از سري انتشارات بنياد نهج البلاغه است.

[1] . الذريعه، ج 14، ص 148 و ج 2، ص 337.

[2] . الذريعه، ج 14، ص 148.

[3] . الذريعه، ج 14، ص 152.

[4] . الذريعه، ج 14، ص 152.

[5] . الذريعه، ج 14، ص 152.

[6] . الذريعه، ج 11، ص 277؛ ريحانه الأدب، ج 1، ص 249.

[7] . فهرست مشار، ج 1، ص 1387.

[8] . لباب الألباب في القاب الأطياب، به نقل از ريحانه الادب، ج 5، ص 19.

[9] . الذريعه، ج 22، ص 414.

[10] . الذريعه، ج 22، ص 442.

[11] . الذريعه، ج 14، ص 41.

[12] . الذريعه، ج 14، ص 222.

[13] . الذريعه، ج 14، ص 217.

[14] . الذريعه، ج 24، ص 171 و ج 14، ص 374.

[15] . الذريعه، ج 3، ص 441 و 442.

[16] . الذريعه، ج 10، ص 59؛ نقباء البشر، ج 1، ص 271 ـ 273.

[17] . الذريعه، ج 13، ص 374.

[18] . الذريعه، ج 13، ص 374.

[19] . الذريعه، ج 13، ص 375.