معرفى اجمالى

«ترجمه فارسى نهج البلاغة يا بر ساحل سخن مولا(علیه السلام) همراه با زندگانى پربار على(علیه السلام)»، اثر عبد الرحيم عقيقى بخشايشى، ترجمه فارسى كتاب«نهج البلاغة»، شامل خطبه‌ها، نامه‌ها و كلمات قصار امام على(علیه السلام) است و در سال 1388ش. تدوين شده است.

نويسنده، ضمن رعايت امانت در ترجمه، كلمات و عبارات را به‌صورتى كاملا شيوا و رسا، ترجمه نموده است.

وى، كتاب را به سفارش برخى از دوستان كه از وى درخواست نموده بودند تا شروع به تأليف كتابى نمايد كه شامل برگزيده‌هايى از سخنان امير المؤمنين(علیه السلام) در تمام فنون و شاخه‌هاى متفرق آن، اعم از خطبه‌ها، موعظه‌ها و آداب و رسوم زندگى باشد، تدوين نموده است.

ساختار

كتاب، با مقدمه مؤلف آغاز و مطالب در سه بخش، ارائه شده است.

نويسنده، نخست خطبه‌هاى زيبا، سپس نامه‌هاى گهربار و پس از آن، حكمت‌ها و آداب نيكوى حضرت على(علیه السلام) را فراهم آورده و ضمن ترجمه آنها، براى هر كدام از اين اقسام، باب جداگانه‌اى را معين نموده است. در پاره‌اى از موارد نيز در پى هم آوردن و ترتيب مطالب، مورد توجه خاص وى نبوده و لذا در ضمن مطالب انتخاب شده، فصول نامرتب و كلمات زيباى نامنظمى آورده شده است.

گاهى نيز در اثناى سخنان انتخاب شده، لفظى به دو صورت آمده يا مطلبى به صورت مكرر نقل شده است؛ علت اين امر، آن است كه مؤلف در نقل سخنان آن حضرت(علیه السلام)، اختلاف شديدى را حس نموده است؛ گاهى سخن انتخاب شده، در نقلى، به‌صورتى آمده است كه صورت منقول آن، در روايت ديگرى، در غير محل اولش با زيادت جملات و يا با آوردن لفظى زيباتر از نقل نخستين پيدا شده و ازاين‌رو، وى، مناسب ديده است تا آن كلام، دوباره نقل شده تا در انتخاب، احتياط شود و سخنان پرارزش امام(علیه السلام)، از تباهى، مصون بماند. گاهى نيز علت تكرار، سهو و نسيان وى بوده است.

گزارش محتوا

در مقدمه، ابتدا جلوه‌هايى از حيات پربركت امام على(علیه السلام) بيان شده است. نويسنده، ضمن بيان گوشه‌هايى از دوران كودكى و نوجوانى آن حضرت(علیه السلام)، به رشد و نماى وى در مكتب پرفروغ الهى اشاره كرده و نمايى از ويژگى‌ها و خصوصيات روحى و معنوى ايشان، از جمله اخلاق نمونه و درخشان، ايثار و شجاعت، زهد و بى‌اعتنايى به دنيا، بهره معنوى از قدرت ظاهرى و... را به تصوير كشيده است.

وى، معتقد است كه مطالعه و بررسى شخصيت پرعظمت على(علیه السلام)، در افكار و انديشه‌هايش، در طرز زيستنش، در كيفيت ايمان آوردنش، در مجاهداتش براى اسلام، در جنگ‌هايش، در اعمالش و در هرآنچه از انديشه به عمل و از قوه به فعل درآورده، نه تنها سازنده، تحرك‌آفرين، ارزنده و دل‌نشين است، بلكه در عصر شكوفايى و نوآورى و در دوران تضارب انديشه‌ها و ارزش‌ها، مى‌تواند شاخص و معيار زندگى اسلامى و سازنده زيربناى اصول و مبانى اعتقادى و منبع الهام‌بخش و سرشار از رهنمودها و ارشادهاى سازنده حيات فردى و اجتماعى انسان‌ها گردد.

وى، به خوبى، به ابعادى از علم، شجاعت، زهد، سياست، حكومت و سيره اخلاقى و اجتماعى امام على(علیه السلام) اشاره كرده و حوادث مهم دوران زندگانى آن حضرت(علیه السلام)، به‌ويژه در عصر خلفا و دوران كوتاه حكومت ايشان را به تصوير كشيده و ديدگاه برخى از دانشمندان را در مورد شخصيت همه جانبه آن امام همام(علیه السلام) منعكس نموده است.

وى، معتقد است كه از عجايب سخن آن بزرگوار(علیه السلام)، اين است كه اگر كسى در سخنانى كه ايشان در باره زهد و موعظه، پند و اندرز وارد ساخته است، تأمل و تفكر نمايد و از قلب خود اين معنى را بيرون كند كه گوينده‌اش، شخصيتى است عظيم القدر، نافذ الامر و مالك الرقاب، شك و ترديدى نخواهد كرد كه آنها، كلام كسى است كه غير از زهد، نصيبى و جز عبادت، اشتغالى نداشته است و هرگز باور نخواهد كرد آنها، سخن كسى است كه در راه خدا، با شمشير كشيده، در ميدان جنگ، غوطه‌ور شده و پهلوانان را به خاك افكنده است.

بخش اول، بابى است برگزيده از خطبه‌ها و اوامر امير المؤمنين(علیه السلام) كه در عين حال، جملات انتخاب شده‌اى نيز از سخنان آن حضرت(علیه السلام) در آن، نقل شده است كه خطبه نبوده، ولى به اعتقاد نويسنده، به منزله خطبه است كه در فرصت‌هاى خاصى، همچون جنگ‌هاى پيش آمده و در حوادث و رخدادهاى مهم، ايراد شده است كه تعداد آنها در اين بخش، 241 خطبه است.

برخى از اين خطبه‌ها، پيرامون سران نفاق، ياران جمل، مرگ و تحذير از آن، توبيخ قاتلان عثمان، اوضاع قبل از اسلام، ناپايدارى و بى‌وفايى دنيا، حادثه قتل عثمان، خوارج، بيعت امام(علیه السلام) با مردم، تشويق به بندگى خدا، زنان، رسالت و امامت، پيش‌گويى‌هايى كه در بصره رخ مى‌دهد، ملاحم و پيش‌گويى‌ها، شكايت مردم از عثمان، توصيف خدا و مدح رسول او(ص)، جايگاه خود در پيشگاه رسول خدا(ص)، اوصاف گمراهان و اهل ضلالت، بيان ويژگى‌هاى مؤمن واقعى و در باره حكمين در جنگ صفين مى‌باشد.

در ميان اين خطبه‌ها، خطبه‌هاى مهم و معروفى همچون شقشقيه، اشباح، قاصعه، ذى قار و... نيز به چشم مى‌خورد.

بخش دوم، منتخبى است از نامه‌ها، شكايات و فرمان‌هاى آن حضرت(علیه السلام) به دشمنان و فرمان‌داران شهرها كه در ميان آنها، برگزيده‌اى از عهدنامه‌ها، پيمان‌ها، وصيت‌نامه‌ها و سفارشات ايشان به اهل بيت(علیه السلام) و يارانش نيز وجود دارد كه مجموع آنها، 79 نامه مى‌باشد.

برخى از مخاطبان اين نامه‌ها، عبارتند از: اهل كوفه، مردم بصره پس از فتح بصره، شريح بن حارث قاضى، استاندار آذربايجان، معاوية بن ابى سفيان، جرير بن عبد الله، معقل بن قيس رياحى، ابن عباس، زياد بن ابيه، محمد بن ابى بكر، قثم بن عباس، برادرش عقيل، عمرو بن عاص، مصقلة بن هبيره، عثمان بن حنيف انصارى، مالك اشتر، طلحه و زبير، شريح بن هانى، كميل بن زياد نخعى، سلمان فارسى، حارث همدانى، ابو موسى اشعرى و...

بخش سوم، اختصاص يافته است به برگزيده‌اى از سخنان حكمت‌آميز، مواعظ و كلمات كوتاه آن حضرت(علیه السلام) كه منتخب پاسخ‌ها و ديگر رهنمودها و ارشادات ايشان مى‌باشد. اين بخش، دربردارنده مجموع 480 سخن كوتاه، به علاوه نه حديث توضيح‌دار، از سيد رضى، گردآورنده«نهج البلاغة»، است.

عناوين برخى از اين سخنان و مواعظ، عبارت است از: نكوهش طمع و آزمندى، بيان برخى از صفات، اقبال و ادبار دنيا، معاشرت با مردم، اغتنام فرصت، ترغيب به كار نيك، كفاره گناهان، پرهيز از گناه به هنگام وفور نعمت، آرزوهاى طولانى، اعراض از عادات ناپسند، اركان و ستون‌هاى ايمان، مستحبات و واجبات، ريشه شهوات، طبيعت زن، مقابله به مثل، غربت و تنهايى، سپرى شدن زمان، داستان ضرار بن ضمره، ارزش انسان، شگفتى‌هاى آفرينش، روزه‌دار واقعى، پاك‌سازى دل، طمع‌ورزى، تندرستى در پرتو اخلاق، اهميت و تأثير نماز، علائم ستم‌گر، ثمره عقل و خرد، مسئوليت آگاهان و...

نويسنده، سعى داشته تا اثر وى، عجايب بلاغت، غرايب فصاحت، گوهرهاى عربيت، كلمات نافذ و نورانى دينى و معنوى را كه در سخنان امير المؤمنين(علیه السلام) نهفته است، به تصوير بكشد و به خوبى از عهده اين امر، برآمده است.

هدف وى از گردآورى اين اثر، آن بوده تا افزون بر نماياندن محاسن بى‌شمار و فضايل متعددى كه در كلام امير المؤمنين(علیه السلام) وجود داشته، قدر و منزلت آن حضرت(علیه السلام) را در عرصه فضيلت، فصاحت و بلاغت، آشكار سازد؛ چون به نظر وى، آن حضرت(علیه السلام)، از ميان عموم كسانى كه از آنان چيزهاى پراكنده و كوتاهى نقل شده، تنها كسى است كه به آخرين درجه بلاغت و فصاحت رسيده است؛ كلام او دريايى است كه به كرانه آن نتوان رسيد و مجموعه انبوهى است كه نتوان پهلو به پهلوى او زد.

وضعيت كتاب

فهرست آيات قرآنى، احاديث نبوى، اعلام، اماكن و مناطق مذكور در متن، مآخذ و منابع مورد استفاده مؤلف و فهرست مطالب، در انتهاى كتاب آمده است.

در پاورقى‌ها، ضمن ذكر منابع، برخى كلمات و عبارات متن، توضيح داده شده است.

منابع

مقدمه و متن كتاب.