معرفى اجمالى
"تصنيف نهج البلاغه"، اثر لبيب بيضون كتابى است به زبان عربى معاصر كه به دسته بندى موضوعات مهم نهج البلاغه مى پردازد.
نويسنده انگيزه خود از نگارش اين اثر را اين گونه بيان مى كند: متاسفانه بيگانگان بيش از ما مسلمانان به ميراث عربى اسلامى ما توجه نشان داده و از آنجا كه به ارزش اين ميراث عظيم پى برده اند به چاپ، شرح، تحقيق و تصنيف اين ميراث پرداخته اند؛ در حالى كه اين وظيفه مسلمانان است كه به حفظ ميراث خويش همت گمارند، نه اينكه بيگانگان با اغراض سوء خود بدين كار اقدام نمايند.
سپس يادآور مى شود كه نخستين كسى كه به تهيه معجمى موضوعى از قرآن كريم- براى دستيابى آسان به موضوعات مطرح شده، در قرآن كريم- اقدام نمود.
ژول لابوم فرانسوى بود كه در كتاب "تفصيل آيات القرآن الحكيم"، موضوعات مهم قرآنى را همراه آيات مربوطه گردآورد.
آشنايى با اين اثر باعث شد كه بيضون اثر خويش به سبك و سياق كتاب لابوم را به نگارش درآورد.
وى يادآور مى شود كه سيد رضى هيچ گونه نظم و ترتيبى را در كتاب نهج البلاغه مورد توجه قرار نداده، چرا كه آنچه براى وى در درجه اول اهميت قرار داشته، تنها جمع آورى و پيراسته ساختن سخنان حضرت بوده است.
از اين رو بيضون براى استفاده بهتر افراد از نهج البلاغه، به تصنيف و تنظيم موضوعات مطرح شده در اين كتاب شريف پرداخته است.
ساختار كتاب
كتاب مشتمل بر مقدمه ناشر(دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم)، اهداء، گفتارى در ارزش نهج البلاغه، انگيزه مولف از نگارش اين اثر، مقدمه چاپ دوم، مقدمه اى درباره نگارش اين كتاب و فوائدى كه از آن انتظار مى رود، فهرست فواتح خطبه ها و نامه ها و ده باب (كه مجموعا مشتمل بر ۵٣ باب اند) مى باشد.
گزارش محتوا
مولف در اين كتاب موضوعات نهج البلاغه را در ١٠ بخش اساسى و مهم دسته بندى كرده است.
دسته بندى مفاهيم ژرف و انسان ساز نهج البلاغه و شرح و توضيح سخنان آن امام بزرگوار از سوى پژوهش گران و غوّاصان درياى بى كران نهج البلاغه در شيوه ها و اسلوب هاى گوناگون ارائه شده است، كه يكى از آن شيوه ها شيوه موضوعى به ترتيب اهميت موضوع است.
در اين شيوه سخنان امام - عليه السّلام - با توجه به مفهوم آن در ابواب گوناگون گرد مى آيد و بر پايه اهميت و جايگاه آن در نظام سلسله وجود تنظيم و ارائه مى شود.
در اين شيوه معمولاً موضوعات نهج البلاغه از خدا و صفات خدا و عالم خلق و فرشتگان شروع، سپس موضوعات مربوط به نبوت عامه و خاصّه و امامت و معاد گردآورى و آن گاه به موضوعاتى چون عبادات، معاملات، اخلاق، آداب، مواعظ و...مى پردازند.
علّامه شيخ محمدتقى شوشترى در شرح توضيحى خويش؛ يعنى «بهج الصباغه» اين شيوه را ارائه داده اند.
ايشان در مقدمه خويش بر اين شرح مى نويسند: از آن رو كه مصنّف محترم نهج البلاغه ( سيد رضى - قدس سرّه -) خطبه ها و نامه ها و كلمات كوتاه آن حضرت را به ترتيب لفظى گردآورى كرده اند، به نظرم رسيد، بيانات آن حضرت را بر اساس مفهوم و معنا جمع كنم، از اين رو آنچه را مثلاً در ارتباط با «توحيد» يا «نبوت» يا «امامت» بود، در يك جا گرد آوردم.
آن گاه ايشان بيانات آن حضرت در نهج البلاغه را در شصت موضوع اساسى گردآورى و در چهارده مجلد به نگارش درآورد.
استاد لبيب بيضون نيز كتاب «تصنيف نهج البلاغه» خود را - چنان كه پيش از اين نيز يادآور شديم - در ۴٣٠ موضوع بر اساس همين روش ارائه كرده است.
وى با نوشتن مدخل هاى توضيحى مفيد بر بسيارى از موضوعات و نيز حسن سليقه در انتخاب مفاهيم، اثر ارزشمندى در دسته بندى مفاهيم نهج البلاغه پديد آورده است.
اين كتاب دقيق ترين و گسترده ترين فهرست موضوعى نهج البلاغه به زبان عربى است.
مولف در ذيل عناوين بخش هايى از نهج البلاغه را كه بدان عنوان دلالت مى كرده، ثبت كرده است .عقايد، عبادات و معاملات، امامت و امامان(علیهم السلام)، سيره علوى، جنگ هاى على(علیه السلام) به هنگام خلافت، حكومت و سياست علوى، شئون اجتماعى انسان و شئون آن، موعظه ها و پندها، خلق ها و خوى ها (نيك و بد) عناوين اصلى اين مجموعه است.
وضعيت كتاب
كتاب حاضر مشتمل بر تعليقات و مداخلى به قلم نويسنده و نيز فهرست مطالب و فهرست مداخل و تعليقات مى باشد.
منابع:
١- صلواتى، محمود، سايت انديشه قم، شيوه هاى ارائه مفاهيم نهج البلاغه، ١٣٨٩/٣/٢۶.
٢- معرفى هاى گزارشى، آينه پژوهش، آذر و دى ١٣٧۵، ش ۴١، ص ٨٣-٨٩ ٣- مقدمه مولف.
۴- هاشم زمانى، محمد، ارزيابى معجم هاى موضوعى قرآن(بخش نخست)، پژوهش هاى قرآنى، زمستان ١٣٨۴، ش ۴۴، ص ٢١۶-٢٣٣.
